‘Meer dan de helft van de Italianen heeft het gehad met Brussel’

De pandemie veroorzaakt wereldwijd een crisis in de gezondheidszorg, maar stilaan ook een barst in de democratische instellingen.

Neem wat zich vorige week in de Amerikaanse staat Wisconsin heeft afgespeeld. Daar wees de Republikeinse meerderheid in het parlement een vraag af om geplande voorverkiezingen voor het presidentschap uit te stellen. Er was namelijk gevraagd om veilig thuis te blijven vanwege het coronavirus, zeker aan mensen in de steden. Maar er zou tegelijk ook een rechter in het hooggerechtshof van Wisconsin worden verkozen, en de Republikeinen dachten dat hun kandidaat meer kans maakte als meer progressieve stedelingen niet zouden stemmen. In het meer conservatieve landelijke deel van de staat was het coronavirus op dat moment nog niet zo verspreid.

Republikeins Wisconsin maakte zo misbruik van de pandemie om mensen in de steden die toch wilden stemmen te verplichten om gevaarlijk aan te schuiven voor een stembureau. Een voorstel om mensen langer per brief of mail te laten stemmen, werd ook afgewezen – tot en met door de conservatieve meerderheid in de supreme court van de hele VS zelf. Dat belooft voor de presidentsverkiezingen in november, als de pandemie dan nog niet zou zijn uitgewoed. Het doet denken aan de berekening van Viktor Orban, die in Hongarije van de uitbraak van het virus misbruik maakt om het parlement uit te schakelen.

Maar misschien nog meer dan door Orban staan Europese instellingen onder druk door de felle botsing om centen tussen, vooral, Nederland en Duitsland en de zwaar getroffen landen in het zuiden van Europa. Ze werden het na moeizame onderhandelingen wel eens over een fors Europees steunpakket, maar Italië en Spanje kregen toch de zogenaamde eurobonds niet waarop ze hadden gerekend. Die konden verzekeren dat ze de opgebouwde schuld door het drama niet alleen moeten dragen. Italië en Spanje hadden vroeger maar zuiniger moeten leven, zei Nederland. In Rome en Madrid vonden ze die houding in deze omstandigheden, met zoveel doden, onmenselijk.

De tegenstanders van een uitgebouwde Europese Unie in die landen weten nu al dat ze de volgende verkiezingen zullen winnen. Een peiling in Italië leerde vorige week dat meer dan de helft van de Italianen het gehad heeft met Brussel. Tegelijk is de harde opstelling van landen zoals Nederland en Duitsland ook ingegeven door angst voor hun eigen anti-Europese populisten. Er is in dat spel weinig plaats voor compassie. De schade wordt later opgemeten. Zoals Bertolt Brecht schreef: Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral. The New York Times vond vorige week dat dit zo’n moment is waarop leiders opstaan. In de veronderstelling dat die er zijn – in Amerika en in Europa.