Libië belangrijkste punt op agenda Europese top: ‘De immigratieroute via Italië moet dicht’

Donald Tusk en Italië willen samen de vluchtelingenroute vanuit Libië naar Europa afsluiten, terwijl de situatie in het Afrikaanse land bijzonder complex is.

Vrijdag komen de Europese staats- en regeringsleiders samen tijdens een informele top in Malta. Op de top staat, naast de toekomst van de EU en de trans-Atlantische relaties, de Europese migratiepolitiek nog maar eens centraal. De aandacht zal vooral naar Libië gaan, het belangrijkste vertrekpunt voor migranten en vluchtelingen die via de Middellandse Zee Europa trachten te bereiken. Volgens de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) kwamen tussen 1 en 29 januari 4.292 mensen via de zogenaamde centrale Middellandse Zeeroute in Italië aan. 227 anderen overleefden de overtocht niet.

Eind vorige maand zeiden Donald Tusk, voorzitter van de Europese Raad, en Joseph Muscat, eerste minister van huidige EU-voorzitter Malta, dat er duidelijke actie nodig is op de vluchtelingenroute tussen Italië en Libië. VolgensDe Volkskrant waarschuwt Muscat in een brief dat hij bang is dat populisten in heel Europa de vluchtelingenstroom zullen misbruiken in nationale verkiezingen. ‘De kernwaarden van de EU zijn in gevaar, als we nu niets doen.’

Donderdag zette Tusk andermaal de toon. ‘Het is tijd om nu ook de migratieroute van Libië naar Italië af te sluiten. En ik kan u verzekeren dat we daarin kunnen slagen. Dit is niet houdbaar, voor Europa noch voor Libië’, zei Donald Tusk in Brussel, waar hij Fayez Mustafa al-Sarraj ontving, de eerste minister van de door de VN erkende Libische eenheidsregering. Tusk kondigde aan dat hij nieuwe operationele maatregelen zou voorstellen ‘om ons werk te versterken, smokkel- en mensenhandelnetwerken efficiënter aan te pakken en de migratiestromen efficiënter te beheren.’ Dat zal niet genoeg zijn, zegt Sarraj: ‘De budgetten die nu toegekend zijn aan Libië voor de hulp, zijn heel klein.’

Woensdag kondigde de Italiaanse minister van buitenlandse zaken Angelino Alfano alvast aan een Afrikafonds aan te leggen van 200 miljoen euro. Met het geld, dat losstaat van de 430 miljoen euro die Italië al geeft voor ontwikkelingssamenwerking, wil het land Libië, Niger en Tunesië steunen. Alfano benadrukt dat zijn land ‘geen muur zal bouwen in de Middellandse Zee’: ‘Dat hebben we niet gedaan en dat zullen we niet doen.’

In ruil voor de steun vraagt Italië naar eigen zeggen ‘een grote loyaliteit’ aan de Afrikaanse Landen ‘voor Italië, dat honderdduizenden vluchtelingen redt en de maatregel sponsort’ ,aldus Alfano. In de toekomst wil hij soortgelijke samenwerkingen uitbouwen met Landen als Nigeria, Senegal, Egypte en Ethiopië In 2016 kwamen 180.000 vluchtelingen aan op Italiaanse kusten, een record. Daar wil Alfano iets aan doen.

‘We zijn het verplicht aan wie lijdt’

Wat het moeilijk maakt, is dat de situatie in Libië complex is. De eenheidsregering die de VN in het zadel tilde, heeft nauwelijks macht, zei Koert Debeuf, die de Arabische wereld nauw opvolgt, eerder al aan Knack. Hij schetste toen de situatie: ‘Twee parlementsverkiezingen op een rij is er een liberale coalitie verkozen, maar de Moslimbroeders gingen niet akkoord met die uitslag. Zo ontstonden er twee regeringen, elk met hun eigen parlement, die met elkaar een burgeroorlog uitvechten: één in Tobroek, onder leiding van generaal Haftar, en één in Tripoli, die gesteund wordt door allerlei islamistische milities.’

‘Een regering die democratisch verkozen is, heeft uiteraard haar legitimiteit, maar toch kozen de Verenigde Naties ervoor om een eenheidsregering te installeren’, legt Debeuf uit. ‘In aanloop naar die beslissing is er te weinig overleg geweest. Die eenheidscoalitie heeft dan ook geen of nauwelijks macht. Van de twee oorspronkelijke regeringen heeft die rond Haftar het meeste te zeggen.’

Tusk blijft niettemin optimistisch en verwijst naar het akkoord met Turkije, waarmee de EU volgens Polen vorig jaar de oostelijke Middellandse Zeeroute kon droogleggen, zei Tusk. ‘We zijn het verplicht aan wie lijdt en zijn leven riskeert. Maar we zijn het ook verplicht aan de Italianen en aan alle Europeanen.’ Hoge vertegenwoordigster van het Europees buitenlands beleid Federica Mogherini van haar kant liet al vrij snel weten dat ze past voor een kopie van het akkoord met Turkije.

In de vooravond van de top is UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, ook nog eens scherp voor de plannen om samen te werken met Libië: ‘We geloven dat het op dit moment niet gepast is om Libië een veilig land te noemen om asielzoekers op te vangen in Noord-Afrika.’

‘We roepen op om duidelijk actie te ondernemen tegen alle mensen die sterven op de centrale Middellandse Zeeroute en de vreselijke omstandigheden waarin migranten en vluchtelingen in Libië leven’, zegt de organisatie in een persbericht. ‘Daarvoor hebben we een sterke Europese Unie nodig die buiten haar grenzen in de weer is om mensen te verdedigden, te helpen en oplossingen voor hen te zoeken. Dat betekent dat we infrastructuur moeten uitbouwen om levens te redden, de rechtsstaat moeten versterken en tegen criminele netwerken moeten vechten.’

De UNHCR ‘vraagt inspanningen om te verzekeren dat duurzame migratie en asielsystemen mogelijk zijn in Libië, wanneer de veiligheid en de poltieke situatie het toelaten. We vragen om weg te gaan van migratiemanagement dat gebaseerd is op automatisch gevangenneming van vluchtelingen en migranten in onmenselijke omstandigheden. Open asielcentra moeten veilige en waardige omstandigheden aanbieden, ook voor kinderen en slachtoffers