Een jaar geleden werd de Oekraïense president Viktor Janoekovitsj afgezet. Hoe is het nu in Oekraïne? Kunnen zijn opvolgers afrekenen met zijn erfenis?
Dag op dag een jaar geleden werd de toenmalige Oekraïense president Vikotor Janoekovitsj door het parlement in Kiev afgezet.
Na wat gestrubbel waarbij hij weigerde om af te treden, de legitimiteit van het parlement in twijfel trok en van de daken riep dat dit een ‘staatsgreep’ was, vluchtte hij naar Rusland. Begin januari 2015 vaardigde Interpol een aanhoudingsbevel uit.
Een jaar na zijn afzetting gaat alle aandacht naar de oorlog in het oosten van het land. Intussen heeft Oekraïne een nieuwe president en een nieuwe regering. Zijn zij in staat om af te rekenen met de erfenis van Janoekovitsj?
Vriendjespolitiek, corruptie en armoede
In november 2013 kwamen mensen tijdens de Euromaidan-protesten op straat om te protesteren tegen het beleid van president Viktor Janoekovitsj en tegen het corrupte systeem. Dat is niet zozeer de erfenis van Janoekovitsj, dan wel die van de Sovjet-Unie.
‘Oekraïne is een land dat sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie weinig politieke stabiliteit gekend heeft’, legt Ria Laenen, Ruslandkenner en docent internationale politiek aan de KULeuven, uit. ‘De politieke structuren en de manier van zakendoen zijn restanten uit het Sovjetverleden.’ Politieke structuren, dat is de vriendjespolitiek en het nepotisme. Zakenbelangen en politiek zijn er verbonden, de manier van zakendoen is vaak corrupt.
Heimwee naar Soviet-tijdperk
De armoede in het land is het gevolg van totale chaos in de jaren ’90. Na de val van het Sovjetrijk ontstond er een hiaat. Sommige mensen waren ondernemend, ze profiteerden van de situatie en vonden manieren om -al dan niet in het zwart- veel geld te verdienen.
Anderen bleven in de kou staan. Nu zijn daar vooral oudere mensen het slachtoffer van. Zij krijgen een schamel pensioen dat soms niet regelmatig wordt uitbetaald. Dan mag het niet verbazen dat veel ouderen heimwee hebben naar de Sovjet-Unie.
Wachten op de nieuwe generatie politici
Intussen zijn de Oekraïners al twee keer naar de stembus getrokken en heeft Oekraïne een nieuwe president en een nieuwe regering. Is er een nieuwe wind door de top van het land gewaaid? Ria Laenen: ‘De mensen die nu in de regering zitten zijn eigenlijk het product van de politieke structuren van de voorbije jaren. Een nieuwe wind, daar stel ik me vragen bij. De Oranjerevolutie (in 2004, red.) was ook een grote teleurstelling.’
Als de nieuwe regering al concrete zaken veranderd heeft, riep ze dat alvast niet van de daken. Met de burgeroorlog die niet lang na de protesten in Kiev uitbrak, was dat ook niet zo simpel. Maar de verantwoordelijken voor de doden op het Maidanplein werden nog steeds niet vervolgd. Een gemiste kans om te bewijzen dat deze regering het anders wil doen.
‘De regering zelf zal wellicht zeggen dat ze al een stap richting verandering gezet hebben door het associatieverdrag met de EU te tekenen’, zegt Laenen. Dat is een verdrag tussen Oekraïne en de EU dat het gemakkelijker moet maken om handel te voeren en waardoor Oekraïeners geen visum meer nodig hebben om naar de EU te reizen. ‘Door het verdrag te tekenen, heeft de regering zich ertoe gebonden om zaken te veranderen. Maar nu hervormingen doorvoeren is een onbegonnen taak.’
De vraag van een miljoen
De problemen in Oekraïne zijn dus het gevolg van de (val van de) Sovjet-Unie, maar hoe kunnen ze opgelost worden?
‘Dat is natuurlijk de vraag waar niemand echt een antwoord op weet. Voor de landen is het erg moeilijk om verregaande hervormingen die de EU vraagt, door te voeren. In verhouding voor wat het vergt, krijgen ze weinig financiering.
Daarnaast is er slecht gecommuniceerd met de bevolking. De onderhandelingen over het associatieverdrag werden gevoerd op het hoogste politieke niveau. Een van de dingen die Europa had kunnen doen, is de bevolking bijvoorbeeld duidelijk maken dat corruptie geen win-winsituatie is. Dat er gevaren zijn, wat die gevaren inhouden en dat men een echte democratie moet opbouwen’, aldus Laenen.
Balanceren op een slap koord
Het lijkt een automatische reflex om in eigen EU-boezem te kijken en na te denken over wat Europa allemaal kan doen. Maar in Oost-Europa zijn er ook mensen die helemaal niet willen dat hun ex-Sovjetland lid wordt van de Europese Unie. En in het geval van Oekraïne begeven we ons in de achtertuin van de Russische beer. Er moet een moeilijk evenwicht bewaard worden tussen enerzijds ondersteuning bieden voor de opbouw van het land en anderzijds het land voldoende vrijheid laten.
‘Vanuit Europa wordt inderdaad te sterk de indruk gegeven dat men moet kiezen. De voormalige Sovjetlanden hebben enkel een toekomst als ze een constructieve relatie hebben met de EU en Rusland’, bevestigt Laenen.
Is het kalf daarvoor nog niet verdronken? Landen zoals Georgië, Moldavië en Oekraïne hebben het associatieakkoord met de EU al getekend, waardoor ze geen deel meer kunnen uitmaken van de tegenhanger, het Euraziatische handelsverdrag. Ria Laenen: ‘Het wordt inderdaad voorgesteld als een of-of-verhaal, maar het zou en-en moeten zijn. De Euraziatische Unie (de tegenhanger van de Europese Unie met Rusland, Wit-Rusland en Armenië, red.) heeft ook structuren. Ik heb de bevoegde mensen al enkele keren de vraag gesteld of er overlegd is, maar bij mijn weten is dat nog niet gebeurd. Nu lijkt het alsof die landen inderdaad geforceerd worden om te kiezen.’
(Naomi Skoutariotis)
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier