Segregatie in Amerika: de vergeten rol van de overheid

Richard Rothstein: 'Niets kan het helemaal goedmaken. Je kunt het verleden niet terugdraaien.' © Dino
Eva Schram
Eva Schram Correspondent voor Knack.be in Noord-Amerika.

In Amerika wonen zwarte en witte Amerikanen in verschillende wijken. Dat is niet natuurlijk zo gegroeid, zoals veel mensen denken, maar met opzet gestructureerd. Dat beargumenteert jurist Richard Rothstein in zijn nieuwe boek ‘The Color of Law’.

Tijdens de presidentsverkiezingen van 2016 had toenmalig kandidaat Donald Trump het regelmatig over de ‘inner cities‘ en wat een rampgebieden dat waren. Het was voor iedereen duidelijk dat hij met die term zwarte, lage inkomenswijken, bedoelde. Ook al zijn de Amerikaanse binnensteden behoorlijke dure wijken en woont 51 procent van de zwarte Amerikanen in voorsteden en 14 procent op het platteland, Trump had gelijk over één ding: Amerika is een gesegregeerd land.

Van oudsher wonen witte en zwarte Amerikanen niet in dezelfde wijken. Maar dat is, anders dan door zowel liberalen als conservatieven gedacht wordt, geen eigen keuze geweest of per ongeluk gebeurd. Er is volgens de geïnterviewde niet sprake van de facto segregatie, maar van de jure segregatie. Dat wil zeggen: opzettelijke segregatie door de wetgever.

Dat is de centrale stelling van jurist en onderzoeker aan de Californische universiteit Berkeley Richard Rothstein die hij in zijn nieuwe boek ‘The Color of Law: A Forgotten History of How Our Government Segregated America‘ onderbouwt.

In het boek haalt Rothstein voorbeeld na voorbeeld aan van hoe de federale overheid beleid voerde om zwarte en witte Amerikanen te segregeren. Ook de staten en lokale overheden deden mee.

Dit was overigens niet alleen in het zuiden het geval, waar tot de jaren zestig zwarte Amerikanen op meer vlakken nog heftig gediscrimineerd werden, maar overal in het land. Of het nu ging om de sociale woningbouw die vanuit de federale overheid werd opgezet tijdens de Grote Depressie van de jaren dertig, toen er een enorme bevolkingstrek naar de steden plaatsvond waar groot woninggebrek heerste, of om het stimuleren van huisaankoop exclusief door witte Amerikanen, keer op keer koos de overheid om zwarte Amerikanen als tweederangsburgers te behandelen.

Keer op keer koos de overheid ervoor zwarte Amerikanen als tweederangsburgers te behandelen.

Zwarte Amerikanen konden zich voor veel minder sociale woningen aanmelden, konden geen hypotheken krijgen waarop een federale leengarantie gegeven werd, en als ze toch een hypotheek konden krijgen, had die vaak exorbitante rentes en bevatte die geen afbetaling van de schuld. Ze kregen daarom zelden daadwerkelijk eigendom over het huis dat ze kochten.

Daarnaast werden snelwegen expres dwars door zwarte wijken aangelegd, waren er veel minder publieke voorzieningen in zwarte wijken en werden afvalstortplaatsen disproportioneel vaak in zwarte wijken aangelegd. Een studie eind jaren tachtig van Greenpeace en de Commissie voor Rassengelijkheid van United Churches of Christ vond dat het percentage minderheden dat naast een verbrandingsoven woonde maar liefst 89 procent hoger was dan de nationale mediaan.

Uw centrale punt in het boek is dat de feitelijke segregatie in de Verenigde Staten niet per ongeluk of uit vrije wil ontstaan is, maar het gevolg is van overheidsingrijpen. Hoe komt het dat weinig mensen hiervan op de hoogte zijn?

RICHARD ROTHSTEIN: De ondertitel van het boek is ‘Een vergeten geschiedenis van hoe onze overheid Amerika segregeerde’. Het was vroeger daadwerkelijk geweten. Het beleid werd namelijk vrij openlijk toegepast.

Het was niet alsof zwarte Amerikanen toevallig allemaal aanvragen deden voor sociale woningbouw in dezelfde wijken: ze werden daartoe gedwongen. Het Federale Huizenagentschap publiceerde aanwijzingen die het expliciet verboden maakten om geen hypotheekverzekeringen te geven aan zwarte Amerikanen of om in koopaktes bepalingen op te nemen dat mensen hun huis niet mochten doorverkopen aan zwarte Amerikanen. Die praktijken waren dus gekend. Maar we zijn het vergeten.

Dan rijst de vraag waarom we het collectief vergeten zijn. Ik denk omdat het heel moeilijk is segregatie in woonbeleid ongedaan te maken. Toen we segregatie in bussen ongedaan maakten, kon een zwarte Amerikaan de volgende dag naast een witte Amerikaan in de bus gaan zitten. Maar je kunt niet zomaar je spullen pakken en naar een witte buitenwijk verhuizen. Dus die segregatie verdwijnt niet zomaar. Het ontkennen van de geschiedenis is een soort rationalisering geworden voor de inactie om het probleem echt aan te pakken.

U toont in uw boek aan dat de overheid tegen de bepalingen van de grondwet in handelde met het segregatiebeleid. Amerikanen houden van hun grondwet en willen ze nageleefd zien. Hoe valt dat te rijmen?

ROTHSTEIN: De Amerikaanse grondwet is een heel belangrijk onderdeel van onze politieke cultuur, vooral als je onze situatie vergelijkt met die in Europese landen waar het gewoonterecht zich eeuwen heeft kunnen ontwikkelen. Dit land is van de ene op de andere dag opgericht. Het is gecreëerd, niet ontstaan. We hadden daarom een fundamenteel document nodig. En je hebt gelijk dat Amerikanen zich zeer verwant voelen met de grondwet, die een vrijheidsideaal verkondigt.

De grondwet is later aangepast met amendementen. De eerste tien amendementen staan bekend als de Bill of Rights en werden meteen door onze founding fathers aan de grondwet toegevoegd.

De belangrijkste set amendementen die in latere jaren zijn toegevoegd, zijn ongetwijfeld die van na de Burgeroorlog. Het dertiende amendement, dat niet alleen slavernij afschafte maar het Congres ook de mogelijkheid gaf alle restanten die het karakter hadden van slavernij, of ondergeschiktheid van zwarte Amerikanen, te bestraffen. En het veertiende amendement verbiedt staten minderheden als onderdanige burgers te behandelen, zoals het vijfde amendement dat aan de federale overheid verbiedt.

Een foute uitspraak van het Hooggerechtshof in 1883 maakte de flagrante schending van de rechten van zwarte Amerikanen in het hele land honderd jaar lang mogelijk.

Nu, die drie amendementen in het bijzonder werden dus door alle lagen van de overheid geschonden met het segregatiebeleid. Mensen die mijn boek lezen, zijn daar vaak over verbaasd, maar niemand betwist de feiten.

Het deed mij denken aan wat Alexis de Tocqueville de ‘tirannie van de meerderheid‘ noemde, waarbij een politieke meerderheid een minderheid onderdrukt.

ROTHSTEIN: Ja, maar het was nu juist het doel van die amendementen op de grondwet om dat te voorkomen. Die waren ontworpen om minderheden te beschermen voor oppressie door de meerderheid.

Hoe kon het dan toch zo misgaan? Hoe konden alle lagen van de overheid de grondwet zo grof schenden?

ROTHSTEIN: Het is maar een document, het kan zichzelf niet afdwingen. Maar het geeft de verdedigers van minderheidsrechten wel een gereedschap om voor zichzelf op te komen.

Maar dat was onvoldoende?

ROTHSTEIN: Ja, de beschermingen die de grondwet zou moeten bieden, ontbraken. En daarom benadruk ik mijn boek zo dat het segregatiebeleid ongrondwettelijk was. Zodat mensen die claimen loyaal te zijn aan het Amerikaanse vrijheidsideaal deze geschiedenis heel serieus nemen.

In de jaren zestig werden eindelijk maatregelen genomen om het segregatiebeleid te beeindigen.

ROTHSTEIN: Dat klopt. In 1962 tekende John F. Kennedy een presidentieel decreet dat federale agentschappen verbood te discrimineren. Dat betekende niet dat dat over de hele lijn direct gebeurde, maar het was in ieder geval een duidelijke koerswijziging.

En in 1968 werd de Fair Housing Act aangenomen, die het ook aan private instituties (zoals banken en aannemers, nvdr.) verbood om te discrimineren. Zo’n wet was eigenlijk in 1866 al aangenomen met de Civil Rights Act, maar het Hooggerechtshof had in 1883 gezegd dat segregatie in wonen daar niet onder viel, omdat het niet door de staat werd opgelegd, maar uit vrije keuze gebeurde. Pas in 1968 erkende het Hof dat die uitspraak fout was, maar die uitspraak maakte wel de flagrante schending van de rechten van zwarte Amerikanen in het hele land honderd jaar lang mogelijk.

Niet alleen werden zwarte en witte Amerikanen in verschillende woonwijken onderverdeeld, de zwarte wijken werden ook slechter behandeld en transformeerden zo vaker in arme sloppenwijken en getto’s.

ROTHSTEIN: Jazeker. Zwarte wijken kregen minder stadsvoorzieningen. Afval werd er bijvoorbeeld minder vaak opgehaald. En bestemmingsplannen werden ook vaak ten nadele van zwarte wijken opgesteld. Zo werden stortplaatsen voor giftig afval veel vaker naast een zwarte wijk aangelegd. En de aanleg van het nationale snelwegenstelsel leidde ertoe dat snelwegen vaak dwars door zwarte wijken werden aangelegd, waarvoor huizen moesten wijken.

Maar bovenal leidde de combinatie van alle verschillende maatregelen ertoe dat er veel te weinig huizen waren voor zwarte Amerikanen. Ze moesten daarom met heel veel in weinig huizen wonen. Die overbevolking leidde ertoe dat veel zwarte wijken sloppenwijken werden.

Bovendien werd het zwarte Amerikanen onmogelijk gemaakt huizen te kopen.

ROTHSTEIN: Jazeker. In het midden van de twintigste eeuw werden witte, werkende Amerikanen met subsidies en leengaranties naar de voorsteden gelokt. Alles werd gedaan om hen huizen te laten kopen.

Zwarte, werkende Amerikanen kregen die hulp niet. Het werd hen juist onmogelijk gemaakt hypotheken af te sluiten om huizen te kopen in witte wijken. Terwijl ze in dezelfde financiële toestand als de witte arbeidersklasse verkeerden. Destijds kond de zwarte arbeidersklasse die huizen namelijk ook betalen. Maar ze konden of geen hypotheek krijgen, of er stond in de koopakte van het huis specifiek dat het niet aan zwarte Amerikanen verkocht mocht worden.

De ongelijkheid tussen witte en zwarte families is vrijwel volledig te wijten aan het feit dat zwarte families halverwege de twintigste eeuw geen huizen mochten kopen.

Inmiddels zijn dat soort huizen allemaal tussen de 300.000 en 400.000 dollar waard. Witte families die hun huizen verkochten, hebben dus veel rijkdom verkregen, rijkdom die zwarte Amerikanen nooit konden krijgen. Witte families besteedden dat geld aan de opleiding van hun kinderen, medische ingrepen en het versterken van hun pensioenen. Zwarte families liepen dat allemaal mis.

Het leidt ertoe dat tot op de dag van vandaag zwarte Amerikanen gemiddeld slechts zestig procent van het inkomen van een witte Amerikaan hebben, en maar vijf procent van het bezit van een witte Amerikaan. Die ongelijkheid is vrijwel volledig te wijten aan het feit dat zwarte families halverwege de twintigste eeuw geen huizen mochten kopen.

In uw boek stelt u maatregelen voor om het segregatiebeleid ongedaan te maken. Maar is dit onrecht nog wel te herstellen?

ROTHSTEIN: Niets kan het helemaal goedmaken. Je kunt het verleden niet terugdraaien. Mensen hebben hun leven geleefd, en voor zwarte mensen in dit land was dat leven ontegenzeggelijk zwaarder.

Maar we kunnen ons wel bewust worden van de rol die de staat gespeeld heeft in de segregatie van Amerika. Pas als we die begrijpen, en ons daar echt druk om maken, kunnen we maatregelen nemen die het deels proberen op te lossen.

Oplossingen

Niets kan het verleden terugdraaien, schrijft Rothstein, maar er zijn wel degelijk oplossingen aan te dragen voor de segregatie in Amerika. De overheid moet volgens hem zwarte Amerikanen, door middel van dezelfde middelen die in de twintigste eeuw ter beschikking stonden aan witte Amerikanen, stimuleren naar de middenklasse voorsteden te verhuizen. Daarnaast moet de overheid bestemmingsplannen wijzigen om meer betaalbare woningen in dure woonwijken beschikbaar te maken. Nu zijn er vaak bepalingen die dat onmogelijk maken, wat woningen in de duurdere voorsteden ontbetaalbaar maakt voor veel zwarte Amerikanen. Bovendien moet volgens de auteur voorkeursbeleid voor minderheden in onderwijs en werk de achterstand van zwarte Amerikanen die door de overheid veroorzaakt is rechttrekken. Voor president Donald Trump lijkt dit allerminst een prioriteit, onlangs lekte een memo uit dat er wordt nagedacht over het procederen tegen universiteiten die net dit soort affirmative action toepassen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content