Voor de zesde keer werd hij uitgeroepen tot president van Wit-Rusland. Maar zelden werd zijn macht nadrukkelijker gecontesteerd. Portret van Aleksandr Loekasjenko, de ‘laatste dictator van Europa’ die zijn laatste greintje krediet lijkt verspeeld te hebben. ‘Eigenlijk zit hij nu in de val.’
Blijft alles dan toch bij het oude in Wit-Rusland? Volgens de officiële cijfers behaalde de zittende president Aleksandr Loekasjenko voor de zesde keer op rij een klinkende overwinning. In weerwil van de grootschalige demonstraties tegen de zittende president zou 80 procent van de bevolking hem dus blijven steunen. Slechts 9,9 procent van de Wit-Russen zou volgens die officiële lezing voor oppositiekandidate Svetlana Tichanovskaja gestemd hebben.
Nu zijn verkiezingsresultaten in Wit-Rusland eerder een weerspiegeling van Loekasjenko’s gemoedstoestand dan van het sentiment onder de bevolking. Dat sentiment is immers vernietigend voor de zittende president. Bij onafhankelijke pollbureaus bleek de zittende president nauwelijks nog steun te genieten. In oppositiekringen wordt Loekasjenko tegenwoordig ‘Sasja Drie Procent’ genoemd, omdat bij een peiling slechts drie procent van de Wit-Russen verklaarde zijn leiderschap te steunen.
Het regime reageerde prompt door de voornaamste twee oppositiekandidaten te weigeren, en onafhankelijke opiniepeilingen te bannen. In zijn jaarlijkse Staat van de Natie-speech van vorige week waarschuwde Loekasjenko nog dat de oppositie een bloedbad plande in het centrum van Minsk. Hij hield zijn kiezers voor dat ze het recht niet hadden zich te vergissen en dreigde dat hij geen betogingen tegen de vervalste stembusgang zou toelaten. Als klap op de vuurpijl diste hij een warrig verhaal op over Russische huurlingen die in Minsk een kleurenrevolutie wilden starten.
Het maakte allemaal bitter weinig indruk. Volgens de onafhankelijke verkiezingsmonitor Golos stemde 80 procent van de Wit-Russen op oppositiekandidaten. Slechts dankzij flagrante kiesfraude slaagde Loekasjenko erin de uitslag in zijn voordeel om te draaien. De legitimiteit van Batka (‘paps’), zoals de Wit-Russen hun president liefkozend plachten te noemen, lijkt voorgoed verdwenen.
Lang geleden torste Loekasjenko nog de hoop van de natie. Toen hij in 1994 aan de macht kwam, was hij een energieke, charismatische en – naar Sovjetnormen – jonge leider, die beloofde komaf te maken met de corrupte clan van Sovjetleiders die het kleine landje sinds de onafhankelijkheid waren blijven besturen.
Het duurde evenwel niet lang voor hij het volledige machtssysteem rondom zichzelf wist te bouwen. De voorbije 26 jaar heeft Loekasjenka een apparaat samengesteld dat volledig trouw is aan zijn leider. Burgemeesters, gouverneurs, vakbondsleiders, rechters, zelfs fabrieksdirecteurs worden per presidentieel decreet aangesteld.
Wortels met Steven Seagal
Als voormalig directeur van een collectieve staatsboerderij cultiveert Loekasjenko al 26 jaar het imago de laatste echte Homo Sovieticus te zijn. In zijn publieke optredens bezong hij vrijwel onophoudelijk de deugden van het plattelandsleven, waar tractors als in een soort hedendaagse Sovjetpropaganda het wuivende graan oogsten ter meerdere eer en glorie van het Wit-Russische volk.
Die liefde voor agricultuur nam geregeld cartooneske proporties aan. Toen Steven Seagal, de voormalige acteur die tegenwoordig graag het gezelschap van dictators opzoekt, een bezoek bracht aan Wit-Rusland, nam Loekasjenko hem prompt mee naar een moestuin. Daar spitte hij prompt een enorme wortel naar boven, die hij – na erop gespuwd te hebben en een korte schrobbeurt – aan de verbouwereerde acteur aanbood.
Lees verder onder het filmpje
https://i.ytimg.com/vi/Cllle4Kyqoo/hqdefault.jpghttps://www.youtube.com/360video1.0https://www.youtube.com/user/Euronewseuronews (in English)480480Steven Seagal given carrots & watermelon in BelarusYouTube270
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Loekasjenko’s voornaamste politieke succes is zijn intuïtie om zo min mogelijk te veranderen. Als geen ander voelde Loekasjenko aan dat passiviteit een politieke aantrekkingskracht kon hebben. In 1991 stemde 83 procent van de Wit-Russen in een referendum vóór het behoud van de Sovjet-Unie. In de jaren die volgden zagen de Wit-Russen hoe de hervormingen in Rusland voor een enorme verarming zorgden en de staat net niet overkop deden gaan.
En dus bleef Wit-Rusland onder Loekasjenko’s leiding minstens in ceremoniële zin een Sovjetstaat. In Wit-Rusland heet de inlichtingendienst nog steeds KGB, wordt de Oktoberrevolutie nog steeds gevierd, is werkloosheid nog altijd strafbaar, verzorgen kolchozen nog steeds het grootste deel van de voedselproductie en zijn overheidsbedrijven nog steeds goed voor ongeveer 60 procent van het bruto nationaal product. Ook de oude Sovjet-traditie van de soebbotniks, enthousiastelingen van het regime die ‘vrijwillig’ op zaterdag werken, wordt in het Wit-Rusland van Loekasjenko nog steeds in stand gehouden.
In essentie beloofde Loekasjenko zijn volk dat het zich niet in de vaart der volkeren hoefde te mengen, en dat hij de zekerheden van het oude, niet geheel oncomfortabele Sovjetleven zou kunnen blijven veiligstellen.
In Wit-Rusland heet de inlichtingendienst nog steeds KGB, wordt de Oktoberrevolutie nog steeds gevierd en is werkloosheid nog altijd strafbaar.
Die belofte van passiviteit is nog steeds aantrekkelijk. Ook nu beseffen veel Wit-Russen dat economische hervormingen voor velen onder hen niet noodzakelijk een verbetering in de leefomstandigheden zullen brengen.
Economische liberaliseringen zouden immers een einde betekenen van de lage, maar zekere overheidssalarissen en pensioenen. Ook de povere maar goedkope gezondheidszorg leek al die jaren aantrekkelijker dan de onvermijdelijke privatiseringen, die medische zorg voor veel Wit-Russen ongetwijfeld onbereikbaar zou maken.
Die impliciete belofte – autoritarisme in ruil voor stabiliteit – staat al enige tijd onder druk. Door de slabakkende economie was het regime al genoodzaakt om de pensioenleeftijd op te trekken.
Maar de voornaamste steen des aanstoots was de coronacrisis, waarbij Loekasjenko weigerde om gelijk welke maatregel te nemen. Aanvankelijk noemde hij het virus een vorm van massapsychose. Daarna klonk het dat een scheut wodka en lekker doorwerken het best mogelijk medicijn waren. Vervolgens zei hij dat mensen die aan corona stierven, daar zelf schuld aan hadden omdat ze te dik waren. Al die tijd bleven grootschalige militaire parades, massabijeenkomsten en voetbalwedstrijden gewoon doorgaan.
Op die manieren verscheurde Loekasjenko – die twee weken geleden aankondigde dat hij het virus had gekregen, maar prompt had overwonnen – het impliciete sociale contract. Wat heb je aan een Grote Leider die zijn almacht baseert op de nood om zijn volk te beschermen, maar vervolgens weigert om die almacht aan te wenden om zijn bevolking van een virus te vrijwaren?
Ruzie met de Grote Broer
Een andere oorzaak voor de protesten is de economische malaise die Wit-Russen nu al bijna tien jaar voelen. De voornaamste oorzaak voor die problemen is de verslechterde verhouding met Rusland. Sowieso was de relatie met Rusland altijd een absolute prioriteit voor Loekasjenko. Russen en Wit-Russen zijn sowieso innig met elkaar verbonden: Wit-Russen kijken massaal naar Russische televisiekanalen en hebben in grote mate dezelfde culturele gebruiken. Beide landen vormen een douane-unie en waren in 2014 stichtende leden van de Euraziatische Unie, een project waarmee Rusland een tegengewicht wil vormen voor de Europese Unie.
Ook op economisch vlak is Wit-Rusland bijna volledig op de Grote Broer gericht. De Wit-Russische economie draait op de import van goedkoop Russisch gas en olie. Heel wat Russische bedrijven outsourcen hun productie naar Wit-Rusland omwille van de lagere loonkosten.
‘Loekasjenko is altijd een bijzonder sluwe operator geweest,’ zegt Bob Deen, co-ordinator van het Clingendael Russia and Eastern Europe Centre. ‘Hij is er al die jaren in geslaagd om een goede band met Rusland te onderhouden, die uiterst voordelig was voor Wit-Rusland. De economie draaide eigenlijk op gesubsidieerde olie en gastoevoer uit Rusland, die Wit-Rusland aan marktprijzen kon doorverkopen. Loekasjenko heeft dat diplomatieke spel bijzonder slim gespeeld.’
Tegelijk zette Loekasjenko zich graag in de markt als een soort neutrale actor in de regio. Zo hostte hij maar wat graag de onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne over het aanslepende conflict in de Donbas.
Loekasjenko keerde zich de voorbije jaren steeds nadrukkelijker af van Rusland.
Maar tegelijkertijd keerde Loekasjenko zich de voorbije jaren steeds nadrukkelijker af van Rusland. Steen des aanstoots was de Russische annexatie van de Krim, waarbij Rusland zwoer Russische minderheden te hulp te willen komen. In een land als Wit-Rusland, dat enkele honderdduizenden Russen onder zijn bevolking telt, is dat uiteraard niet wat een leider graag wil horen.
Sindsdien benadrukte Loekasjenko maar al te graag hoe onafhankelijk Wit-Rusland wel was van de ‘grote broer’. Sinds 2014 speecht de president geregeld in het Wit-Russisch, als manier om de regionale eigenheid te benadrukken. Vorig jaar nog weigerde Loekasjenko een Russische luchtvaartbasis op Wit-Russisch grondgebied toe te laten. In het zorgvuldig geregisseerde partijlandschap laat hij bijvoorbeeld geen pro-Russische partijen toe. Een te grote pro-Russische krachtenbundeling zou Moskou immers een extra drukkingsmiddel in handen geven, en misschien zelfs een alternatieve leider naar voren kunnen brengen.
Geen tweede Maidan
Bovendien neemt Moskou de laatste jaren steeds minder genoegen met de huidige stand van zaken. Zo dringt Rusland al enkele jaren aan op verdere integratie, wat voor Wit-Rusland min of meer zou neerkomen op aansluiting bij Rusland. Om de druk op te voeren, werden de gunstige voorwaarden waaraan Wit-Rusland olie en gas kon importeren opgeschort, wat een enorm gat in de Wit-Russische begroting sloeg.
Prompt probeerde Loekasjenko zichzelf opnieuw uit te vinden door de banden met het Westen opnieuw aan te halen. Politieke tegenstanders werden vrijgelaten, manifestaties werden gedoogd, en ook op economisch vlak liet Loekasjenko toenaderingen tot de Europese Unie toe.
‘Maar als puntje bij paaltje komt, opteert Loekasjenko toch altijd voor machtsbestendiging,’ zegt Deen. ‘Hij had in aanloop naar deze verkiezingen perfect rekening kunnen houden met de eisen van de oppositie. Het was nergens voor nodig om ongeveer alle oppositiekandidaten te weigeren. Het was perfect mogelijk om hen te laten deelnemen en de uitslag achteraf te vervalsen. Eigenlijk zit hij nu in de val. Hij kan zijn regime nu alleen maar op verdere repressie bouwen. Dat is een spiraal waaruit je bijna niet kan weggeraken.’
Svetlana Tichanovskaja, de lerares Engels en echtgenote van de ondertussen opgesloten oppositiepoliticus Sergej Tichanovski die zich de voorbije weken opwierp als leider van de oppositie, benadrukt dat ze geen revolutie nastreeft. Ze benadrukt ook te allen tijde dat de protesten enkel gericht zijn tegen de zittende president. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de Maidanrevolutie leeft onder de Wit-Russische bevolking geen uitgesproken anti-Russisch sentiment.
Zolang de Wit-Russen er niet mee dreigen om zich aan de Russische invloedssfeer te ontrukken, lijkt het onwaarschijnlijk dat Poetin Loekasjenko te hulp zal schieten. Het was bovendien al veelzeggend dat Poetin er tot maandagmiddag over deed om zijn ambtgenoot felicitaties over te maken.
Het is onduidelijk hoe het nu verder moet. In verscheidene kleinere Wit-Russische steden kwam het al tot grootschalige protesten, waarbij de plaatselijke oproerpolitie weigerde om de protesten uit elkaar te slaan. In Minsk kon slechts een enorme politiemacht de massaal opgedaagde betogers onder de knoet houden.
‘Alles hangt ervan af wat er de komende dagen gebeurt,’ aldus Deen. ‘Het is perfect mogelijk dat Loekasjenko dit uitzweet, en de demonstranten na verloop van tijd niet anders zullen kunnen dan terug aan het werk te gaan. Maar als het regime in paniek slaat en er wordt op de betogers geschoten, kan alles veranderen. Tijdens de Maidanrevolutie zorgde dat ervoor dat de bevolking definitief doorzette om de president te verjagen. Dat valt ook hier niet uit te sluiten.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
