Seksstakingen, van Athene tot Alabama: kan seks de wereld veranderen?

Naomi Lapaglia (Margot Robbie) bedreigt Jordan Belfort (Leonardo DiCaprio) met een seksstaking in 'The Wolf of Wall Street'. © Paramount Pictures/ Mary Cybulski
Catherine Vuylsteke
Catherine Vuylsteke Journalist, auteur, filmmaker en sinoloog

In de VS worden vrouwen steeds minder baas in eigen buik, nu de ene na de andere staat strenge abortuswetten goedkeurt. Om daartegen te protesteren stelt actrice Alyssa Milano, bekend van de #MeToo-beweging, een algemene ‘seksstaking’ voor. Een doeltreffende strategie, zo leert het verleden, maar valt ze moreel wel te verdedigen?

Mogen Amerikaanse vrouwen zelf beslissen of ze moeder worden? De christelijke fundamentalisten in de VS vinden van niet: alle leven, hoe pril ook, is des Heren en dus heilig. Op hun initiatief werden in Kentucky, Mississippi, Ohio, Georgia en nu ook Alabama ‘hartslagwetten’ goedgekeurd, en zestien andere staten staan op het punt om dat voorbeeld te volgen. Die wetten houden in dat een abortus alleen is toegelaten als de hartslag van de foetus nog niet wordt waargenomen. Concreet: voor de zesde week van de zwangerschap, op een moment dat veel vrouwen niet eens weten dat ze zwanger zijn. En in elk geval veel eerder dan de 24 weken die sinds de legendarische rechtszaak Roe vs Wade (1973) in de grondwet staan.

Seksstakingen zetten de goede mannen aan het denken, en zij maken de meerderheid uit.

Leymah Gbowee, winnares van de Nobelprijs voor de Vrede

De strijd is nog niet beslecht: de hartslagwetten worden stuk voor stuk aangevochten, twee zijn er al verworpen. Maar daar stuurt de Pro-Lifebeweging van abortustegenstanders net op aan. Ze hoopt dat de wetten uiteindelijk het Hooggerechtshof zullen halen, dat dan zijn eigen uitspraak uit 1973 kan verwerpen. Die kans is niet gering, want sinds de benoeming door president Donald Trump van twee behoudsgezinde rechters helt de balans in het hof over naar het conservatieve kamp.

Het debat verdeelt de VS fundamenteel. Goed 30 procent van de Amerikanen vindt dat abortus in de meeste omstandigheden legaal moet zijn, zo’n 40 procent gelooft dat het moet kunnen in sommige gevallen en 22 procent wil een totaalverbod. ‘Die percentages zijn de laatste 15 jaar nauwelijks veranderd’, stelt het Kenniscentrum voor gender en feminisme RoSa. ‘Toch lijkt het erop dat de Pro-Lifelobby de laatste tijd veel meer gewicht in de schaal werpt.’

De Pro-Choicebeweging, de voorstanders van een liberale wetgeving, vecht evenwel terug en krijgt daarbij de steun van mensen uit de culturele wereld. Tal van film- en tv-sterren lieten al van zich horen en in Georgia, dat Californië in 2016 inhaalde als het belangrijkste centrum van de Amerikaanse filmindustrie, kwam er een boycot van verschillende filmproducenten. Een deel van de 90.000 banen in de sector komt daardoor in het gedrang.

Bij de jongste abortusstemming in het deelstaatparlement van Alabama betoogden vrouwen in scharlakenrode mantels en grote witte mutsen, een duidelijke verwijzing naar de misogyne wereld van Margaret Atwoods The Handmaid’s Tale.

De demonstranten waren bovenal woest over het feit dat tot het abortusverbod was besloten door 25 mannelijke senatoren. ‘NIET ÉÉN BAARMOEDER’, twitterde Alyssa Milano, een van de actrices die in oktober 2017 de #MeToo-beweging lanceerden.

Milano werpt zich nu op als boegbeeld van de strijd tegen strenge abortuswetten en lanceerde de voorbije dagen een nieuwe hashtag. ‘Onze reproductieve rechten worden uitgewist’, zo schreef ze op Twitter. ‘Tot wij vrouwen de legale controle hebben over onze eigen lichamen, kunnen we een zwangerschap gewoon niet riskeren. Ik roep op tot een #SexStrike.’

Misschien herinnerde Milano zich Oscar Wildes uitspraak dat ‘alles in de wereld om seks draait, behalve seks. Seks draait om macht.’ Of ze keek naar het werk van die andere toneelschrijver, de Atheense blijspeldichter Aristophanes, die 2500 jaar geleden Lysistrata schreef. Daarin leidt Lysistrata de Griekse vrouwen in een seksstaking om de mannen te dwingen de eeuwig aanslepende Peloponnesische Oorlog te beëindigen. Opmerkelijk is dat de stakende dames zelf de grootste moeite hebben om hun actie vol te houden. Uiteindelijk werpt ze wel vruchten af, al kun je je afvragen of dat niet vooral te maken heeft met het feit dat ze zich ook meester hebben gemaakt van de schatkist op de Akropolis, zodat het overheidsgeld niet langer aan oorlog wordt verspild.

Kapotte waterleiding

Lysistrata’s seksstaking kende al vaak navolging. In 2001 werd ze door Turkse plattelandsvrouwen in Sirtköy ingezet voor de reparatie van een kapotte waterleiding. Van Aristophanes hadden ze in het Zuid-Turkse plaatsje nog nooit gehoord, maar iedereen herinnerde zich de komedie Salvar Davas? (1983), over een slaapkamerboycot als verweer tegen lummelende macho’s. De vrouwen haalden na een maand hun slag thuis en hun verhaal was tien jaar later de inspiratie voor de Roemeens-Franse film La source des femmes.

In 2011 gebruikten 300 vrouwen in het Colombiaanse plaatsje Barbacoas hetzelfde wapen om hun mannen te dwingen een kapotte weg te herstellen. Een seksstaking van drie maanden resulteerde daar in een (loze) belofte, maar twee jaar later had een nieuwe boycot wél effect.

Actrice Alyssa Milano protesteert voor het Hooggerechtshof in Washington tegen de benoeming van de conservatieve rechter Brett Kavanaugh.
Actrice Alyssa Milano protesteert voor het Hooggerechtshof in Washington tegen de benoeming van de conservatieve rechter Brett Kavanaugh.© Getty Images

De Amerikaanse activistes Kathryn Blume en Sharon Bower bedienden er zich van om te ageren tegen de Amerikaanse invasies na ‘9/11’. In het kader van hun Lysistrata Project lazen toneelspelers op 3 maart 2003 in 43 landen tegelijk het Griekse stuk voor, in een theatraal protest tegen de dreigende oorlog in Irak.

Veel zoden bracht dat niet aan de dijk, maar een echte seksstaking leverde op andere plaatsen wel wat op. Neem Liberia. In 2003 ageerden Leymah Gbowee en haar landgenotes op die manier tegen de gruwelijke burgeroorlog in het land. ‘Seksstakingen werken in die zin dat ze voor aandacht zorgen’, zo zei Gbowee, die in 2011 gelauwerd werd met de Nobelprijs voor de Vrede. ‘Het zet de goede mannen aan het denken, en zij maken de meerderheid uit. De stille meerderheid. Onze strategie gaf hen een reden om initiatief te nemen, ze begonnen met hun cafévrienden te praten over hoe fout de oorlog is.’

Zes jaar later riep een koepel van tien Keniaanse vrouwenorganisaties op tot een zevendaagse seksstaking om onderhandelingen af te dwingen tussen president Mwai Kibaki en eerste minister Raila Odinga, wier meningsverschillen in 2007 al tot grootschalig bloedvergieten hadden geleid. Over het effect van de actie zijn de meningen verdeeld. De echtgenote van de premier zegde publiekelijk haar medewerking toe, maar de presidentsvrouw gaf niet thuis. Uiteindelijk gingen hun mannen rond de tafel zitten, maar luttele tijd later liep het andermaal mis. En de seksstakers, die haalden zich het hoongelach van de prostituees en de gramschap van christelijke groepen op de hals. Staat in de Bijbel immers niet dat een vrouw haar man moet dienen?

Stoomketeltheorie

Je kunt je afvragen of seks überhaupt de wereld kan veranderen. Alyssa Milano gelooft schijnbaar van wel, al moet gezegd dat haar #SexStrike veel negatieve reacties uitlokt. Of deze hashtag even populair wordt als de vorige, valt te betwijfelen. Nochtans, als het voor Turkse, Colombiaanse en Liberiaanse vrouwen werkt, waarom dan niet voor hun Amerikaanse zusters?

Maartje Laterveer, auteur van Vrouwen & seks, vindt Milano’s tactiek erg fout. ‘Dit is een urgente en heel ernstige kwestie, die je met zinnige argumenten moet aanpakken. Met haar seksstaking speelt Milano juist in de kaart van de conservatieven. Seks wordt niet “gegeven”, evenmin als mannen er sowieso “recht” op zouden hebben. Het is een gezamenlijk gebeuren, dat voortvloeit uit het feit dat beide partners een seksueel verlangen hebben en van het spel genieten.’

Milano’s redenering sluit alvast aan bij de theorie van de ‘seksuele economie’, die de Amerikaanse professor Ray Baumeister in 2000 lanceerde. Hij stelt dat seks een verhandelbaar vrouwelijk vermogen is. Vrouwen verstrekken seks in ruil voor diensten, gunsten, veiligheid en welvaart. Hun positie als verkoper en dominante onderhandelaar danken ze aan het feit dat ze fundamenteel minder behoefte aan seks hebben dan mannen. Baumeister argumenteert dat de seksuele drift bij mannen biologisch vastligt en ongevoelig is voor context, terwijl die bij vrouwen veel variabeler is en meer afhankelijk van omgevingsfactoren.

Als vrouwen seks gebruiken als wapen, legitimeren ze haast de verkrachtingen waar mannen zich in oorlogssituaties schuldig aan maken.

Maartje Laterveer, auteur van Vrouwen & seks

Grootschalige seksonderzoeken in sub-Saharaans Afrika – doorgaans in het kader van aidspreventie – onderschrijven Baumeisters theorie. De zogenaamde ’transactionele seks’ is daar inderdaad eerder de norm dan de uitzondering en het betreft geen louter overlevingsmechanisme van onopgeleide, arme vrouwen die ploeteren in een onveilige wereld. Wel integendeel. In Using What You Have to Get What You Want (2015), over het seksueel gedrag van vrouwelijke universiteitsstudenten in het Ghanese Komasi, legt Monita Baba?Djara uit dat transactionele seks wijdverspreid is maar niet mag worden verward met prostitutie. ‘De studenten gaan duurzame relaties aan, met oudere, bemiddelde partners die hen uitzicht geven op luxegoederen zoals dure kleren, juwelen, make-up of bezoeken aan kapsalons.’

Andere studies komen tot vergelijkbare conclusies. In een ervan wordt gesteld dat ‘zo goed als alle voorhuwelijkse seks in Kenia moet worden beschouwd als transactioneel en dat dergelijke praktijken beginnen zodra meisjes seksueel actief worden. Tienermeisjes hebben seks om dingen te verkrijgen, terwijl jongens het doen voor het genot.’

Laterveer: ‘De fundamentele basis daarvan is genderongelijkheid. In dat opzicht is de Afrikaanse context niet met de Europese of de Amerikaanse te vergelijken. Seks beschouwen als een transactie houdt in dat je de fundamentele verwezenlijkingen van de seksuele revolutie terugschroeft.

‘Bovendien is die grotere mannelijke seksdrift waar Baumeister het over heeft, een absolute mythe waar de wetenschap decennia geleden al brandhout van maakte. Ze sluit aan bij de ‘stoomketeltheorie’, waarbij een man een vat vol lust is dat ontladen moet worden om overdruk te voorkomen. Sinds de grote onderzoeken van de Amerikaanse seksuologen Masters en Johnson in de jaren zestig en zeventig weten we dat er op dat vlak geen fundamentele verschillen bestaan tussen mannen en vrouwen. En het werk van de wereldwijd bekende Nederlandse seksuologe en psychologe Ellen Laan bouwde daarop voort. Dat die drifthypothese dan toch zo hardnekkig is, komt omdat mannen daar wel bij varen. Het is een loutere vrijbrief voor seks.

‘Zelfs als ze doeltreffend zou zijn, blijft de seksstaking afkeurenswaardig. Als vrouwen seks gebruiken als wapen, gaan ze mee in een fundamenteel immorele logica. Zo legitimeren ze haast de verkrachtingen waar mannen zich in oorlogssituaties schuldig aan maken. Die zetten seks immers ook in als manier om de vijand eronder te krijgen.

‘Ik vraag me tevens af hoe Milano die #SexStrike concreet ziet? Worden mannen uiteindelijk zo geil dat ze de straat op gaan om te demonstreren of hun senatoren aan te klampen? En als ze dat doen, worden ze thuis dan prompt op hun seksuele wenken bediend?’

Sterilisaties

Professor Thea Hilhorst van de Erasmus Universiteit Rotterdam ziet veel minder graten in Milano’s hashtag. ‘Het is gewoon geweldig dat er krachtig wordt geageerd en alle vormen van activisme zijn goed. Volgens mij wilde de actrice de mannen vooral op hun verantwoordelijkheid wijzen. Wij kunnen het ons niet meer permitteren om seks te hebben, zegt ze, want de potentiële gevolgen zijn wraakroepend en niet te overzien. Overigens is dat concept van transactionele seks niet zo onzinnig, zelfs niet in een westerse context. Kijk naar het huwelijk, dat past toch in het plaatje?

Met haar seksstaking speelt Milano juist in de kaart van de conservatieven. Seks wordt niet “gegeven”, evenmin als mannen er sowieso “recht” op zouden hebben.

‘Ik vind dat je de hele abortuskwestie in een veel breder perspectief moet zien: wereldwijd is een op de drie zwangerschappen ongewenst, elke dag worden er 70.000 onveilige abortussen uitgevoerd. In 1994 is op de bevolkingsconferentie van Caïro vastgelegd dat vrouwen het recht hebben te beslissen wanneer, met wie en hoeveel kinderen ze willen. Dat was een grote overwinning voor de reproductieve rechten van vrouwen en die vertaalde zich twintig jaar lang in vooruitgang. Maar de laatste jaren is die trend gekeerd. Er zijn tal van signalen van regressie. De Amerikaanse Pro-Life-beweging is niet alleen in eigen land actief, ze voert in de hele wereld een keiharde strijd tegen abortus. In Europa hebben we vergelijkbare actoren, in landen als Polen bijvoorbeeld.

‘Wat mij fundamenteel opvalt, is dat een scherpe tweedeling is ontstaan. Terwijl het conservatieve blok de reproductieve rechten van vrouwen fors afbouwt, doen tal van landen juist grotere inspanningen om die te bevorderen. Neem een land als Congo, waar nu veel buitenlandse fondsen zijn voor familieplanning. Dat is op zich prijzenswaardig, maar wanbestuur en corruptie maken dat slechtbetaalde ambtenaren flink verdienen aan niet zelden onder druk uitgevoerde sterilisaties. Hun bezoldiging hangt immers af van hun overredingskracht.

‘Uit mijn eigen onderzoek in de omgeving van Bukavu blijkt dat er structureel niets mis is met de bewuste programma’s, maar dat de motivatie van de donoren bedenkelijk is. Zij willen bovenal de bevolkingsgroei afremmen. De enen vrezen dat die leidt tot grotere migratie naar Europa, de anderen geloven dat ze een negatief effect heeft op het klimaat. Dat laatste klopt uiteraard niet: onderzoek gaf aan dat de ecologische voetafdruk van de landen met een sterk toenemende bevolking veel kleiner is dan van die met een stabiele of stagnerende demografie. Met andere woorden: door hun volstrekt andere consumptiepatroon hebben tien Nigerianen een minder nefaste impact op het klimaat dat één Amerikaan.

‘Maar wat me in dit alles het meest stoort, is dat de rechten en het welzijn van vrouwen in geen van beide kampen centraal staan. En dat is erg onrustwekkend.’

Partner Content