Rusland-correspondent Olaf Koens: ‘Als u opschrijft wat u ziet of hoort, gaat er een kogel door uw hoofd’

© reuters
Naomi Skoutariotis
Naomi Skoutariotis Redactrice Knack.be

Naar aanleiding van de internationale dag van de persvrijheid van afgelopen weekend sprak Knack.be met Rusland-correspondent Olaf Koens over de grenzen van persvrijheid en Rusland. ‘De dag dat ik niet meer alles kan opschrijven wat ik wil, is de dag dat ik hier wegga.’

De Nederlandse Rusland-correspondent Olaf Koens is bij ons vooral bekend door zijn verslaggeving van de neergestorte vlucht MH17, vorige zomer in Oost-Oekraïne. Na acht jaar correspondentschap denkt hij nu aan stoppen. Knack.be sprak met Olaf Koens naar aanleiding van de Internationale Dag van de Persvrijheid.

‘Persvrijheid is totaal niet vanzelfsprekend. De vrijheid om te zeggen, te schrijven of te laten zien wat je wilt is een groot goed.’

Moet de pers altijd en overal vrij zijn?

Rusland-correspondent Olaf Koens: 'Als u opschrijft wat u ziet of hoort, gaat er een kogel door uw hoofd'
© Foto: Twitter

‘Ja. Als je uit gaat van een absolute persvrijheid mag natuurlijk iedereen daarbinnen zijn eigen regels vastleggen. Maar om eerlijk te zijn houd ik niet zo van dat soort codes en afspraken, ik ken geen regels. Bij gevoelige onderwerpen, voel je zelf wel wat de grens is. Je kunt dat niet leren of bedenken, iedereen voelt dat op een andere manier aan.’

‘De dag dat ik niet meer kan schrijven wat ik wil, zal de dag zijn dat ik hier wegga’

Rusland staat niet bepaald bekend om haar vrije meningsuiting. Moet u vaak aan zelfcensuur doen?

‘Ik doe nooit aan zelfcensuur, ik schrijf alles op wat ik wil. Gelukkig. De dag dat dat niet meer kan, zal de dag zijn dat ik hier wegga. Het is hier wel veranderd. Ik zit hier nu zeven of acht jaar en de persvrijheid is nooit, ook niet in de beginjaren, al te best geweest. Zeker niet op televisie. Maar er waren altijd wel een paar bastions aan vrije media. Aan de staatszenders had je niet meer veel, maar er waren wel onafhankelijke kranten. De afgelopen paar jaar, vooral sinds de terugkeer van Poetin vier jaar geleden, worden die laatste bastions hard aangepakt. Dat wil niet zeggen dat ze er niet meer zijn, maar het wordt ze steeds moeilijker gemaakt.’

U zit intussen al een tijdje in de journalistiek:wat is u door de jaren heen het meest opgevallen?

‘Een van de dingen is dat wij geneigd zijn om te denken in termen van slachtoffers. Dat zijn we ook in de journalistiek. Vooral in mijn geval zien we veel Russen toch een beetje als slachtoffer van de Sovjet-Unie en de depressie die daar was, ook nu zien we dat op een bepaalde manier.’

‘Iets wat ik me pas heel laat gerealiseerd heb, is dat dat de meeste landen niet zozeer uit slachtoffers maar vooral uit daders bestaan. Dat geldt zeker voor Rusland. Dat inzicht heb ik onlangs pas verworven op een vreemde manier. Het is belangrijk dat je niet snel vergeet om je te realiseren op welke manier je naar een land kijkt.’

Wat bedoelt u daarmee?

(Aarzelend) ‘Op welke manier? Dat is een heel lang verhaal. Ik ga dat neerpennen en er komt een boek van.’ (lacht)

‘Rusland is niet meer zo leuk als vroeger’

Hoe kijkt u naar buitenlandjournalistiek in het algemeen? Overal ter wereld staan de budgetten onder druk. Staat de verslaggeving onder druk?

‘Er is zeker ruimte genoeg, maar het gaat wel anders dan vroeger. Je moet die ruimte afdwingen. Het is niet meer zo dat het for granted is, dat journalisten vast in dienst zijn en een salaris krijgen. Je moet je daarin een weg knokken. Maar er is wel degelijk ruimte. Is die minder dan aantal jaar geleden? Ongetwijfeld. Maar voor kwaliteit hoeft dat niet al te erg te zijn, ik zie daar niet al te veel problemen.’

U vertelde eerder dat u eraan denkt om te stoppen. ‘Rusland was een leuk land’, zei u. Is het dat dan niet meer? ‘Het is echt veranderd. Rusland is naargeestig geworden. Dat heeft met mentaliteit te maken, Rusland is niet meer zo leuk als het was.

Gisteren bijvoorbeeld, maakte ik ’s avonds laat een rondje door Moskou op de fiets.

Een man liep langs en vroeg waar ik vandaan kom – dat gebeurt wel vaker- en nadat ik het hem heb uitgelegd antwoordt hij: ‘Zeg vieze Amerikaan, wegwezen hier! Als je hier nog één keer je kop laat zien sla ik je voor je smoel.’

‘Een aantal jaar geleden was dat nooit gebeurd, nu dus wel. Dat heeft alles met de propaganda te maken, oorlog, vijandbeeld, politiek. Dat allemaal tesamen.’

Er word veel aan propaganda gedaan, zeker sinds de oorlog in Oekraïne. Is de bevolking te weinig kritisch naar de media toe?

‘Ik geef liever de makers de schuld dan de consumenten. Het is geraffineerde propaganda. Vooral in Rusland, maar ook in Oekraïne zit het goed in elkaar. Er wordt duidelijk ingespeeld op wat mensen raakt. Kan je mensen kwalijk nemen dat ze ervoor vallen? Uiteraard zou beter zijn dat publiek kritisch kijkt naar nieuws, maar dat ze dat niet doen, kan je ze niet kwalijk nemen. Dat geldt trouwens niet alleen hier in Rusland, maar overal.

‘Dat is een van de mooiste dingen aan vrijheid: je mag zeggen wat je wilt, maar je mag ook zeggen wat je niet wil’

Welke keer dat u te maken kreeg met persvrijheid zal u nooit vergeten?

Dat was een keer in Dagestan, in de Russische Kaukasus. Een lokale politiemajoor zette een pistool tegen mijn hoofd en zei: “Als u opschrijft wat u hier ziet of hoort, gaat een kogel door uw hoofd.” Toen ben ik weggegaan en heb ik het allemaal opgeschreven. Dat is intussen alweer vier jaar geleden.’

Weet u al wanneer u juist gaat stoppen? ‘Daar mag ik nog niks over zeggen.’ (grijnst)

U heeft dan misschien tijd om aan dat boek te werken?

‘O ja, ik ben bezig met een boek! Dat komt op 1 september uit en heet Oorlog en Kermis, geen ondertitel. De cover is al klaar, ik ben nog aan het schrijven.’

Als u stopt, blijft u dan wel nog in Rusland wonen? (Koens heeft een Russische echtgenote, nvdr.)

Trekt een ‘ik zeg echt niets’-gezicht.

Ik stuit hier op een soort stille vrije meningsuiting. Tijd om af te ronden.

(Lacht uitbundig.) ‘Dat is een van de mooiste dingen aan vrijheid: je mag zeggen wat je wilt, maar je mag ook zeggen wat je niet wilt. Zeker wanneer er geen grens aan zit.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content