Militair strateeg Martin van Creveld: ‘Europeanen zijn te verslaafd aan het goede leven’

Volgens de gerenommeerde Israëlische krijgshistoricus Martin van Creveld staat de Derde Wereldoorlog níét voor de deur. ‘Maar de invasie in Oekraïne verandert wel de machtsverhoudingen op het wereldtoneel.’

Martin van Creveld (76), geboren in Nederland en opgegroeid in Israël, is een wereldvermaard expert in militaire geschiedenis. De boeken van de emeritus hoogleraar aan de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem zijn verplichte literatuur aan vele officiersopleidingen.

Op 24 februari – de dag dat Rusland bommen begon te droppen op Oekraïne – schreef Van Creveld op zijn online blog een lange bijdrage over het conflict.

‘In het begin zullen beide partijen in ieder geval voornamelijk vertrouwen op de gebruikelijke conventionele wapens: vliegtuigen, tanks, pantserwagens en artillerie, en ook de gemotoriseerde colonnes die zij nodig hebben om hen te ondersteunen. Maar ze zullen ook intensief gebruik maken van minder traditionele methoden. Zoals misleiding, (…) elektronische oorlogsvoering en last but not least cyberoorlogsvoering’, aldus Van Creveld. ‘Dat zijn allemaal terreinen waar de Russen zich al lang geleden in hebben gespecialiseerd en waarin zij erkende meesters zijn. Wat dat betreft zitten zij op één lijn met hun “meester” Poetin, die zelf via de inlichtingendiensten is opgeklommen.’

In een exclusief interview met Knack geeft Van Creveld zijn inschatting van het Oekraïneconflict.

U bestudeert al decennialang militaire strategieën en oorlogen. Hoe kijkt u naar de oorlog in Oekraïne?

Martin van Creveld: Het is een conventionele oorlog, maar wel een erg onevenwichtige. De Russen zijn aan de winnende hand. De vraag is: hoe gaat het nu verder? Zal het Oekraïense volk het gewoon opgeven? Of zal de situatie uitmonden in een lange en bloedige opstand zoals in Afghanistan – die mee leidde tot het uiteenvallen van de Sovjet-Unie?

De VS waarschuwden uitdrukkelijk voor een Russische invasie in Oekraïne, terwijl veel Europese en andere westerse militaire deskundigen overtuigd waren dat het niet zover zou komen. Hoe kon Poetin haast iedereen verrassen?

Van Creveld: Wishful thinking aan alle kanten. De Europeanen willen haast alles doen om een oorlog te voorkomen. De Amerikanen, die zich veel veiliger voelen achter hun oceanen, zijn veel meer bereid om Rusland te bekampen.

Was Rusland Oekraïne ook binnengevallen als dat land nog kernwapens had?

Van Creveld: Als Oekraïne kernwapens had gehad, zou de oorlog zijn afgewend. Maar er waren twee redenen waarom het land in 1991 níét voor kernwapens koos. Ten eerste beschikten de Oekraïners niet over de codes om de kernwapens die de Russen bij hen hadden opgesteld te activeren. Die waren dus onbruikbaar. Ten tweede zou een Oekraïense poging om een onafhankelijk kernwapenarsenaal op te bouwen ongetwijfeld als een rode lap op een stier hebben gewerkt, en de oorlog hebben ontketend die de kernwapens juist hadden moeten voorkomen.

Kunt u de Russische en Oekraïense legers vergelijken?

Van Creveld: De Russische superioriteit is niet alleen kwantitatief, maar ook kwalitatief. Hun materieel is uniform en volledig up-to-date, terwijl dat van de Oekraïners een lappendeken is van oude en nieuwe onderdelen.

Hoe denkt u dat het conflict in Oekraïne zich de komende weken zal ontwikkelen?

Van Creveld: Als president Poetin een Oekraïense regering kan vormen die voor veel Oekraïners aanvaardbaar is, dan is dat goed en wel voor hem. Zo niet, dan zal de uitkomst vergelijkbaar zijn met die in Irak. Dat wil zeggen: een lange en bloedige oorlog van iedereen tegen iedereen.

Kan het conflict ook uitdijen naar Oost-Europese landen en de Baltische staten?

Van Creveld: Oekraïne is al een flinke brok om door te slikken. Dus nee, ik denk niet dat Poetin nog een avontuur zal aangaan boven op het avontuur waarin hij al verwikkeld is. Hij is nu 70 jaar oud, waarschijnlijk zal hij dat aan zijn opvolgers overlaten.

Kan het Oekraïneconflict ontaarden in een Derde Wereldoorlog?

Van Creveld: Dat betwijfel ik ten zeerste. Noch de Amerikanen, noch de NAVO zullen met Rusland op zijn eigen grondgebied gaan vechten.

Waarom is Oekraïne strategisch zo belangrijk voor Rusland? En waarom is president Poetin zo geobsedeerd door de geschiedenis van Oekraïne?

Van Creveld: Zoals Poetin het ziet, in navolging van Stalin, is Rusland keer op keer benadeeld door de geschiedenis. Het land is verslagen, achtereenvolgens door de Mongolen, de Turken, de Polen, de Zweden, de Fransen en de Duitsers – twee keer in één eeuw. De laatste schakel in die keten van rampen was de westerse overwinning in de Koude Oorlog. Die maakte alles ongedaan wat de Sovjet-Unie in 1941-1945 tegen een enorme prijs bereikt had.

President Poetin wil dat rechtzetten. Oekraïne is een sleutelonderdeel van dat proces, om verschillende redenen. Oekraïne heeft ongeveer 40 miljoen inwoners. De cultuur van het land lijkt sterk op de Russische. Het heeft een goed ontwikkelde landbouw en industrie. En het heropent Ruslands traditionele poorten naar Zuid-Oost-Europa.

De VS en de EU hebben Rusland nieuwe sancties opgelegd. Hoe doeltreffend zijn die?

Van Creveld: Ze hebben nauwelijks invloed. De Russen zijn het gewend om in ontbering te leven. Alleen wodka kunnen ze niet missen, maar de laatste jaren is zelfs de consumptie daarvan gedaald.

Welk effect zal deze oorlog hebben op het Europese defensiebeleid?

Van Creveld: De Europeanen moeten eindelijk eens serieus werk maken van defensie. Onder meer door hun legers te versterken, een verenigd commando op te zetten, en meer van hun strijdkrachten oostwaarts te stationeren. Maar ik betwijfel of ze dat zullen doen. Ze zijn te verslaafd aan het goede leven.

Verandert de oorlog in Oekraïne het evenwicht in de geopolitiek?

Van Creveld: Hij verandert zeker de machtsverhoudingen. Op welke manier en in welke mate? Dat valt nog te bezien.

Hoe schat u de rol van China in?

Van Creveld: Tot nu toe is de Chinese steun aan Rusland beperkt gebleven tot verklaringen en enkele nieuwe handelsovereenkomsten. Zal president Xi Jinping meer doen? Dat weet niemand.

Ernstige vraag: is president Poetin gek geworden?

Van Creveld: In mijn ogen niet. Poetin is niet gek of goddeloos. Hij vertegenwoordigt – of probeert dat te doen – een authentieke Russische traditie die duizend jaar teruggaat en die even echt, of even vals, is als elke andere historische traditie.