Midden-Amerikaanse klimaatmigrant valt tussen wal en schip

Klimaatvluchtelingen uit landen zoals Guatemala en Honduras ontberen hulp omdat de definitie van ‘vluchteling’ deze groep buitensluit, constateert de VN-Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO).

Bewoners van het platteland en inheemse inwoners slaan in deze regio steeds vaker op de vlucht in eigen land of vertrekken naar buurlanden.

Dat het vaak om klimaatvluchtelingen gaat, is niet altijd duidelijk. Mensen vertrekken omdat landbouwgrond verdwijnt en de opbrengsten van gewassen onzeker zijn als gevolg van de klimaatverandering. Dat leidt tot financiële onzekerheid en voedselonzekerheid.

‘In het algemeen kunnen we zeggen dat de meerderheid van de migranten van het platteland arm is, maar niet tot de armsten behoort, want die groep kan zich de kosten van de reis niet veroorloven’, zegt Ricardo Rapallo van de VN-Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO).

Steeds meer migranten

Volgens de Economische Commissie voor Latijns-Amerika en het Caraïbische Gebied (ECLAC) groeide het aantal migranten uit El Salvador, Guatemala en Honduras in de afgelopen jaren aanzienlijk. Het aantal illegale migranten dat werd aangehouden door de Amerikaanse grenspolitie steeg van 50.000 in 2010 naar 400.000 in 2016.

‘Als het over klimaatverandering gaat, raakt dat sommige groepen mensen meer dan andere. Mensen die werken in de landbouw of visserij zijn het meest kwetsbaar en worden historisch gezien het slechtst behandeld’, zegt Elizabeth Kennedy, onderzoeker bij mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW).

‘Het is van belang te weten dat de inheemse bevolking meestal het zwaarst getroffen wordt. Dat blijft vaak buiten beschouwing in het gesprek over deze ontwikkelingen.’

Oorlog en geweld

De Verenigde Naties noemen mensen die vluchten vanwege klimatologische omstandigheden geen ‘klimaatvluchtelingen’. Dat komt omdat voor een verandering van taalgebruik overeenstemming moet zijn onder VN-lidstaten over de definitie van vluchteling. Momenteel is dat iemand ‘die gedwongen is zijn of haar land te ontvluchten vanwege vervolging, oorlog of geweld.’

Een vluchteling is ook iemand die gegronde redenen heeft vervolgen te vrezen vanwege ras, religie, nationaliteit, politieke opinie of lidmaatschap van een bepaalde sociale groep.

Lid zijn van een inheemse groep kan een reden zijn om asiel aan te vragen, benadrukt Kennedy. Maar ze waarschuwt dat bij migratie in Midden-Amerika veel mensen, inclusief advocaten, zich er niet van bewust zijn dat ze ‘historische en systemische inclusie’ mee moeten wegen. ‘Dat geldt zelfs voor Guatemala en Honduras.’

Migratie binnen eigen land

Kennedy zegt dat er weinig data en programma’s zijn om inheemse vluchtelingen en migranten van het platteland te helpen, terwijl deze groepen een gewelddadige geschiedenis achter de rug hebben. In Midden-Amerika vonden in 1996 een aantal bloedbaden plaats onder de inheemse bevolking. Dat geweld laat nog steeds sporen na, zegt ze.

Klimaatvluchtelingen zijn onvoldoende in beeld bij het publiek, omdat ze meestal binnen hun eigen land migreren. ‘Het is van belang om te benadrukken dat interne migratie een veel grotere beweging is dan internationale migratie’, zegt Rapallo.

Gezinnen die kampen met voedselonzekerheid sturen vaak een gezinslid naar het buitenland om geld te verdienen. De rest van de familie blijft in het thuisland.

Gezinnen

Kennedy zag in de afgelopen jaren echter ook een toename van het aantal gezinnen dat vertrok uit Guatemala en Honduras. ‘Dat laat zien dat er meer aan de hand is en dat mensen behoefte hebben aan meer dan alleen een manier om thuis economische zekerheid te creëren.’

De VN-Vluchtelingenorganisatie (UNHCR) heeft voor de bescherming van klimaatmigranten het Platform on Disaster Displacement (PDD) in het leven geroepen. Dat moet hiaten dichten in de bescherming van mensen die risico lopen op ontheemding, of al ontheemd zijn en in het buitenland verblijven als gevolg van klimaatverandering en rampen.

De Climate Action Summit die in september plaatsvindt tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, moet duidelijk maken in hoeverre de PDD daadwerkelijk klimaatmigranten heeft beschermd.

Migratie als optie

Luis Alfonso de Alba, de speciale VN-gezant voor de Climate Action Summit, zegt dat inheemse bevolkingsgroepen betrokken worden bij de top en erkent dat migranten van het platteland in Midden-Amerika een groep vormen die grotendeels over het hoofd wordt gezien.

Kennedy wijst op de noodzaak van doelgerichte programma’s en duidelijke statistieken. ‘Die zijn er nu niet.’

‘Het recht om te migreren houdt ook het recht om niet te migreren in. Migratie moet een optie zijn, maar niet de enige optie om een beter leven te krijgen, of soms zelfs om te overleven’, zegt Rapallo.