De Nobelprijs voor de Vrede gaat dit jaar naar een persoon en twee organisaties die zich inzetten voor de mensenrechten.
Het gaat om de Belarussische mensenrechtenactivist Ales Bialiatski, het Russische Memorial en het Oekraïense Center for Civil Liberties. Dat maakt het Noorse Nobelcomité vrijdag bekend.
Het Nobelcomité prees de inspanningen van de drie laureaten ‘om oorlogsmisdaden, inbreuken op de mensenrechten en machtsmisbruik te documenteren. Samen tonen ze wat burgers kunnen betekenen voor vrede en democratie.’
Ales Bialiatski
De 60-jarige Ales (Aliaksandr) Bialiatski stichtte in 1996 de mensenrechtenorganisatie Viasna. In 2020 won hij ook al de Right Livelihood Award, een Zweedse onderscheiding die beschouwd wordt als de ‘alternatieve’ Nobelprijs.
Bialiatski is een van de initiatiefnemers van de democratische beweging die in de jaren tachtig in Wit-Rusland op gang kwam. ‘Hij heeft zijn leven gewijd aan het bevorderen van democratie en vreedzame ontwikkeling in zijn thuisland’, aldus het Nobelcomité.
De Wit-Russische mensenrechtenactivist wordt sinds 2020 in zijn thuisland vastgehouden op beschuldiging van belastingontwijking, maar een proces is er nog steeds niet.
Het Noorse Nobelcomité riep Wit-Rusland vrijdag op om hem vrij te laten. ‘We willen er bij de autoriteiten in Wit-Rusland op aandringen om Beliatski vrij te laten. We hopen dat hij naar Oslo zal komen om de prijs in ontvangst te nemen’, aldus Berit Reiss-Andersen, voorzitter van het Nobelcomité. ‘Maar er zijn duizenden politieke gevangenen in Wit-Rusland en ik vrees dat mijn wens niet erg realistisch is’, zo klonk het nog.
Memorial en Center for Civil Liberties
Het Russische Memorial werd in 1987 opgericht door activisten die wilden voorkomen dat de slachtoffers van de onderdrukking door het communistische regime zouden worden vergeten. Memorial is de oudste en meest gerespecteerde mensenrechtenorganisatie van het land. De organisatie werd vorig jaar verboden door het Russische hooggerechtshof.
De prijs gaat ook naar het Center for Civil Liberties, in 2007 opgericht ter bevordering van mensenrechten en democratie in Oekraïne. De organisatie heeft het Oekraïense maatschappelijk middenveld versterkt en de autoriteiten onder druk gezet om van Oekraïne een volwaardige democratie te maken, aldus de jury.
Daarnaast helpt het bij het documenteren van Russische oorlogsmisdaden tegen Oekraïense burgers. ‘In samenwerking met internationale partners vervult het centrum een pionierende rol bij het aanspreken van schuldigen op hun misdaden.’
Kort na de aankondiging riep het hoofd van het Center op tot de oprichting van een internationaal tribunaal om de Russische president Vladimir Poetin te berechten. ‘Het is noodzakelijk om een internationaal tribunaal op te richten en Poetin, de Wit-Russische president Alexander Loekasjenko en andere oorlogsmisdadigers te berechten,’ zo zei Alexandra Matviitsjoek op haar Facebookpagina.
Kandidaten
De kandidatenlijst voor de Nobelprijs voor Vrede telde dit jaar 251 genomineerde personen en 92 genomineerde organisaties. De winnaar krijgt 10 miljoen Zweedse kronen (ruim 900.000 euro), een medaille, een diploma en onmiddellijke wereldwijde aandacht.
Tot de andere kanshebbers werden gerekend: onder anderen de vastgezette Poetincriticus Aleksej Navalny, de Belarussische oppositieleider Svetlana Tichanovskaja en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky, wiens land in oorlog is met Rusland.
Ex-winnaars
Vorig jaar werd de Nobelprijs voor de Vrede toegekend aan twee journalisten, Maria Ressa uit de Filipijnen en Dmitri Moeratov uit Rusland, voor hun ‘moedige strijd’ voor de vrijheid van meningsuiting in hun thuislanden.
Ook onder anderen Barack Obama, Nelson Mandela en Michail Gorbatsjov wonnen de prijs eerder.
Noorse uitreiking
De prestigieuze prijs voor mensen die zich hebben ingezet voor het bevorderen van de vrede is de enige Nobelprijs die door een Noors instituut wordt toegekend. De overige Nobelprijzen worden door Zweedse comités uitgeloofd.
Traditiegetrouw worden de prijzen uitgereikt op 10 december, de sterfdag van Alfred Nobel, de chemicus en industrieel die de Nobelstichting oprichtte.
