Schietpartijen Hanau: ‘Zo’n Einzeltat valt niet te voorkomen, maar komt anderzijds niet uit de lucht vallen’

Duitsland is in shock na de massamoord in twee shishabars in Hanau die elf mensenlevens eiste. De racistische en extreemrechtse motieven van schutter Tobias R. doen alle alarmlichten op rood springen. Duitsland-kenner Dirk Rochtus (KU Leuven) schat de politieke gevolgen in.

DIRK ROCHTUS: Het gaat om een lone wolf, laten we dat niet uit het oog verliezen. Een labiele man, zijn afscheidsbrief druipt niet alleen van het racisme maar ook van de paranoia. Zo’n Einzeltat valt niet te voorkomen, maar ze komt anderzijds niet uit de lucht vallen. Ook in Duitsland is het klimaat erg gepolariseerd, zowel op links als op rechts. Vorige week nog werden twaalf leden van een extreemrechtse terreurcel opgepakt, ze zouden plannen hebben gesmeed voor aanslagen op moskeeën. Zover is het gelukkig niet gekomen, maar het blijft erg verontrustend. In tegenstelling tot deze lone wolf ging het om een echte organisatie met een strategie om de maatschappij te ontwrichten. Het zou me trouwens niet verbazen als er een verband tussen die arrestaties en de aanslag bestaat.

Hoezo?

ROCHTUS: Bij een lone wolf speelt er vaak een copycat-effect. Daders kunnen jarenlang op plannen broeden zonder ze uit te voeren, tot er iets gebeurt dat hen triggert. Misschien was dat wel het ontmantelen van de terreurcel die in Duitsland dagenlang het nieuws heeft beheerst. Wilde de dader de spectaculaire mislukking van zijn geestesgenoten compenseren door zelf tot de actie over te gaan? Speculatie uiteraard, maar niet onwaarschijnlijk.

Ook de extreemrechtse partij Alternative für Deutschland (AfD) beheerste de voorbije weken de Duitse media, zeker na de stunt in de Oost-Duitse deelstaat Thüringen waar het cordon sanitaire tegen extreemrechts op springen staat. Kan dat de dader geïnspireerd hebben?

ROCHTUS: Dat is wat de traditionele partijen en andere tegenstanders de AfD verwijten. Het is onmogelijk een causaal verband aan te tonen, maar je kan je misschien afvragen of het sterker worden van de AfD als reactie op Merkels migratiebeleid niet mee heeft bijgedragen tot het ontstaan van een klimaat dat dit soort geweld uitlokt.

Gaat de extreemrechtse partij hier een prijs voor betalen?

ROCHTUS: Enkele AfD’ers werden na aangebrande uitspraken door de staatsveiligheid als Prüffall, testcase, in de gaten gehouden. Het zou best kunnen dat nu de hele partij onder observatie wordt geplaatst. Maar ik verwacht ook politieke gevolgen. De voorbije weken hebben we in de Oost-Duitse deelstaten Thüringen en Sachsen-Anhalt CDU-politici horen pleiten voor samenwerking met AfD. Dat zullen ze niet gauw meer herhalen, toch niet in de nabije toekomst. De stunt in Thüringen was inderdaad een succes voor de AfD, maar wel met een keerzijde. Het doorbreken van het cordon sanitaire heeft in heel Duitsland een enorme anti-AfD-mobilisatie op gang gebracht. Door deze aanslag zal die tegenbeweging alleen maar sterker worden.

Zondag vinden er lokale verkiezingen plaats in Hamburg. Zal dit op de uitslag wegen?

ROCHTUS: Weinig waarschijnlijk. Hamburg is een rood-groen bastion waar de AfD hooguit 6 procent haalt. Ik ben wel benieuwd naar de peilingen die in Duitsland met grote regelmaat worden gehouden, vooral naar de Bundesweite Umfrage die de ARD iedere zondagavond bekend maakt.

Deze aanslag is geen geïsoleerd feit. Vorig jaar werd CDU-politicus Walter Lübcke vanwege zijn migratievriendelijke standnpunten door een neonazi vermoord. Is Duitsland kwetsbaar voor extreemrechts geweld?

ROCHTUS: Het wordt inderdaad een lange reeks. In 2011 heeft Duitsland de NSU ontdekt, een neonazistische terreurorganisatie die tien moorden heeft gepleegd. De slachtoffers waren migranten, acht Turkse en een Griekse winkelier, plus een politieagente. Daardoor bleven de aanslagen, die overigens met grote tussenpozen werden gepleegd, onder de radar van de publieke opinie. Dat is intussen helemaal anders. De moord op Lübcke en de aanslag kort nadien door neonazi’s op een synagoge in Halle, hebben iedereen de ogen geopend. Politie en veiligheidsdiensten nemen de extreemrechtse dreiging heel ernstig, zoals vorige week is gebleken met de arrestatie van die twaalf vermeende terroristen.