Regisseur Lucas Belvaux: ‘Je moet durven zeggen wat het inhoudt om voor het Front National te stemmen’

De Belgische regisseur Lucas Belvaux toont de valstrikken van het extreemrechtse populisme in Chez Nous, een film waar het Front National een hekel aan heeft:

Je moet het maar durven: een film uitbrengen als kritiek tegen het Front National terwijl de campagne voor de Franse presidentsverkiezingen volop loopt. De Belg Lucas Belvaux neemt de uitdaging aan en komt met Chez Nous, een film over een extreemrechtse partij met aan het hoofd een blonde vrouw. Een en ander was zo sterk naar het echte voorbeeld gemodelleerd dat Front Nationalkopstukken de film al als ‘anti-FN-propaganda bestempelden’.

Belvaux is niet aan zijn proefstuk toe. Andere films van hem, zoals Cavale, Pas son genre en La raison du plus faible, hadden ook al een sociale weerklank.

LUCAS BELVAUX: Dat cineasten vertellen over de wereld waarin ze leven, is een idee dat al meegaat sinds Shakespeare en Moliëre. Eigenlijk vertel je geen verhaal meer, het is het verhaal dat de wereld vertelt waarin we zitten. Het is mijn oude theorie die ik constant weer ophaal (lacht)… Maar ik denk dat ze klopt!

Met Chez Nous plaatst u voor de eerste keer de politiek centraal. Waarom en waarom nu?

BELVAUX: Pas son genre bevat al de eerste aanzet van Chez Nous. Het is dezelfde regio, het noorden van Frankrijk, behandelt dezelfde culturele breuklijn tussen het ‘volk’ en de ‘elites’, en vertrekt vanuit een Front National met 30, 40 procent van de stemmen… Er is een scène in Pas son genre waarin een man lichtjes aangeschoten uit een café komt, en roept: ‘On est chez nous!’

Ik voelde dat ik er duidelijker over moest spreken. Omdat de wereld sneller en sneller gaat. Omdat het dringend was.

Je kunt die afstand niet meer nemen. De gebeurtenissen brengen ons terug naar een geëengageerde cinema zoals die in de jaren 30 tot de jaren 80 bestond, voor de val van de Berlijnse muur en de verdwijning van twee politieke blokken de wereld complexer maakten. Tot dan toe waren de dingen vrij eenvoudig. Maar plots had het liberalisme de oorlog gewonnen en op een zekere manier werd ideologisch alles verward.

Regisseurs focussen zich nu op sociale, intieme of specifieke thema’s zoals immigratie. Maar we wisten niet goed meer hoe we de politiek rechtstreeks moesten aankaarten. Tegelijk begonnen rechts en extreemrechts een heftig offensief tegen wat we de linkse intellectuelen noemden, eigenlijk tegen de intellectuelen tout court, om de cultuuractoren en het volk te verdelen. Die breuklijn wordt nog altijd door rechts en uiterst rechts uitgebuit. De hevigheid waarmee dat gebeurt, verplicht ons om de dingen duidelijk te zeggen, om partij te kiezen.

In plaats van een militante film koos u voor een filmvorm waarin de kijker zich identificeert met een personage. En ook met Emilie Duquenne in de hoofdrol, die sinds haar rol in Rosetta meer dan wie dan ook als geloofwaardige incarnatie van het volk doorgaat.

BELVAUX: Het personage van Emilie Dequenne is voor het publiek zoals de ‘fikser’ voor de journalisten in conflictgebieden. Ze neemt het publiek mee naar een regio, een bevolking die het niet per se goed kent. Daarom is het belangrijk dat ze verpleegster als beroep heeft. waardoor ze aanklopt bij de mensen, in hun levens binnengaat, in dat privéleven dat essentieel is om hun politieke keuze te begrijpen.

Ik heb het personage voor Emilie geschreven. Het is de ontmoeting tussen een rol en een actrice. Emilies troef is de jonge vrouw die ze in zich heeft en op een natuurlijke manier kan spelen.

Dat Frankrijk dat Front National stemt, en dat u toont, heeft bijna niemand willen zien. Niemand wilde het althans het woord geven…

BELVAUX: Politici hebben dat Frankrijk inderdaad genegeerd. De filmindustrie heeft dat ook gedaan, op enkele zeldzame uitzonderingen na. Als ze er naar keek, was het altijd vanop een afstand, en met morele beschouwingen. Ik maak directe films, ik heb die stem willen horen. Je moet de dingen grondig durven onderzoeken en zeggen wat het inhoudt om voor partijen als het FN te stemmen.

FN-kopstukken stelden uw film aan de kaak nog voor ze hem gezien hadden.

BELVAUX: Ik heb een beetje tijd nodig gehad om hun strategie te begrijpen… Zij vinden natuurlijk niet dat de film een schandaal is! Maar voor hen spreek je altijd kwaad als je het over hen hebt. En daarin hebben ze niet helemaal ongelijk…

Ze moeten constant vijanden hebben. Het is een partij voor wie de wereld in twee verdeeld is: je hebt degenen die met hen zijn, en degenen die tegen hen zijn. En eens je tegen bent, moet je vernietigd worden.

De strategie was dus in dit geval de film in de kiem te smoren. Niet op commercieel vlak, want ze maken reclame voor ons, zelfs in het buitenland… Maar door hun kiezers tegen de film te mobiliseren, door argumenten te geven die ze op de sociale media kunnen plaatsen. Ze zeggen tegen hun supporters wat ze moeten denken. Het is de totalitaire aard van die partij.

Wij tegen de anderen, is dat een manier van denken die zich via alle vormen van populisme verspreidt ?

BELVAUX: Ja, het is exact hetzelfde, of het van Trump, de radicalen in Iran of in Turkije, van de aanhangers van de Brexit of van Poetin komt. Hun wereldvisies hebben het permanente conflict en de onmogelijkheid om te discussiëren gemeen.

We zien het met Trump. Hij regeert per decreet. Hij passeert niet meer langs het Congres. Als hij het Congres kon ontbinden, zou het nog beter zijn ! Marine Le Pen zinspeelt constant op Trump en Poetin. Naar de Iraanse mollahs hinten is wat moeilijker (glimlacht) maar het is mogelijk met Erdogan of Bashar al-Assad. En bij hen volgt op verbaal geweld altijd fysiek geweld. Je kan er niet discussiëren, want ze zitten in een houding die alles tot “voor” en “tegen” herleidt, zonder toegeving, zonder luisteren.

Wat denkt u dan over de elementen die de traditionele lijnen komen verstoren? Zoals Marine Le Pen die zich laat omringen door homoseksuele medewerkers of extreemlinks dat tolerant is tegenover de radicale islam?

BELVAUX: De wereld is veel complexer geworden. Je ziet feministes extreemrechts vervoegen om de plaats van de vrouw in de islam te hekelen .. In haar organigrammen schuift extreemrechts veel, over het algemeen blonde, vrouwen naar voor. Met het dubbele voordeel dat we nog altijd een seksistische visie hebben van de geruststellende, zachte, moederlijke vrouw – die niet klopt, zo hebben we gezien met Thatcher – en dat vrouwen naar voor schuiven je onderscheidt van de moslims zijn…

Alles wordt gerecupereerd, omgedraaid, het is wat ze triangulatie noemen. De FN heeft al affiches uitgebracht die zich beroepen op Jaurès en de Gaulle… terwijl een maurrassien(aanhanger van collaborateur Charles Maurras, nvdr.) Jaurès vermoordde en de OAS (Organisation de l’Armée Secrète, nvdr.) de Gaulle probeerde te doden! De twee bewegingen waren aanwezig op de stichting van de FN… Wat extreemlinks betreft, zijn er inderdaad dingen die verkeerd lopen, analyse- en functioneringsfouten. Linkse mensen kunnen ook dom zijn, of hatelijk.

Met links dat aan diggelen ligt, een rechtse kandidaat die verstrikt zit in de Penelopegate, Le Pen en Macron op kop, wordt de Franse kiescampagne totaal onuitgegeven…

BELVAUX: Objectief gezien, is het een zotte campagne! De laattijdige, maar onvermijdelijke onthechting van Hollande, en in het algemeen de laatste vijf jaar, hebben chaos gecreëerd aan linkerzijde, die vernietigd is. Rechts versplintert zichzelf. Ze hadden de zaak in 48 uur kunnen regelen en ze zijn zeer dom geweest om dat niet te doen. Ze geven een jammerlijk imago op het gebied van ethiek en voeden het fantasma van de politici als zakkenvullers. Wat je links niet kan verwijten, Cahuzac (voormalig Frans begrotingsminister tegen wie een gerechtelijke onderzoek loopt, nvdr.) moest snel plaatsruimen.

We zijn tijd aan het verliezen over een fait divers terwijl de Fransen zoveel echte problemen hebben. Uiteraard winnen daar intussen mensen bij …