Presidentsverkiezingen Rusland: ‘Eerder een kroning bij plebisciet’

Vladimir Poetin © AFP

De presidentsverkiezingen in Rusland zijn niet echt een verkiezing van een president zoals in het Westen, maar eerder ‘een kroning bij plebisciet’ van een leider waarachter de bevolking zich schaart. Katlijn Malfliet, hoogleraar Russische politiek aan de KU Leuven, stelt dat de zeven kandidaten die zondag uitkomen tegen huidig president Vladimir Poetin, ‘kansloos maar niet betekenisloos’ zijn.

‘Het gaat niet om een vrije competitie tussen kandidaten waaruit de kiezer kan kiezen’, aldus Malfliet. ‘De kiezers scharen zich achter een leider van wie men vindt dat hij de komende zes jaren Rusland kan leiden. Het is dus eerder een kroning bij plebisciet: willen jullie Poetin nog als leider zonder alternatief de komende zes jaar.’

Behoudens grote verrassingen rijft Poetin zondag een vierde mandaat als president binnen. In de peilingen krijgt hij zowat 70 procent van de stemmen. Aangezien in Rusland geen kiesplicht bestaat, is het opkomstpercentage ook belangrijk. Idealiter zou dat eveneens rond de 70 procent moeten bedragen.

Zeven andere kandidaten nemen ook deel aan de race naar het Kremlin, maar de meest populaire behaalt in de peilingen slechts ongeveer zeven procent. ‘De andere kandidaten zijn kansloos, maar niet betekenisloos’, aldus de Ruslandexperte. ‘Zij vertegenwoordigen immers allemaal een element uit het publieke leven. Vladimir Zjirinovski van de Liberaal- Democratische Partij van Rusland (LDPR) vertegenwoordigt zo het Russisch nationalisme, “Rusland voor de Russen”. Dat gaat voor Poetin te ver, Rusland moet voor hem multinationaal zijn’, legt Malfliet uit.

Door die kandidaten krijgen de verkiezingen weliswaar meer kleur. ‘Al die kandidaten spreken een klein deel van de kiezers aan. De autoriteit van Poetin zonder alternatief, steekt daar ver boven uit.’

‘Russen willen verandering maar geen revolutie’

Oppositiefiguur Aleksej Navalny is door de kiescommissie na gerechtelijke veroordelingen onverkiesbaar verklaard en neemt dus niet deel. ‘Navalny mag dan wel opkomen tegen corruptie, maar is volgens de bevolking toch ook niet de man die Rusland naar de toekomst toe zou kunnen besturen. Met zijn straatprotesten lijkt hij meer een revolutie te organiseren. De Russen willen verandering, maar geen revolutie want dat linken ze aan chaos en instabiliteit’, aldus nog Malfliet. Zij wijst er nog op dat de opposant vooral actief is op in het Westen populaire sociale media zoals Twitter en Facebook. Op VKontakte, de Russische tegenhanger van Facebook, is hij echter niet zo populair.

De hoogleraar verwacht dat Poetin na zijn herverkiezing in zijn buitenlands beleid onder andere de Euraziatische Economische Unie verder zal ontwikkelen. Daar maken nu al vijf voormalige Sovjetrepublieken deel van uit. ‘Rusland schaamt zich ook niet om daarbij het voorbeeld van de Europese Unie over te nemen’, zegt ze. ‘Ik denk dat Europa verder gevaar loopt om in zijn concept nog meer te worden ondermijnd. De komende zes jaar zal Rusland nieuwe relaties aanknopen met de individuele lidstaten.’

De grootste bedreiging voor Rusland blijft de NAVO, die ‘altijd al de baarlijke duivel is geweest voor Rusland’, aldus Malfliet. ‘Dat was zeker tijdens de Koude Oorlog zo, maar ook daarna, toen de NAVO uitbreidde naar de grenzen met Rusland.’ Malfliet wijst erop dat wetenschappelijke documenten aantonen dat aan toenmalig Sovjet-leider Michail Gorbatsjov was beloofd dat de NAVO niet zou uitbreiden naar het oosten, in ruil voor de eenmaking van Duitsland. ‘Alleen is dat nooit in een verdrag gegoten’, aldus de hoogleraar.

Zij stelt dat bij de ontbinding van het Warschaupact er een kans was om door samenwerking tot een betere veiligheid te komen. ‘Dat is totaal tegengesproken, ook door de sancties die Rusland zijn opgelegd. Europa heeft de VS daarin slaafs gevolgd. Dat had anders gekund’, zegt Malfliet.

Moskou nam tegenmaatregelen, zoals ook duidelijk bleek tijdens de recente ‘state of the nation’ van Poetin voor het Russische parlement. Daar toonde Poetin een nieuw wapenarsenaal. ‘Nu zitten we opnieuw in een situatie van wapenwedloop. Zowel de VS als Rusland kwamen er voor uit dat ze opnieuw sterk willen bewapenen’, klinkt het. ‘Nu moet echt opnieuw worden gestreefd naar mondiale veiligheid.’

‘Rusland gaat actief plaats opeisen’

Volgens de hoogleraar heeft Rusland, zeker sinds het aantreden van Poetin, zowel onze democratie als onze veiligheid zoals geconstrueerd na de Tweede Wereldoorlog met de NAVO als defensiegarantie, ondermijnd en ongeloofwaardig gemaakt. ‘Dat Rusland nu zegt te reageren op wat de Verenigde Staten doen, is dus ook niet waar. Het is nu al duidelijk dat Rusland er opnieuw staat en de dans leidt in landen zoals Syrië en in het Midden-Oosten, in Centraal-Azië’, aldus Malfliet. ‘Rusland gaat actief zijn plaats opeisen als diegene die met alle partijen kan praten, die leiderschap in bepaalde regio’s kan opeisen.’

Poetin deed tijdens zijn ‘state of the nation’ ook enkele binnenlandse beloftes, zoals de halvering van de armoede. ‘De Russische bevolking kent die beloftes en weet ook dat die niet allemaal zullen uitkomen. Poetin is er bij het begin van zijn eerste mandaat wel in geslaagd om de zwaarste problemen rond minimale voorziening voor de bevolking aan te pakken, zoals de pensioenen. Die zijn niet zo hoog, maar ze worden wel uitbetaald’, zegt de hoogleraar.

De Russische economie kent ook geen degelijke middenstand van kleine ondernemers, maar Poetin zegt daar in de toekomst aan te zullen werken. ‘Het zal wel nooit zo zijn dat er een middenlaag zal ontstaan die bepaalde rechten van het Kremlin kan opeisen.’

Russisch leiderschap onaantastbaar

Eigenlijk is het leiderschap in Rusland onaantastbaar, stelt de hoogleraar nog. ‘Poetin en het Kremlin zijn de kiezer geen verantwoording verschuldigd, want ze hangen niet af van inkomsten uit belastingen. Poetin heeft immers de controle over de gas- en oliesector. Eens hij gekroond is bij plebisciet, hoeft hij geen verantwoording meer af te leggen. Men geeft aan die leider de mogelijkheid om Rusland naar het beste van zijn kunnen te besturen.’

Malfliet merkt nog op dat nu ook naar een opvolger voor Poetin zal moeten worden gezocht, door zijn leeftijd en wettelijke beperkingen aan het ambt. Een opvolger die in staat zal moeten zijn om een relatieve binnenlandse stabiliteit te garanderen. ‘We denken altijd in onze termen over de politiek in Rusland, maar eigenlijk moeten we de Russische politiek op een andere manier bekijken, met aandacht voor de specifieke kenmerken van het Russische leiderschap.’

Partner Content