Zweden lijkt de vreedzaamheid en tolerantie zelf. In dat beeld kwam een flinke knauw na de aanslag in Stockholm. Een analyse: ‘Voor extremisten zijn wij gewoon onderdeel van de westerse samenzwering die de rest van de wereld uitbuit.’
Toen de 45e president van de Verenigde Staten tijdens een toespraak in Melbourne eind februari een terroristische aanslag in Zweden fabriceerde (‘Zweden gisteravond, wie had dat gedacht?’), reageerde de wereld spottend. ‘Waren soms ergens de gehaktballen aangebrand?’ Terecht: in het Noord-Europese land was de avond zonder bijzonderheden gekomen en gegaan.
Een groot deel van de hilariteit zat ‘m in het feit dat Donald Trump aan Zweden refereerde, het land dat bij uitstek het collectieve geheugen ingaat als paradijs: vreedzaam, tolerant, egalitair, welvarend. Het voorbeeld voor praktisch ieder ander hoe het wél moet.
En toch: Zweden blijkt geen afgeschermde baai, zegt terrorismedeskundige Magnus Ranstorp. Stockholm is misschien een ander geval dan Nice en Berlijn, waar de vrachtwagenterreur nogal eens verklaard is als vergelding voor Franse en Duitse inmenging in conflicten in het Midden-Oosten. Zweden vecht hier niet mee, levert hoogstens een handjevol trainers en adviseurs.
Net als elders in Europa vertrekken vanuit Zweden jonge strijders naar het Midden-Oosten, en ook een deel van hen keert geradicaliseerd terug.
Toch waren er ook in Zweden al voorbodes. Toen in 2010 de van oorsprong Iraakse Taimour Abdulwahab zichzelf opblies, niet ver van de aanslag van afgelopen vrijdag, reageerden de veiligheidsdiensten verrast. Volgens Ranstorp opende Zweden toen pas haar ogen voor de mogelijkheid van gewelddadig extremisme op eigen bodem. Destijds mocht Stockholm spreken van geluk: het leeuwendeel van Abdulwahabs explosieven weigerden dienst. De dader was het enige slachtoffer.
Maar net als elders in Europa vertrekken vanuit Zweden jonge strijders naar het Midden-Oosten, en ook een deel van hen keert geradicaliseerd terug. ‘We moeten niet vergeten’, zegt Ranstorp, ‘dat twee van de daders bij de aanslagen in Parijs en Brussel bij ons vandaan kwamen.’ Tegen alle geïdealiseerde visies in is het Scandinavische land paradijselijk noch onschendbaar.
‘We leven niet in een cocon’, beaamt Peter Strandbrink, hoofddocent politicologie aan de universiteit van Stockholm. ‘Voor extremisten zijn wij gewoon onderdeel van de westerse samenzwering die de rest van de wereld uitbuit.’ De regering, politie en veiligheidsdiensten waren wel degelijk voorbereid op een dergelijk scenario, zegt hij, maar een aanslag als deze is nauwelijks te voorkomen. ‘Iemand kan al iets vreselijks aanrichten met een keukenmes. Dit is wellicht de prijs die we betalen voor onze open samenleving.’
Huizentekort
Die Zweedse openheid – staat die nu op het spel? Zo werden vrijdag tot nader order de grenscontroles geïntensiveerd. Strandbrink betwijfelt het. ‘Anderhalf jaar geleden, nadat een ongeëvenaard aantal vluchtelingen naar Zweden kwam, is het immigratiebeleid al flink aangescherpt. Veel restrictiever dan dit zie ik het niet worden.’
Stockholm heeft een nijpend huizentekort, sommige stadswijken raken steeds verder gesegregeerd en Malmö heeft te maken gekregen met rellen.
Sterker nog: afgelopen weekend, op een sociaaldemocratische conventie, was een van de belangrijkste agendapunten het laten vieren van de teugels. Zo overweegt de regeringspartij alle tijdelijke verblijfsvergunningen om te zetten in permanente, de huidige paspoortcontroles aan de grens met Denemarken op te heffen en de procedures voor familiehereniging te versoepelen.
Natuurlijk, de terreurdaad in Stockholm kan wel degelijk koren op de molen zijn van de extreemrechtse Zweden Democraten (SD), zegt politicoloog Ann-Cathrine Jungar, gespecialiseerd in populisme in Noord-Europa. Zij hebben hun gevolg de laatste jaren al flink zien uitdijen. Bij de parlementsverkiezingen van 2014 eindigden ze als derde partij.
Maar daar wil ze meteen aan toevoegen dat terreur vooralsnog nauwelijks onderdeel geweest is van hun anti-immigratieretoriek. Ze verwacht dus niet dat de aanslag in Stockholm van grote invloed is op de omvang van de populistische achterban. ‘De SD speelt vooral in op de vermeende uitholling van de Zweedse welvaartsstaat: hulp aan immigranten zou ten koste gaan van de zorg voor onze ouderen, het onderwijs van onze kinderen, de kwaliteit van onze ziekenhuizen.’
‘Relatief gezien hebben we het nog steeds best goed voor mekaar.’
Ja, de influx van vluchtelingen veroorzaakt druk op het sociale voorzieningenstelsel en ja, de plotselinge bevolkingsgroei leidt her en der tot problemen. Zo heeft Stockholm een nijpend huizentekort, raken sommige stadswijken steeds verder gesegregeerd en heeft Malmö te maken gekregen met rellen.
Maar de veronderstelde bedreiging van de verzorgingsstaat heeft, volgens zowel Jungar als Strandbrink, met de asielpolitiek weinig van doen. Strandbrink: ‘Immigratie kennen we al sinds de jaren 60, en al gaat dat soms hand in hand met moeilijkheden – de huidige situatie is echt niet alarmerend. Het is vooral de toenemende privatisering van bijvoorbeeld het onderwijs en de zorg waardoor de kwaliteit van het sociale stelsel achteruitgaat.’
En ook dat moeten we volgens de politicoloog niet overdrijven. Zweden is nauwelijks de utopie die elke niet-Zweed op het land projecteert, maar, zegt hij: ‘Relatief gezien hebben we het nog steeds best goed voor mekaar.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
