Rond de Europese Unie spant een gordel van onzekerheid

De Chinese president Xi Jinping belandt tijdens zijn reis aan een driesprong. Links meandert naar de einder een feeërieke weg richting ontwikkelingsstaat volgens Chinees model. Het tweede bordje toont de weg naar het Amerikaanse kapitalisme via een eindeloze laan met shoppende, obese creaturen. Het derde bordje wijst naar een gapende afgrond. Er staat Europese Unie op.

Dit is het soort mopjes dat Chinezen over ons vertellen. “Eigenlijk kan je het geen moppen noemen. Het zijn eerder smalende, in inktzwart sarcasme gedoopte uitspraken,” vertelt Jonathan Holslag, de Vlaamse Chinakenner van de VUB, die tal van gezagsdragers adviseert over hun Chinabeleid.

Chinezen lusten de Europeanen niet. En al zeker niet als wij een arrogante toon aanslaan om hen de les te spellen over mensenrechten, milieunormen, productstandaarden en andere zaken waarin wij zogenaamd superieur zijn.

Jonathan Holslag begeeft zich al jarenlang tussen Aziatische en Europese diplomaten en ziet met lede ogen aan hoe de geloofwaardigheid van de Europese Unie jaar na jaar verkruimelt. In zijn boek “De kracht van het paradijs. Hoe Europa kan overleven in de Aziatische eeuw” etaleert hij met een scherp klavier hoe de dedain is ontstaan, welke proporties ze aanneemt en hoe Europese leiders het tij kunnen keren.

Neem nu het buitenlandbeleid van de Europese Unie. Sinds het verdrag van Lissabon zou dat meer gewicht krijgen in de wereld, maar niets is minder waar. En ook de Aziaten kunnen hun teleurstelling daarover nauwelijks verhullen. Ergens op de 600 bladzijden van zijn boek haalt Holslag een herinnering boven uit het gebouw van de Europese Dienst voor Extern Optreden. Een Koreaanse diplomaat zuchtte er dat het de tempel van saaiheid is, waar veel wordt gebabbeld, in een volslagen wereldvreemdheid. Opmerkingen als deze zijn dagelijkse kost voor Holslag die besluit:

“Als in Brussel de culinaire geneugten en de treinverbinding met Parijs niet zo aantrekkelijk waren, zouden veel functionarissen de hoofdstad van Europa net zo lief verruilen voor een of ander gat in de derde wereld.”

Holslag’s remedie is al even verrassend als politiek incorrect. Zeker aan de vooravond van de herdenking rond de Eerste Wereldoorlog die 100 jaar geleden het Oude Continent in puin legde. Zeker na de Nobelprijs voor de Vrede, die het triumviraat Van Rompuy, Barosso en Schulz in ontvangst mocht nemen in een recent verleden.

Holslag vindt dat de Europese Unie in de eerste plaats zijn krijgsmacht moet versterken. Geen zachte macht, zonder harde macht luidt zijn credo. Oftewel, hoe kunnen we onze waarden uitdragen als grootmachten ons zien als een militair zootje ongeregeld? Minister van defensie De Crem zal het niet graag horen, maar de Europese Unie moet wat meer afstand nemen van de NAVO en zijn eigen veiligheidsstrategie uittekenen. Slaafs achter de Amerikanen aanhollen, is geenszins in ons belang, meent Holslag. De Crem zal anderzijds gecharmeerd zijn dat de academicus de aankoop van nieuwe gevechtsvliegtuigen verdedigt. Het zou uiterst risicovol zijn ons defensieapparaat af te bouwen, zo meent hij. Want aan de grenzen van de Europese Unie loert het gevaar.

De kans dat we de komende decennia ook een relatief vredevolle omgeving zullen kennen is volgens hem uiterst klein. Rond de Unie spant een gordel van onzekerheid. Van radicalisering, gecombineerd met zwakke staten. Als de Europese Unie daar als militaire macht geen rustgevende factor kan zijn, dan zullen landen als Turkije, Rusland, Saoudi-Arabië of Iran dat vacuüm wel komen invullen. En daar bovendien economisch voordeel uit puren.

Dat brengt ons bij de economische geloofwaardigheid van Europa. Mochten we die voor de financiële crisis nog hebben gehad, dan blijft daar intussen nog een wolkje van over. Onze welvaartstaat taant. Onze innovatieve voorsprong slinkt. Onze grondstoffen- en energiehonger maakt ons angstwekkend broos. Onze concurrentiepositie versmalt. Ons financieel systeem blijft wankel. Onze politici genieten almaar minder vertrouwen. Tegen die achtergrond treffen we een schrijnend gebrek aan wervende ideeën aan, schrijft Holslag.

We missen een doel, een Europese visie die de harten van de burgers verenigt. De docent internationale politiek droomt van een paradijs waarin burgers hun verantwoordelijkheid nemen, bedachtzamer gaan consumeren, waar de lokale economie en dus de KMO’s weer kunnen bloeien, waar productstandaarden duurzaamheid behelzen, landbouw weer kleinschaliger wordt, waar overheden investeren in aangename en gezonde steden, in mobiliteit, in steengoed onderwijs.

“Benieuwd wat de lijsttrekker voor de Europese verkiezingen Johan Van Overtveldt van mijn boek vindt,” vraagt Jonathan Holslag zich af, terwijl we staan te wachten op zijn taxi aan de balie van Medialaan, waar ook Kanaal Z gevestigd is. “Hij schrijft er volgende week een opiniestuk over.”

Mijn nieuwsgierigheid is gewekt.

“Ik vraag me af hoe de Unie met het economische model dat Holslag voorschrijft voldoende groei zal genereren om zijn militaire apparaat in stand te houden, laat staan te versterken. Want hoge productstandaarden eisen bij import zal ook een tegenreactie geven. Wie zal onze producten dan nog willen?,” vraagt Van Overtveldt zich af. Anderzijds is hij het helemaal eens met de analyse dat Europa zijn geopolitieke achtertuin in het oog moet houden en zich militair moet versterken. “Bovendien is er nog een ander fenomeen waar we rekening mee moeten houden. Door de toenemende energieonafhankelijkheid van de Verenigde Staten dankzij zijn schaliegas zou het wel eens heel goed kunnen dat de VS zich de komende decennia uit het Midden-Oosten terugtrekken. ”

Los van het feit dat de VS hun producten veel goedkoper zullen kunnen produceren, dankzij het goedkope schaliegas (ik ga nu even voorbij aan de gruwelijke milieukost later, wegens het gebruik van chemicaliën), zal er volgens Van Overtveldt ook een ongewild effect bijkomen. Omdat de Verenigde Staten afscheid nemen van hun steenkool (die nu het Europese vasteland overspoelt) zullen de Amerikaanse CO2-emissies drastisch dalen. Mogelijk zelfs in die mate dat Europa uiteindelijk slechter zal presteren in het licht van de klimaatactie. En gezien het povere klimaatakkoord waarmee de Europese Commissie mee afkwam enkele weken geleden, is dat niet eens zo’n gek scenario.

Jonathan Holslag is dit weekend te gast in Z-Talk Goossens. Vanaf zaterdagochtend 11 uur Op Kanaal Z.