Jan Stel

Ramp met verdwenen vliegtuig toont aan hoe weinig we van de aarde weten

Jan Stel Emeritus hoogleraar ‘Oceanische Ruimte en Menselijke Activiteit’ aan de Universiteit Maastricht

“De zoektocht naar de MH370 maakt duidelijk dat we meer weten van de maan en Mars dan van de planeet waar we met zijn allen wonen. Het wordt tijd dat we meer geld besteden aan de verkenning van de oceanische ruimte”, zegt Jan Stel, emeritus hoogleraar Oceanische Ruimte en Menselijke Activiteit.

“We zoeken niet naar een speld in een hooiberg”, zei de Australische vice-admiraal Mark Binskin tegen de verzamelede journalisten in Perth. Integendeel: “We zijn nu nog bezig na te gaan waar die hooiberg kan staan”. Hiermee beschrijft hij wel hoe moeilijk het is een vliegtuigwrak te vinden op de bodem van de oceaan. Dat ondanks het inzetten van de meest moderne technologie.

In de berichtgeving valt op dat men de oceaan vooral als een immens oppervlak ziet. De meeste beelden die we zien zijn van mensen, vliegtuigen en schepen. Soms is er een kaart, maar daarop is vaak weinig te zien. Wat we niet zien zijn beelden van de oceaanbodem, waar nu zo driftig wordt gezocht naar de zwarte dozen van MH370. Het zoekgebied is dinsdag al teruggebracht tot slechts 75.000 km2, ongeveer het oppervlak van de Benelux. Donderdag was dat al verkleind tot ongeveer de oppervlakte van Nederland.

Hoe dichter we bij de beep signalen van MH370 komen, des te verder we van een oplossing lijken te zijn. Het zoekgebied is nu al, volgens De Morgen van 11 april, verkleind tot 1300 km2; de helft van de provincie Antwerpen. Maar we hebben het dan wel over een onbekend stuk diepzeebodem op een diepte van 4500 meter of meer. Pijnlijk wordt weer eens duidelijk dat we eigenlijk niets weten van die grote waterplas op onze planeet. We weten meer van het oppervlak van de Maan en Mars, dan van de planeet waar we met zijn allen wonen en werken. En dat weten we dan al heel lang. We doen er alleen niets aan.

We zijn 2D denkers

Duizenden jaren lang hebben we de zee gezien als een oppervlakte – 2D – die we moesten oversteken om onze bestemming te bereiken. In de Europese Middeleeuwen hadden we een door het land, waarop we leven, bepaald wereldbeeld. De zee vormt in de beroemde kaart van de Venetiaanse monnik Fra Mauro, hierin slechts, letterlijk, een marginaal element. Dat veranderde drastisch toen de Europeanen tijdens de Renaissance ‘de wereld aan de overkant’ gingen verkennen. De ontdekkingsreizen van de Portugezen en Spanjaarden leidden uiteindelijk tot een nieuw wereldbeeld, waarbij de omvang van het wateroppervlak van de aarde wel in de juiste proporties werd gezien.

In 19de eeuw een 3D-beeld ontstond. De beroemde reis van het Britse onderzoekschip HMS Challenger (1872-76) legde de basis voor het moderne wetenschappelijke oceanografische onderzoek. Het verhaal wil dat de papegaai Robert die men in de haven van Madeira had gekocht, regelmatig riep: ‘Wat? 4000 meter water en nog geen bodem?’

Onder invloed van zowel de technologische innovaties en het wetenschappelijk onderzoek na de Tweede Wereldoorlog, ontstond er vervolgens een 4D-beeld van de oceaan. De tijd vormt hierbij de vierde dimensie. Dit 4D-beeld is de oceanische ruimte.

De oceanische ruimte

De oceanische ruimte is een andere wereld. Zonder een dragend skelet is het op het land – eigenlijk een 2D-wereld – moeilijk toeven. Neem de mens. Tot voor kort konden we ons alleen maar over het oppervlak ervan bewegen. Sinds een halve eeuw kunnen we ons als scuba duikers in het allerbovenste vliesje relatief vrij bewegen. Maar pas nu zijn we in staat die ruimte met geavanceerde technologie echt te verkennen. Er zijn twaalf mensen op de Maan geweest, er rijden verschillende wagentjes op planeten rond, maar er zijn maar drie mensen even in de kelder van de oceaan geweest. De laatste was de beroemde filmregisseur James Cameron die op 26 maart 2012, in zijn eentje in de door hem zelf gemaakte Deepsea Challenger de Marianen Trog verkende. Hij was de derde man, vrouwen doen nog steeds niet mee, in deze uithoek van de oceanische ruimte.

De oceanische ruimte barst van het leven. Het zit vol giganten en lilliputters. Allemaal aangepast aan een ruimte waarin wij slechts met de grootste moeite en innovatieve technologie, kunnen doordringen. De oceanische ruimte met zijn enorme drukverschillen is voor ons gevaarlijk. De bewoners ervan hebben er geen moeite mee. Hun wereld is er een van de ‘eeuwige duisternis’. Hier is boven onder en onder is boven. Oriënteren met het zicht is onmogelijk. Hiervoor zijn andere slimme oplossingen gevonden, zoals oplichtende organen en akoestische sensoren. In die ruimte zweef je, duik je, beweeg je, maar loop en vlieg je (behalve de vliegende vis en inktvis dan) niet.

MH370

Als we een vergelijking kunnen maken met de Air France vlucht AF447, die op 1 juni 2009 in de Atlantische Oceaan verdween, dan zal het niet meevallen om de brokstukken en wellicht de slachtoffers van de Maleisische Boeing te bergen. De zwarte doos van AF447 werd pas ruim twee jaar later geborgen. Daarna kon worden vastgesteld dat een menselijk fout de oorzaak van de ramp was. Voor het bergen van de brokstukken en vooral de zwarte doos werden onderwater drones en duikboten ingezet. Omdat het vliegtuig in de buurt van de Mid-Atlantische Rug, onderdeel van een gigantische bergketen op de bodem van de oceaan, was men bang dat de brokstukken zich ergens in de onderwaterbergen zouden liggen. Dat maakt het zoeken erg moeilijk. De brokstukken van AF447 werden echter terug gevonden in een relatief vlak slibgebied.

De brokstukken van MH370 zijn vermoedelijk, evenals dat met AF447 het geval was, neer gekomen in een berggebied dat mariene geologen de Zuidoost Indische Rug noemen. Het is onderdeel van dezelfde bergketen als die in de Atlantische Oceaan en bestaat uit een keten van onderwater vulkanen. Dat is niet verwonderlijk want bij deze ruggen komt magma uit de diepte omhoog en verplaatst vervolgens de verschillende continenten. Evenals bij AF447 zal een onderwaterdrone of robot, de Bluefin 21, worden ingezet om het rampgebied in kaart te brengen. Pas dan kan er ander onderzoek worden gedaan en kan de zwarte doos worden geborgen. Het is even goed mogelijk dat die doos nooit wordt terug gevonden omdat de batterij op raakt en de doos in het slib verborgen zit.

Wat er ook gebeurt, de ramp met de MH370 laat weer eens treffend zien hoe weinig we van onze eigen planeet weten en hoe roekeloos wij daar, in een blind vertrouwen op ons technologisch kunnen, mee omgaan. Van de oceanische ruimte weten we eigenlijk niets. We besteden nu in een jaar meer geld aan onderzoek van de ruimte buiten de aarde dan we in honderden jaren doen voor het onderzoek van de oceanische ruimte op de aarde. Dat vind ik bizar.

Het wordt tijd dat we meer geld besteden aan de verkenning en het duurzame gebruik van de oceanische ruimte. Het wordt tijd dat we naast de European Space Agency met een jaarlijks budget van ruim vier miljard euro, ook een European Ocean Space Agency ontwikkelen voor de verkenning van die voor de mens zo belangrijke, oceanische ruimte op onze planeet.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content