‘Marcel Broodthaers is veel meer dan eieren en mosselen’

De grote retrospectieve tentoonstelling van Marcel Broodthaers in Museo Reina Sofia in Madrid is een van de toptentoonstellingen in Europa van het najaar. De Belgische dokter Herman Daled maakte enkele jaren geleden zijn hele collectie over aan het Museum of Modern Art in New York waardoor deze expositie mogelijk was.

Vijf jaar geleden veroorzaakten de Brusselse radioloog Herman en zijn vrouw Nicole Daled opschudding toen ze hun collectie van een 300-tal werken hedendaagse kunst, aangevuld met een belangrijk archief, overmaakten aan het Museum of Modern Art in New York. De collectie omvat onder meer werk van Daniël Buren, James Lee Byars, Niele Toroni, maar vooral 60 sleutelwerken van Marcel Broodthaers. Tot op het hoogste politieke niveau werd moord en brand geschreeuwd: ons land verloor een wereldcollectie.

Het Moma bleef echter niet bij de pakken zitten en organiseerde meteen een tentoonstelling gewijd aan de collectie Daled. Maar er was een groter plan in de maak: een retrospectief overzicht van Marcel Broodthaers. Samen met het Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía dat 25 jaar geleden al een overzicht van Broodthaers presenteerde, werd een onderzoek gestart dat de rol van de Belgische kunstenaar als sleutelfiguur van de kunst in de tweede helft van de 20^ste eeuw zou belichten. Vorige dinsdag werd de tentoonstelling onder ruime internationale belangstelling aan de pers voorgesteld. Artsenkrant was er bij.

Overweldigend en consistent

Het was een magisch moment in het Museo Reina Sofia toen het doek openging voor een tentoonstelling die in één ruk Marcel Broodthaers (1924-1976) opwaardeert van een interessante, ietwat bizarre, ja zelfs amusante Einzelgänger tot een sleutelfiguur in de kunst van de tweede helft van de 20^ste eeuw. Een kunstenaar die de status van een Warhol krijgt. De expositie was reeds in ingekrompen versie te zien in het Moma, hier in Madrid komt Marcel Broodthaers in al zijn grootsheid tevoorschijn als een geniaal artiest die in twaalf jaar tijd een oeuvre tot stand bracht, totaal vernieuwend en niet in een hokje onder te brengen, waarvan de invloed tot vandaag merkbaar is. Het overzicht dat in Reina Sofia te zien is omvat circa 300 werken is overweldigend.

Broodthaers is veel meer dan eieren en mosselen, de twee ingrediënten waarvoor hij bij het grote publiek bekend is. Het is vooral de intellectuele kracht die zijn werk uitstraalt en de consistentie in zijn oeuvre die door Moma en Reina Sofia prachtig in beeld werd gebracht, die de Brusselse kunstenaar doen opklimmen naar de wereldtop. Om het met de woorden van Christophe Cherix, hoofdcurator van het Moma, te zeggen: “De grote uitdaging was om Marcel Broodthaers ‘begrijpbaar’ voor de stellen. Hij gebruikte verschillende media in zijn kunst: die hebben we niet apart willen tonen, we hebben integendeel alle draden willen samenweven tot één geheel. Zonder zijn dochter Marie Puck Broodthaers was ons dat niet gelukt. Zij heeft de sleutels in handen om het werk van haar vader te begrijpen.”

Laten we toch eens proberen. Marcel Broodthaers debuteerde als poëet en is in zekere zin altijd een woordkunstenaar gebleven. Net als bij Magritte, met wie hij goed bevriend was, duikt het woord (soms herleid tot letters) vaak op in zijn visuele kunst. Ook dat intellectuele spel dat grenst aan humor en ironie, heeft hij met René Magritte gemeen. Toen hij op zijn 40ste de stap naar de visuele kunsten zette, gebruikte Broodthaers ook film als kunst an sich, maar ook als middel om zijn eigen oeuvre te documenteren, om er een nieuwe dimensie aan toe te voegen. Zijn werk raakte aan conceptuele kunst en minimalisme, maar vormde er tegelijk een kritiek op. Zoals hij ook de hele kunstwereld, met museums en kunsthandel in zijn hemd zette toen hij zich uitriep als de directeur en de curator van zijn eigen imaginaire museum dat hij ook even imaginair failliet liet gaan.

Een gemiste kans?

Maar hoe belangrijk is de collectie van dokter Herman Daled nu om tot een beter begrip van en een nieuwe visie op het oeuvre van Marcel Broodthaers te komen? We stelden de vraag aan Christophe Cherix (Moma): “Herman en Nicole Daled waren niet alleen collectioneurs, ze stonden heel dicht bij Marcel Broodthaers en de andere artiesten die ze verzamelden. Dat maakt dat hun verzameling en archief een belangrijk getuigenis vormen over een tijdperk waarin de hele kunst omgegooid werd. Men heeft soms de neiging om een kunstenaar te isoleren. De verwerving van de collectie Daled stelt ons nu juist in staat om Marcel Broodthaers te plaatsen in de kring van de kunstenaars waarmee hij contacten had, waarmee hij vriendschapsbanden onderhield, die elkaar wederzijds beïnvloedden en waarvan hij uiteindelijk de spilfiguur is geworden. Met deze tentoonstelling staan we pas aan het begin van dat onderzoek. Er zijn al plannen voor nog vele andere initiatieven.”

Moeten we nu treuren om het feit dat de collectie van dokter Daled ons land verlaten heeft? Ja, natuurlijk, dit is een gemiste kans om in België een groots Broodthaers Museum te creëren. Maar anderzijds: welke instellingen kunnen de Belgische kunstenaar op mondiaal vlak een betere dienst bewijzen dan gerenommeerde musea als het Moma en Reina Sofia?

Ons advies: reis naar Madrid om de grote kunstenaar die Marcel Broodthaers is, te ontdekken. U krijgt er een citytrip bij naar een van ’s werelds meest interessante cultuursteden. (Henk Van Nieuwenhove)

Marcel Broodthaers. Una Retrospectiva, tot 9 januari 2017 in het Museo Reina Sofia, Edificio Sabatini, Madrid. Open van 10u tot 21u, dinsdag gesloten. www.museoreinasofia.es