De Kirgiezen beleven hun derde revolutie in vijftien jaar tijd. Duistere figuren uit het verleden duiken in het huidige machtsvacuüm. Tegelijkertijd roept het volk om het hardnekkigste onkruid tussen de Kirgizische bergen te verdelgen: corruptie. ‘Een stem kopen kostte 10 euro.’
Drukte in het kantoor van de Kirgizische president Sooronbaj Jeenbekov. Een gemaskerde betoger plant zijn voetzool op het portret van de president. Jeenbekov zelf is gevlucht en van de radar verdwenen.
https://twitter.com/RFERL/status/1313405856474632193Radio Free Europe/Radio Libertyhttps://twitter.com/RFERL
Last night, protesters broke into the offices of Kyrgyz President Sooronbai Jeenbekov, smashing official portraits and showering documents from the windows: pic.twitter.com/Nk5yvQY8E1
— Radio Free Europe/Radio Liberty (@RFERL) October 6, 2020
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
550rich3153600000Twitterhttps://twitter.com1.0
Op 4 oktober vonden in het Centraal-Aziatische Kirgizië parlementsverkiezingen plaats. Een dag later heerst chaos in de hoofdstad Bisjkek. Na de bekendmaking van de uitslag komen aanhangers van de oppositie samen op het centrale plein Ala-Too. De oproerpolitie reageert met rubberen kogels en traangas. Desondanks slagen jonge mannen in de bestorming van het Witte Huis, dat parlementsgebouw herbergt ook de presidentiële kantoren. 164 mensen belanden gewond in het ziekenhuis. Een man van 19 overlijdt aan zijn verwondingen.
Kirgizië wordt gezien als een ‘eiland van democratie’ te midden van autocratische buren China, Kazachstan, Oezbekistan en Tadzjikistan. De derde revolutie in vijftien jaar tijd – de vorige waren in 2005 en 2010 – toont hoe fragiel de parlementaire democratie er nog steeds is.
Het voorlopige democratische hoogtepunt kwam er in 2017. De man wiens portret nu aan flarden wordt getrapt, Jeenbekov, kwam toen als winnaar uit een spannende kiesstrijd. Eindelijk een behoorlijk eerlijke machtswissel zonder bloedvergieten. Knack schreef toen dat ‘als hij niet zou voldoen, Kirgiezen niet zouden aarzelen om weer de straat op te trekken’. Dat is nu het geval.
Stemmen gekocht
Zo hoopvol de presidentsverkiezingen in 2017 waren, zo teleurstellend waren namelijk de parlementsverkiezingen van begin deze maand. Zestien partijen namen deel aan die verkiezingen. Slechts vier ervan wippen over de hoge kiesdrempel van 7%. Op één partij na, hebben al deze partijen een sterke band met president Jeenbekov. Zo kwam de broer van de president op voor de partij Eenheid, dat de verkiezingen won met 24,5%.
Oppositieleiders noemen het ‘de vuilste verkiezingen in de geschiedenis van het land’. Onafhankelijke waarnemers zeiden dat ‘het kopen van stemmen een serieus probleem is’. Helemaal eerlijk verlopen verkiezingen zelden in Kirgizië, maar dat van de 13 oppositiepartijen er slechts één in het parlement raakte, had niemand verwacht.
Lees verder onder de afbeelding
Ook de 20-jarige Jelena* had op meer gehoopt. Voor de architectuurstudente zouden het haar eerste verkiezingen zijn. Toen ze opdaagde aan het stemlokaal bleek dat ze niet mocht stemmen: ‘Ik stond onterecht niet op de lijst met stemgerechtigden en ik was zeker niet de enige.’
‘Mijn stem zou gegaan zijn naar de partij Hervorming, een lijst met veel jonge mensen. Een eerlijke stembusgang kan ons land veranderen, maar dat was niet het geval. Iedereen weet dat er mensen werden omgekocht om op bepaalde partijen te stemmen. Voor 1000 som (ongeveer 10 euro, red.) kon je je stem verkopen.’
Omkoping van kiezers is zeker geen nieuw gegeven in Kirgizië, maar de schaal waarop zou nu groter zijn geweest. Een mogelijke verklaring ligt bij het coronavirus. De economische impact van de coronacrisis laat zich voelen in de sowieso al schrale portefeuille van veel Kirgiezen. Elke opportunistische bonus is dan welgekomen.
Burgerpatrouilles
Jelena steunt volop de protesten die ontstonden na de bekendmaking van de kiesuitslag. ‘Al blijf ik zelf weg van het Ala Too-plein: ik denk dat het niet veilig is voor mij als jonge vrouw. Van aanwezige vrienden hoorde ik dat er genoeg mensen zijn om plunderingen te beletten.’
Vorige revoluties ontaarden in plunderingen, rellen en complete chaos. Na een woelige eerste nacht van protest, lijkt dat deze keer niet het geval. Verantwoordelijke burgers organiseren zelf burgerpatrouilles, zogenaamde droezjini, om winkels te bewaken tegen plunderaars. Betogers zingen en kuisen hun afval op.
‘Er heerst hier geen chaos,’ zegt correspondent voor Open Democracy Christopher Schwartz vanuit Bisjkek. ‘Grote omwentelingen zijn niet nieuw voor Kirgizië. De betogers weten ondertussen welke valkuilen ze moeten vermijden. Het publieke leven gaat gewoon door.’
Geschifte TV-serie
Zo ordentelijk de anti-Jeenbekov-protesten nu verlopen, zo wanordelijk verloopt de machtsstrijd in het ontstane machtsvacuüm. Na de eerste protesten annuleerde het kiescomité de uitslag van de verkiezingen. Er zouden nieuwe verkiezingen komen, maar ondertussen doen velen illegitiem een greep naar de macht.
Een deel van het parlement kwam samen in een oud cinemacomplex. Een ander deel van het parlement kwam samen in een hotel en riep Sadir Japarov uit tot nieuwe premier.
Lees verder onder de afbeelding
Opvallend, want een dag eerder zat Japarov nog achter tralies. In het tumult van de eerste dagen na de verkiezing werden namelijk verschillende opgesloten apparatsjiks bevrijd. Onder hen Japarov en ook ex-president Almazbek Atambajev, die in de cel belandde wegens corruptie.
Japarov is geen deel van de clan-Atambajev, maar was deel van het eveneens corrupte regime van diens voorganger Kurmanbek Bakijev, dat in 2010 omver werd geworpen. Japarov werd in 2017 veroordeeld voor 11,5 jaar gevangenis wegens gijzeling van een politieke tegenstander. Zal deze man daadwerkelijk de macht grijpen?
Er heerst de vrees dat Kirgizië verder afglijdt naar een echte maffiastaat
Momenteel claimen drie mannen het premierschap in Kirgizië. Ook op lokale niveaus is een dergelijk schimmenspel gaande. Schwartz: ‘De recente ontwikkelingen lijken op het laatste seizoen van een geschifte TV-serie: alle schurken en helden, die al lang uit het scenario waren geschreven, komen plots terug. Dat maakt de uitkomst van deze revolutie zeer moeilijk te voorspellen.’
De spontane revolutie van onderuit wordt dus volop gekaapt door schimmige figuren uit de corrupte elite. Wie daarvan aan het langste eind zal trekken, is hoogst onduidelijk. ‘Er heerst de vrees dat Kirgizië verder afglijdt naar een echte maffiastaat,’ zegt Schwartz.
Corrupte proffen
‘Ik hoop nog steeds dat echt nieuwe mensen eindelijk aan de macht komen’, zegt de jonge Jelena. ‘Helaas benoemt de oude corrupte elite die zichzelf opnieuw.’ Jeenbekov, die op een videoboodschap na spoorloos verdween, raakte in 2017 nochtans verkozen met de belofte om corruptie te bestrijden. Daarin faalde hij schromelijk.
Schwartz: ‘Jeenbekov heeft ‘anticorruptie’ gebruikt, zoals al zijn voorgangers dat deden: om af te rekenen met politieke tegenstanders. Dat heeft het cynisme doen toenemen en vandaar is het een kleine stap naar de huidige volkswoede.’
Ik ben zeker dat ik vertrek uit Kirgizië
Jelena is net als vele Kirgiezen gefrustreerd door het gegraai in de hoogste regionen en de dagelijkse confrontatie met omkoping. Als ze wil slagen in haar opleiding architectuur is de kans groot dat ze smeergeld moet betalen aan haar proffen. ‘Ik begrijp hen: zij hebben door hun lage lonen weinig keus. Een nieuwe regering zou die lonen moeten optrekken en zo vrij en kwaliteitsvol onderwijs opzetten. Het is slechts één van de vele veranderingen die nodig zijn.’
De trage vooruitgang maakt de kans groot dat Jelena haar oudere zus volgt. Zij liet een vijftal jaar geleden haar ouders en thuisland achter, verhuisde naar België en zoekt hier haar geluk. ‘Ik ben zeker dat ik vertrek uit Kirgizië’, zegt Jelena. ‘Dit land heeft veel meer tijd nodig voor verandering en die tijd heb ik niet.’
*Jelena is een verzonnen naam, de studente getuigt anoniem om veiligheidsredenen
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
