‘Onderschat Poetin niet, hij is Europa aan het resetten’

Wat is Russisch president Vladimir Poetin van plan met de Baltische landen Estland, Letland en Litouwen, alle drie lid van de NAVO en de EU? Sommige waarnemers voorspellen een gevaarlijke militaire escalatie in de komende jaren, maar zo’n vaart zal het volgens Katlijn Malfliet (KU Leuven) niet lopen. Toch waarschuwt ze: ‘Poetin is erop uit om de rol van de NAVO in Europa te herzien. En in Donald Trump lijkt hij een partner te vinden.’

Moeten we bang zijn voor een militair conflict tussen de NAVO en Rusland in de Baltische staten Estland, Letland en Litouwen? Begin november kondigde de Russische minister van Defensie Sergei Sjojgoe aan dat Moskou zijn bewapening aan de westelijke grens van het land opschroeft als antwoord op de uitbouw van de strijdkrachten van de NAVO. Specifieke cijfers gaf hij niet, maar volgens sommige berichten zou het om 30.000 extra troepen gaan. De NAVO wil 4.000 soldaten naar de Baltische landen sturen als reactie op een toenemend Russisch militair potentieel.

De onrust in de Baltische staten en bij uitbreiding in de hele NAVO is niet nieuw. Het is geen geheim dat de Russische president Vladimir Poetin barsten probeert te slaan in de EU of de NAVO en Estland, Letland en Litouwen zijn alle drie lid van beide.

‘Derde Wereldoorlog’

Het Amerikaanse invloedrijke tijdschrift Foreign Policy ziet het somber in. In een opiniestuk onder de sensationele titel How World War III could begin in Latvia (Hoe Wereldoorlog III kan beginnen in Letland) voorspelt auteur Paul Miller, die ook de inval in Oekraïne aankondigde, dat Poetin in de komende twee jaar een opstand in de regio zal aanwakkeren. Vooral in Letland en Estland woont een sterke minderheid van etnische Russen.

‘Rusland zal alle resoluties van de VN-Veiligheidsraad blokkeren, maar zichzelf aanbieden als peacekeeper,’ klinkt het. ‘Oost-Europese landen zoals Polen zullen het befaamde Article 5 (een aanval op één bondgenoot is een aanval op alle bondgenoten) op tafel leggen en de Verenigde Staten zullen bepalen welke richting het uitgaat. Wordt Article 5 niet ingeroepen, dan zal de wederzijdse protectiegarantie (en dus de hele alliantie) betekenisloos blijken. De geopolitieke klok zal terugdraaien tot 1939 en Poetins droom van een gefragmenteerd Westen en de weg naar Europa die open ligt, werkelijkheid worden.’ ‘In het andere geval, als Article 5 wel wordt ingeroepen, zal Rusland dat als een oorlogsverklaring beschouwen, met als gevolg dat de Amerikaanse president Donald Trump voor de belangrijke beslissing zal staan: is het verdedigen van pakweg Letland het risico op een nieuwe wereldoorlog waard?’

Foreign Policy wijst erop dat Poetin er al in geslaagd is om de NAVO-ambities van Georgië en Oekraïne te intimideren door delen van het land te bezetten – Zuid-Ossetië, Abchazië en het Krim-schiereiland. Bovendien lagen de kaarten sinds het einde van de Koude Oorlog nooit zo gunstig voor Rusland om zijn invloedssfeer uit te breiden, luidt het: terwijl Europa kraakt als gevolg van onder meer de brexit en de vluchtelingencrisis, komt er met Trump iemand in het Witte Huis die de bereidheid van Amerika om op te draaien voor de verdediging van zijn bondgenoten in vraag stelt.

Wil

Dat Poetins pijlen op de Baltische staten gericht staan, staat volgens Katlijn Malfliet als een paal boven water. Zij is hoogleraar aan de KU Leuven en lid van de onderzoeksgroep Rusland en Eurazië van het Leuvens Instituut voor Internationale en Europese Studies (LINES). Ze schreef reeds verschillende boeken over Rusland en Oost-Europa.

Hoe kijkt Malfliet naar de manoeuvres van Moskou? ‘Net als in Georgië en Oekraïne gaat het Poetin om het bijstaan van de Russische volksgenoten,’ zegt Malfliet. ‘Moskou heeft in het verleden al verschillende malen duidelijke signalen gegeven dat het de Baltische staten niet uit handen geeft – denk bijvoorbeeld maar aan de cyberaanvallen op Estland van enkele jaren geleden.’

‘Het Kremlin bewijst ook dat het doet wat het wil. Kijk maar naar de Krim: niemand die belet dat Rusland het Oekraïense schiereiland annexeert – c’est un fait accompli. Recenter was er ook de vermeende inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Meer dan wie ook zijn de Russen bovendien meesters in het creëren van onduidelijkheid en twijfel zaaien. Zo zijn ze altijd hun betrokkenheid bij het conflict in Oost-Oekraïne blijven ontkennen, terwijl alles erop wijst dat ze de pro-Russische separatisten in het gebied wel degelijk steun bieden.’

Destabiliseren

Maar een militaire confrontatie met de NAVO riskeren, dat is een ander paar mouwen. Alleen al omdat de Russen reeds op twee andere fronten militair actief zijn, in Syrië en Oost-Oekraïne. Malfliet: ‘WO III is voor mij echt een brug te ver. Rusland hoeft ook niet zover te gaan, het wil in de eerste plaats de druk verhogen en laten zien: “We laten de Baltische staten niet los”.’

Toch moet de positie van Poetin niet onderschat worden, waarschuwt ze. ‘Wat vaak uit het oog wordt verloren, is dat Rusland in feite in alle stilte zijn greep op de wereld heeft vergroot – en nog aan het vergroten is. Vanuit strategisch perspectief staat voor Poetin alles in de steigers zoals hij het wil. Hij beslist wat er gebeurt – denk aan de oorlog in Syrië. Hij staat voldoende sterk om te vermijden dat het tot een oorlog komt met de NAVO’.

Zoals ook The Economist schrijft: ‘Rusland stuurt niet aan op een oorlog met Amerika, veel van zijn retoriek is niet meer dan wat spierballengerol. Maar het vormt wel een bedreiging voor de stabiliteit en orde’. Poetin probeert te vermijden dat ex-Sovjetlanden wegglippen uit de Russische invloedssfeer door hen te destabiliseren – zoals hij heeft gedaan met Oekraïne. Malfliet: ‘Het is hem er vooral om te doen de veiligheids- en defensieruimte van de EU te ontmantelen. Hij wil Europa resetten en de rol van de NAVO binnen Europa herzien. Daar bestaat een mooie term voor: deconstructocratie – deconstrueren wat er bestaat.’

Trump

‘In die zin heeft hij trouwens een bondgenoot in Trump, die zich ook afvraagt welke rol zijn land en de NAVO in Europa moeten spelen. Wie weet komen ze wel tot een nieuw Jalta-achtig pakt (naar de Conferentie van Jalta in 1945, nvdr.), dat een invloedssfeer van Rusland erkent in zijn nabije buitenland’.

In een opvallend positieve toespraak tot de natie verklaarde Poetin donderdag alvast dat hij ‘bereid is om samen te werken’ met de regering van Trump. ‘Moskou wil vrienden maken, geen vijanden,’ aldus de Kremlinleider. ‘We willen met niemand de confrontatie aangaan en hebben dat ook nooit gewild. We hebben een gedeelde verantwoordelijkheid om internationale veiligheid te verzekeren’.