Nederlands staatshoofd buitenspel gezet bij formatie

Het Nederlandse staatshoofd speelt in de toekomst geen rol meer bij de kabinetsformatie na nieuwe landelijke verkiezingen.

Een meerderheid in de Tweede Kamer, te vergelijken met onze Kamer van Volksvertegenwoordigers, steunt een wijziging van het eigen reglement zodat de Kamer het heft bij regeringsformaties zelf in handen neemt.

Kritisch over wijziging

De Tweede Kamer neemt een “groot risico” door het staatshoofd buitenspel te zetten bij de kabinetsformatie. Dat stelt hoogleraar staatsrecht Douwe Jan Elzinga van de Rijksuniversiteit Groningen (RuG) nadat een ruime meerderheid hiertoe heeft besloten.

“Dit is een vrij zware ingreep op de regeringsvorming. En het is vrij gemakkelijk om het reglement van de Kamer te omzeilen. Ik had zelf een terugvaloptie aangehouden om indien nodig toch het staatshoofd in te schakelen.”

In theorie kunnen partijen na de verkiezingen het hele debat over de aanstelling van een formateur links laten liggen. “Niemand kan een partij in de Kamer dwingen om mee te doen aan een debat, of om mee te stemmen over een besluit”, legt Elzinga uit. “Dus wat gebeurt er nu als de VVD of het CDA zeggen: sorry mensen, maar wij doen niet aan deze procedure mee? Wie gaat dan hoe de patstelling doorbreken? ”

PvdA, PVV, SP, GroenLinks, D66 en de Partij voor de Dieren – samen 91 zetels – steunen de wijziging. De regeringspartijen VVD (liberalen) en CDA (christendemocraten) en de ChristenUnie en SGP stemden in de Kamer tegen het voorstel.

“Het reglement van orde van de Kamer is niet geschikt is om dit type besluiten dwingend op te leggen”, stelt VVD’er Joost Taverne. Fractievoorzitter Arie Slob van de ChristenUnie noemt de wijziging “onverstandig en ondoordacht. De antimonarchisten hebben elkaar gevonden in een slecht voorstel. De Kamer overschat zichzelf ernstig.”

D66: ‘Volksvertegenwoordigers moeten op een democratische wijze een kabinet vormen’

Vooral het linksliberale D66, die met het wijzigingsvoorstel kwam, is zeer tevreden met de wijziging van het reglement van de Kamer. “Het proces van machtsvorming moet transparant voor de kiezers zijn”, stelt parlementariër Gerard Schouw. “Volksvertegenwoordigers, en niet het staatshoofd,
moeten op een democratische wijze tot de vorming van een kabinet komen.”

Aanwijzen informateurs

De uitkomst is dat de Kamer altijd binnen een week na de installatie van de nieuwe parlementariërs debatteert over de verkiezingsuitslag en over de volgende stappen. De Kamer wijst dan zo snel mogelijk een of meerdere (in)formateurs aan en geven die ook een opdracht mee. Tot nog toe was dat altijd de taak van het staatshoofd.

De eerste opdracht kan verkennend zijn. De informateur gaat dan praten met de fractievoorzitters voor hij rapport uitbrengt aan de Kamer, die dan debatteert over de volgende stap.

Proces sturen

De Kamer heeft al sinds de motie-Kolfschoten uit 1971 de mogelijkheid om zelf het initiatief te nemen in de kabinetsformatie, maar heeft dat nog nooit met succes gedaan. Altijd was het het staatshoofd (eerst koningin Juliana, daarna koningin Beatrix) die haar raadgevers consulteerde en dan een informateur benoemde.

Beatrix had daarin ruimte om het proces te sturen. Zo lastte ze vorig jaar een tussenronde in met toenmalig vicepresident van de Raad van State Herman Tjeenk Willink, terwijl VVD, CDA en PVV op dat moment zo snel mogelijk met informateur Ivo Opstelten verder wilden. (Elsevier/AH/SD)