Na de lockdownparty’s: heeft het Westen een autoriteitsprobleem?

Shanghai vs. Brussel. 'Je kunt beter eerst harde maatregelen uitvaardigen en die daarna afzwakken. © GETTY IMAGES
Jeroen Zuallaert

Terwijl burgers in liberale democratieën vrolijk overheidsmaatregelen met lockdownparty’s omzeilen, beroemen autoritaire regimes zich op de draconische maatregelen waarmee ze de besmettingshaarden inperken. ‘Deze crisis zal onvermijdelijk geopolitieke gevolgen hebben.’

Kort nadat premier Sophie Wilmés (MR) verregaande maatregelen had aangekondigd om de Covid-19-pandemie in te dijken, bleek eens te meer de Belgische creativiteit in het omzeilen van de overheid. Hoewel virologen én bestuurders opriepen tot burgerzin, sloegen duizenden alle goede raad in de wind. Vorige vrijdagavond werden er prelockdownparty’s gehouden, er werd in het weekend massaal de grens overgetrokken om in Nederland op café te gaan, en er werd in dichte drommen gehamsterd in de supermarkten.

Vergeleken met autoritaire systemen onderhoudt de bevolking in een liberale democratie niet alleen in tijden van pandemieën een eerder losse attitude tegenover adviezen en regels van de overheid. Alicja Gescinska wordt er soms lichtjes moedeloos van. Al meer dan tien jaar houdt ze lezingen over de vrijheid, en dan vooral de begrenzingen die daarmee gepaard horen te gaan. ‘We vullen vrijheid op een totaal verkeerde manier in’, zegt de filosofe. ‘We verwarren haar met grenzeloosheid, terwijl echte vrijheid enkel kan bestaan als je eerst bepaalde grenzen stelt. Vrijheid is méér dan alleen blijheid. We snappen niet dat beperkingen noodzakelijk zijn om ieders vrijheid te waarborgen. Als je de bewegingsvrijheid van een kudde schapen niet beperkt door hun weide met een hek af te sluiten, eten de wolven hen op.’

De Chinezen doen aan soft power door dokters en apparatuur naar Italië te sturen. Dat doen ze niet uit liefdadigheid.

David Criekemans, professor internationale politiek

De aarzelende, adviserende aanpak van de meeste Europese landen contrasteert met de manier waarop autoritaire regimes de uitbraak van het virus aanpakken. In China werden de voorbije weken hele regio’s afgegrendeld. Trots pakte het regime ermee uit dat in amper tien dagen tijd een nagelnieuw ziekenhuis was opgetuigd, alleen om de corona-epidemie in te dijken. Het autoritaire Singapore vaardigde onmiddellijk reisbeperkingen en quarantainemaatregelen uit. Daarbij verbleekt de vriendelijke vraag van Europese overheden om thuis te blijven, of de beslissing om in Belgische scholen de lessen op te schorten maar toch opvang te verzorgen. Die besluiteloosheid zou minstens de indruk kunnen wekken dat autoritaire systemen hun burgers beter kunnen beschermen tegen crisissen als deze.

Onder de mat

Maar dat zou geheel ten onrechte zijn. Autoritaire staten als Iran, Rusland of Noord-Korea slagen er namelijk niet in de epidemie grondig aan te pakken. ‘En China heeft deze situatie wel eerst wekenlang genegeerd, net omdat het een autoritair systeem is’, benadrukt Sven Biscop, directeur van het programma ‘Europa in de wereld’ aan het Egmont Instituut. ‘Het grootste probleem bij dictaturen als China is dat het heel moeilijk is om slecht nieuws te brengen. In eerste instantie wordt het vaak onder de mat geveegd – tot het probleem zo groot is dat het niet langer genegeerd kan worden. Dat is de grote paradox: de Chinezen hebben die draconische maatregelen alleen moeten nemen omdat ze te laat in actie zijn gekomen.’

Ook Gescinska benadrukt dat het gebrek aan een doortastende aanpak weinig met onze maatschappijvorm te maken heeft. ‘Waarom zou een liberale democratie niet kunnen afkondigen dat alle cafés onmiddellijk dicht moeten?’ werpt ze op. ‘Vergeet niet dat die prelockdownparty’s strikt genomen niet onwettig waren. Het is wel héél gemakkelijk om daar dan verontwaardigd over te zijn.’ Dat de overheid opriep tot burgerzin vindt Gescinska een zwaktebod. ‘Als je een advies geeft, reken je op gezond verstand. Iedereen die ooit al met een auto heeft gereden, weet dat veel mensen dat niet echt hebben. Wie rekent op gezond verstand, moet aanvaarden dat de wereld vierkant draait.’

Na de lockdownparty's: heeft het Westen een autoriteitsprobleem?
© BELGA IMAGE

Ook David Criekemans, professor internationale politiek aan de Universiteit Antwerpen, stelt zich vragen bij die communicatiestrategie. ‘In crisissen als deze doe je er beter aan om eerst harde maatregelen uit te vaardigen en die daarna eventueel af te zwakken. Op dinsdag vonden onze regeringsleiders nog altijd dat het aan de burgemeesters was om maatregelen te nemen. Als je dan 24 uur later plots zelf zware maatregelen neemt, kun je de bevolking moeilijk verwijten dat ze niet onmiddellijk de klik maakt.’

‘Het zal wel meevallen’

Sven Biscop, wiens echtgenoot Taiwanees is, wijst erop dat het democratische Taiwan het échte te volgen voorbeeld is. Daar zorgden een rist aan prompte overheidsmaatregelen ervoor dat er nauwelijks enkele tientallen Covid-19- besmettingen werden opgetekend. Die effectiviteit heeft volgens Biscop vooral te maken met de SARS-epidemie, die in Taiwan grote ravage aanrichtte. ‘Wij hebben daar als maatschappij geen ervaring mee. We denken dat epidemieën iets uit de negentiende eeuw zijn, iets wat alleen in Afrika of Azië voorkomt. Het zit in de menselijke psychologie om van het beste uit te gaan. Zelfs toen de ziekte al volop in Italië woedde, betrapte ik mezelf erop dat ik altijd wel bleef denken dat het hier wel zou meevallen.’

Biscop is ervan overtuigd dat Europese landen hieruit zullen leren. ‘Als er over vijf jaar nog eens zo’n virus uitbreekt, zal het een stuk gemakkelijker zijn om de bevolking te overtuigen van de noodzaak van die maatregelen.’

Toch lijken vooral autoritaire regimes garen te spinnen bij de coronacrisis. De Chinese diplomatie wil te allen prijze vermijden dat China door de epidemie gezichtsverlies lijdt. Zhao Lijian, woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken, opperde afgelopen weekend zelfs dat het virus mogelijk door het Amerikaanse leger in Wuhan was binnengebracht. ‘Deze crisis zal onvermijdelijk geopolitieke gevolgen hebben’, voorspelt Criekemans. ‘Je ziet nu al dat de Chinezen aan soft power doen door dokters en apparatuur naar Italië te sturen. Dat doen ze niet uit liefdadigheid, maar omdat ze beseffen dat het Westen na deze crisis ongetwijfeld een hartig woordje met hen zal willen spreken. Ze beseffen maar al te goed dat de coronacrisis een aanleiding kan vormen om bepaalde cruciale technologieën, zoals medische apparatuur, terug te halen naar Europa.’

Criekemans benadrukt dat deze crisis de hele wereld voor een urgent vraagstuk plaatst. ‘Het drukt ons met de neus op het feit dat we een mondiale samenleving zijn geworden’, aldus Criekemans. ‘In een geglobaliseerde wereld kun je gezondheidscrisissen alleen mondiaal aanpakken, als wereldgemeenschap. Dit moet echt het beginpunt zijn om via internationale samenwerking te bedenken hoe je dit soort epidemieën kunt tegengaan. Als we dat niet doen, dreigt het autoritaire staatsmodel interessanter te worden. Wie weet in wat voor wereld we dan terechtkomen.’

Partner Content