Bulgaarse burgerwachten in gevechtsoutfit schuimen de bossen aan de Turkse grens af, op zoek naar illegale migranten. In het beste geval sturen ze de vluchtelingen terug naar Turkije, vaak komt er geweld aan te pas. ‘Als ze geen rechtsomkeer willen maken, treden we harder op.’
Het begon met Dinko Valev, een uit de kluiten gewassen Bulgaar die in februari 2016 het wereldnieuws haalde. Hij hield toen met zijn burgerwacht een groep migranten vast, bedreigde hen en postte dat vervolgens op Facebook postte.
De twaalf Syrische mannen, drie vrouwen en een kind werden door Valev en zijn mannen in de bossen aan de grens tussen Bulgarije en Turkije overmeesterd en geboeid. Ze moesten op de grond blijven liggen tot de politie kwam, terwijl Valev de Syriërs duidelijk maakte dat ze allesbehalve welkom waren in Bulgarije. In eigen land werd Valev prompt tot nieuwe held gekatapulteerd, de nieuwe redder des vaderlands. Ook de overheid stond welwillend tegenover Valev en co. Premier Bojko Borisov gaf te kennen dat ‘iedereen een dankwoord verdiende die de politie en de staat hielp’.
Bulgarije, het armste land van Europa, heeft niet echt een vluchtelingvriendelijke reputatie. De politie komt geregeld in het nieuws omdat ze immigranten mishandelt en een hek aan de Turkse grens moet vanaf juni dit jaar alle asielzoekers tegenhouden. Premier Borisov sprak ook van een afzetting langs de Griekse grens ‘mocht dat nodig zijn’.
Nadat de internationale gemeenschap haar afgrijzen over het optreden van Valev en zijn burgerwacht had uitgesproken, veranderde de regering wel van mening. Ze beloofde een hardere aanpak van burgers die het recht in eigen handen namen. ‘Niemand mag een migrant tegenhouden of arresteren, maar wie vluchtelingen signaleert, kan wel de politie waarschuwen’, luidt het tegenwoordig officieel. Intussen gaan de vluchtelingenjagers onverstoorbaar door met hun praktijken – alleen filmen ze die niet meer – en neemt hun populariteit toe.
Recente peilingen wijzen uit dat 60 procent van de Bulgaarse bevolking vluchtelingen als een dreiging voor de nationale veiligheid beschouwt en dat 55 procent er geen bezwaar tegen heeft dat burgers migranten arresteren. Toen Valev en zijn mannen door verschillende mensenrechtenorganisaties bekritiseerd werden, sprongen supporters meteen in de bres. Zowel online als op straat werden duizenden handtekeningen verzameld om steun te betuigen aan de migrantenjagers.
‘Als de politie beter haar werk deed, hoefden wij onze vrije weekends niet op te geven om naar de grens te gaan.’
Last van het verleden
Hetzelfde geldt voor Peter Nizamov. Hij arresteerde in april 2016 een groepje Afghanen in de bossen aan de Turkse grens. Op het filmpje van Nizamov is te zien hoe hij drie mannen op de grond duwt en met de handen op de rug vastbindt terwijl hij roept dat ze terug naar Turkije moeten. De agressieve aanpak ging zelfs veel Bulgaren te ver. Ook internationaal veroorzaakte Nizamovs optreden opschudding. Waarna de politie hem onder huisarrest plaatste.
Toch mag ook deze migrantenjager op heel wat steun rekenen. In de steden Sofia en Burgas werd een petitie opgestart om een einde te maken aan Nizamovs huisarrest. Als we bij de man aankloppen in het centrum van het toeristische Burgas aan de Zwarte Zee, vertelt hij dat de politie drie keer per dag langskomt om te controleren of hij thuis is.
Maar hij voelt zich gesteund: ‘Na vijf dagen zijn er al 2500 handtekeningen verzameld. Ik besef dat ik door de overheid als zondebok word gebruikt om anderen af te schrikken. Er loopt een aanklacht tegen me wegens het onwettelijk arresteren van burgers. Daar kun je maximaal zs jaar celstraf voor krijgen. Maar wie illegaal de grens oversteekt, riskeert twee tot acht jaar cel en smokkelaars zelfs tot tien jaar. Ik heb dan wel de wet overtreden, maar dat was om een grotere misdaad te voorkomen. Schuldig voel ik me niet, ik ben er juist trots op. Als de politie beter haar werk deed, hoefden wij onze vrije weekends niet op te geven om naar de grens te gaan.’
Volgens Nizamov zit de angst voor migranten er bij de Bulgaren diep ingebakken. ‘Onze bevolking is niet meer of minder tegen buitenlanders dan die in andere landen. Maar dit is een arm land, we kennen veel corruptie en de aansluiting bij de EU (in 2007, nvdr) was een grote teleurstelling. Daarnaast hebben we nog altijd last van ons verleden, van de 500 jaar overheersing door het Ottomaanse rijk (tot 1887, nvdr). We wantrouwen vreemdelingen omdat we nooit meer tot slaaf willen worden gemaakt. Het gaat trouwens niet alleen om Bulgarije – vluchtelingen gebruiken het alleen als transitland – we willen ook de rest van Europa beschermen. Want valt Europa, dan gaan wij mee ten onder.’
De drie Afghanen die door Nizamov werden aangehouden, verklaarden aan de politie dat ze met een vuurwapen en een mes waren bedreigd en dat er naar geld werd gezocht. Nizamov beweert dat de Afghanen hem wilden slaan. ‘Als we migranten tegenkomen die niets doen, zeggen we hen gewoon dat ze terug naar Turkije moeten. Meestal druipen ze af. Maar als ze niet willen, dan treden we harder op.’
De vluchtelingenjager heeft naar eigen zeggen niets tegen Syrische families die hun heil in Europa zoeken: ‘Dat zijn échte vluchtelingen. Ze moeten worden opgevangen en geholpen. Maar we zien zelden of nooit Syrische families in onze bossen bij de grens. Gezinnen nemen een andere route, via Griekenland. Wij komen bijna alleen Afghanen tegen, allemaal jonge mannen van wie velen seksueel gefrustreerd zijn. Die komen niet naar Europa omdat ze voor een oorlog vluchten. Veel Bulgaren zijn ervan overtuigd dat die jonge mannen geen goede bedoelingen hebben. Ze zijn beducht voor een nieuwe overheersing door moslims. Jullie kunnen dat racisme noemen, wij zien dat anders.’
Wurgende bezuinigingen
Van de 5130 opvangplaatsen voor asielzoekers in Bulgarije is maar 25 procent bezet: er verblijven ongeveer 1300 mensen in de centra. Volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken hield de politie in 2016 (tot half mei) 4381 migranten aan die illegaal de Bulgaarse grens overstaken, 30 procent minder dan het jaar ervoor. Van een overrompeling door vluchtelingen is dus geen sprake. Waarom burgerwachten zoals die van Dinko Valev en Peter Nizamov dan toch zo graag hun vrije tijd spenderen met het zoeken naar migranten, heeft vooral te maken met een groot wantrouwen in de eigen regering.
‘Wij komen bijna alleen Afghanen tegen, allemaal jonge mannen van wie velen seksueel gefrustreerd zijn.’
Bulgarije heeft een bevolking van ruim 7 miljoen mensen. Eind jaren negentig kreeg het land het al zwaar te verduren door de strenge bezuinigingsmaatregelen die het IMF oplegde. En toen moest de financiële crisis van 2008 nog beginnen. Op politiek vlak was het de afgelopen jaren allesbehalve stabiel. De Bulgaren trokken dikwijls de straat op om te protesteren tegen de wurgende bezuinigingen en de almaar stijgende energiekosten. Begin 2013 nam het centrumrechtse kabinet van premier Borisov ontslag na aanhoudende massaprotesten. Zijn opvolger, de onafhankelijke kandidaat Plamen Oreharski, hield het niet lang vol. Waarop in oktober 2014 vervroegde verkiezingen werden gehouden en Borisov opnieuw aan het roer kwam te staan, al moest hij wel eerst een coalitie vormen.
Ook de slechte relatie met de Roma en het nationale trauma van de Ottomaanse bezetting waar de nationalisten graag op hameren, spelen de Bulgaren parten: iedereen die de islam vertegenwoordigt, wordt met groot wantrouwen bekeken. Toch wees een recente peiling uit dat de twee extreemrechtse partijen, Ataka en het Patriottische Front, nu bijna de helft minder stemmen zouden halen dan bij de verkiezingen van 2014.
De burgerwachten laten het niet aan hun hart komen. ’s Middags ontmoeten we drie leden van de Organisatie voor Bescherming van Bulgaarse Burgers (OPBC) die een jaar geleden in Burgas werd opgericht. De groepering gaat er prat op dat ze lang niet zo extreem is als Dinko Valev, die pantserwagens en honden mee naar de grens nam. Maar intussen schuimt ze wel ieder weekend de uitgestrekte wouden af bij de grensdorpjes Bliznak en Granichar om migranten op te sporen. Volgens Georgi Krastev, Biser Rusimov en Dimiter Djisov stuurt de OPBC migranten niet terug naar Turkije. ‘We blijven bij hen zitten en wachten tot de politie komt, dat is alles.’
De burgerwacht zou uit meer dan 200 leden bestaan waarvan er zestig ‘actief’. Daarmee bedoelen ze degenen die meegaan om migranten te zoeken. In de weekends vertrekken ze met een man of twaalf naar de grens en verspreiden ze zich in groepjes van drie. Via hun radio’s houden ze contact.
‘We zijn niet gelinkt aan een politieke partij, niemand sponsort ons’, zegt Rusimov, tijdens de week werkzaam bij een firma die touwen voor scheepsjachten verkoopt. ‘We hebben zelf een paar kleine jeeps aangeschaft en betalen alles uit eigen zak. We gaan trouwens niet ‘op patrouille’, we zeggen ‘wandeling.’ Omdat we als Bulgaarse burgers vrij zijn om te wandelen. Zo voorkomen we problemen met de wet.’
‘Vrijheid of Dood’
We gaan diezelfde middag mee op zo’n ‘wandeling’, aan de grens op anderhalf uur rijden van Burgas. Rusimov en Djisov zien er met hun camouflagebroeken, combatboots en kaalgeschoren koppen uit als paramilitairen, al hebben ze naar eigen zeggen geen wapens bij zich. In de nek van Rusimov staat ‘Vrijheid of Dood’ getatoeëerd, een leuze van het negentiende-eeuwse Bulgaarse verzet tegen de Ottomaanse overheersing. ‘Ik ben een patriot’, zegt hij trots. ‘De liefde voor Bulgarije brengt ons samen.’ Om dat te benadrukken, haalt hij prompt de Bulgaarse vlag boven waarmee hij per se op de foto wil. Voor we vertrekken, roepen beide mannen luid ‘Lang leve Bulgarije’ en zetten er vervolgens stevig de pas in. Op zoek naar de ’taliban’, zoals ze zeggen.
Rondom ons zien we niets dan bossen en heuvels, kilometers ver. Rusimov wijst naar een heuveltop: ‘Dat is Turkije, op ruim 7 kilometer van hier. Je hoeft de routes van de vluchtelingen maar te volgen en voor je het weet, sta je er. We hebben al vaak meegemaakt dat we in Turkije waren beland zonder het te weten. Er is geen controle. Intussen hebben we het wel over de buitengrenzen van Europa. Die zijn zo lek als een zeef.’
‘We hebben het wel over de buitengrenzen van Europa. Die zijn zo lek als een zeef.’
Het is nog maar de vraag of de vluchtelingenroutes werkelijk van migranten zijn of van de boswachters die in het gebied werkzaam zijn. Maar voor de twee burgerwachten is het zo duidelijk als pompwater. Ze wijzen op een soort boshut, een overkapping van takken. ‘Dat is de plek waar de migranten vuur maken. We hebben ook een opslagplaats voor voedsel gevonden in het bos. Dat wijst er toch op dat het allemaal zeer goed is georganiseerd.’
In april botsten Rusimov en zijn bende op een groep van 23 vluchtelingen. Toevallig was er een tv-ploeg mee die alles filmde. De Bulgaarse kijkers smulden. ‘Het is de tweede grote groep migranten die we sinds vorig jaar september hebben gevonden’, zegt Djisov. ‘Dat is misschien niet veel maar als een op de tien van die gasten een terrorist is en we vangen die, dan kunnen we heel wat levens redden. Al houden we er maar één tegen, dan is het voor ons al de moeite waard.’
We springen over beekjes en volgen een smal paadje dwars door het bos. Op sommige plaatsen ligt het vol lege blikken energiedrank, afgedankte sokken en shirts. ‘Ze leven op Red Bull’, zegt Djisov. ‘Kan ik me voorstellen, want het terrein is zwaar. ’s Nachts kun je hier niet gaan, de kans is groot dat je een been breekt in het donker. Meestal komen we vluchtelingen om dit uur tegen, aan het einde van de middag.’
Plots houdt het paadje op. ‘Wacht’, zeggen Rusimov en Djisov. ‘De smokkelaars denken dat ze slim zijn. Maar wij weten beter.’ We klimmen over omgevallen bomen en tussen de struiken als het pad plots weer verder gaat. ‘Zie je? Zo proberen ze ons te misleiden. Verdomde taliban.’
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Gevechtstraining in Rusland
In Sofia vertelt Radoslav Stoyanov van de mensenrechtenorganisatie Bulgarian Helsinki Committee dat er drie goed georganiseerde groeperingen zoals de OPCB actief zijn. ‘Ze registreren zich als ngo en hebben allemaal een link met extreemrechts. Om sympathie te winnen, houden ze zich ook bezig met zaken als het planten van bomen en het doneren van bloed.
Alle groeperingen hebben hetzelfde doel: ze willen een zo groot mogelijk ‘leger’ vormen om de Bulgaren te beschermen tegen de immigranten. Iedereen die zich bij hen aansluit, krijgt gevechtstraining in het buitenland, waarschijnlijk ergens in Rusland. In feite gaat het om paramilitaire organisaties, ze worden dan ook in het oog gehouden door de nationale veiligheidsdienst. Ze zijn overigens wel degelijk gewapend als ze naar vluchtelingen zoeken.’
Omdat premier Borisov de burgerwachten in eerste instantie alle lof toedichtte, diende het Bulgaarse Helsinki Comité een klacht tegen hem in wegens het aanzetten tot misdaden en het aansporen van geweld en discriminatie op basis van etniciteit, nationaliteit of ras. ‘Ik verwacht niet dat er iets van komt’, zegt Stoyanov. ‘Het rechtssysteem in Bulgarije niet onafhankelijk, laat staan als het om de premier gaat. Maar we moeten íéts doen. We zijn in elk geval al blij dat de burgerwachten geen arrestaties meer mogen uitvoeren.’
Stoyanov ziet voorlopig geen verandering in de populariteit van de migrantenjagers. ‘Zolang de overheid hen niet verbiedt en de nationale media hen als helden bestempelen, zullen ze blijven groeien. Voorlopig hebben ze geen ‘werk’ te kort. Het hek aan de Turkse grens zal de stroom vluchtelingen misschien beperken. Maar ik geloof niet in hekken, je houdt mensen er niet mee tegen. Ze zoeken gewoon een andere weg. Er was vorig jaar al sprake van enkele migranten die vanuit Turkije met een bootje de Zwarte Zee naar Bulgarije overstaken. In het slechtste geval kunnen we ook hier verdronken vluchtelingen verwachten.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
