Krijgen we nieuwe verkiezingen nu Duitse liberalen de coalitiegesprekken opblazen?

© Belga

De Duitse liberalen trokken zondagavond de stekker uit de verkennende coalitiegesprekken. Voorlopig is het nog onduidelijk hoe het nu verder moet. Krijgt Duitsland voor het eerst in haar geschiedenis een minderheidsregering? Of krijgen we toch nieuwe verkiezingen?

Er komt geen Jamaikacoalitie tussen de Union, de FDP en de Grünen. Om kwart voor een vannacht trokken de liberalen de stekker uit de onderhandelingen. Maar waarom blaast de FDP de gesprekken op? Verwacht wordt dat er nieuwe verkiezingen zullen worden uitgeschreven, maar ook een minderheidsregering behoort nog tot de mogelijkheden. Bij de Alternative für Deutschland beginnen ze alvast te watertanden.

FDP trekt de stekker uit de onderhandeling

De onderhandelingen tussen de Union, het kartel tussen de CDU van bondskanselier Angela Merkel en haar Beierse zusterpartij CSU van voorzitter Horst Seehofer, de Grünen en de FDP komt er niet. Na de verkiezingen van 24 september zaten de vier partijen reeds enkele weken samen om een principeakkoord te vinden, op basis waarvan vervolgens coalitiegesprekken moesten plaatsvinden. De snuffelronde is definitief mislukt.

Hoewel een Jamaicacoalitie al voor de verkiezingen een erg moeilijke opgave leek, werd de laatste dagen duidelijk dat gemeenschappelijke basis waarop een coalitie kon worden gebouwd, te klein was. De vooropgestelde deadline van vrijdagochtend werd niet gehaald. Op vlak van migratie, mobiliteit, klimaat en Europa lagen de standpunten van de partijen mijlenver uit elkaar.

Toch wilden de drie partijen de handdoek nog niet in de ring gooien. De gesprekken gingen onverwijld verder, maar de liberale FDP-voorzitter Christian Lindner stelde wel een nieuwe termijn die zondag om 18:00h afliep. Vrijdag en zaterdag zag het er alleszins nog goed uit. De partijen gaven meermaals aan dat ze op belangrijke punten elkaar tegemoet waren gekomen.

De FDP wil niet opnieuw eindigen zoals in 2013, toen ze werd afgestraft voor de valse beloftes van wijlen Guido Westerwelle.

Maar wederom werd de nieuwe deadline niet gehaald. Aanvankelijk leek het erop alsof de partijen ook ditmaal de einddatum opnieuw zouden opschuiven. Tot diezelfde Lindner zondagavond om kwart voor twaalf ’s nachts de gesprekken voor mislukt verklaarde. ‘De visie van de betrokken partijen op de toekomst van dit land is te uiteenlopend. Als we er na zulke intensieve onderhandelingen niet in slagen om een stabiele basis te vinden, is het beter om niet te regeren dan slecht te besturen, aldus Lindner.

Lessen uit het verleden

Hoewel de FDP met dit manoeuvre de Duitse politiek voorlopig voor een patstelling plaatst, geeft het wel blijk dat de partij haar lessen heeft getrokken uit het verleden. Voormalig voorzitter Guido Westerwelle had in verkiezingscampagne van 2009 volop ingezet op belastingverlagingen, maar stond vervolgens toe dat Wolfgang Schäuble minister van Financiën werd. Als Minister van Buitenlandse Zaken kon hij niet genoeg wegen op het binnenlands beleid en kon hij niet voorkomen dat de belastingen tijdens de financieel-economische crisis zelfs nog omhoog gingen. Het resultaat? De liberalen verdwenen bij de verkiezingen van 2013 onder de kiesdrempel en werden door hun voormalig electoraat uit de Bondsdag geknikkerd.

Het inhoudelijke water tussen de FDP en de Grünen ligt dusdanig diep, dat de liberalen er voor vreesden dat ze te ver van hun verkiezingsbeloftes zouden moeten afwijken. ‘Sommige punten van het voorlopige regeringsprogramma kunnen we aan onze basis niet verantwoorden. Anderen vinden we zelfs schadelijk voor dit land’, zei Lindner.

Historisch gezien kan de FDP maar aanspraak maken op een relatief klein kiezerspubliek. Ze mag dan wel de langst regerende partij zijn in de Duitse naoorlogse geschiedenis, maar ze kon nooit aanspraak op meer dan 14%. Sinds de opkomst van de Alternative für Deutschland zit de partij als het ware geperst tussen een radicaal rechtse en een centrumrechtse concurrent. Lijdt de partij voor dat potentieel beperkte kiezerspubliek nogmaals gezichtsverlies, dan mogen ze in 2021 opnieuw vrezen voor een slag van de molen.

‘Dit kom niet als een verrassing’, zegt Duitslandexpert Dirk Rochtus ‘Nog voor de onderhandelingen begonnen, gaf de FDP al aan dat ze niet koste wat het kost hun principes en standpunten zou opgeven. Bovendien kan je met tien procent van de stemmen al deftig oppositie voeren. Het is wel de eerste keer dat de partij als potentiële juniorpartner de stekker uit de gesprekken trekt. Het volstaat voor de liberalen niet meer om enkel mee te regeren ten koste van haar verkiezingsbeloftes’, aldus Rochtus.

De Duitse Bondspresident Frank-Walter Steinmeier roept de Duitse partijen op tot gespreksbereidheid
De Duitse Bondspresident Frank-Walter Steinmeier roept de Duitse partijen op tot gespreksbereidheid© Belga

Bondspresident eist gespreksbereidheid

Bij de andere partijen zijn ze echter niet te spreken over het manoeuvre van de FDP. Zowel de Grünen als de Union verwijten Lindner dat hij zich de afgelopen dagen plots compromisloos is gaan gedragen, terwijl de andere partijleiders wel bereid waren om op cruciale partijpunten water bij de wijn te doen. Zowel de CDU als de Grünen verdenken Lindner ervan dat hij dit scenario al lang had voorbereid. Merkel zou na de toespraak van de liberale partijvoorzitter hebben gezegd dat het klonk als een goed voorbereide persmededeling. En Özdemir zei dat de FDP zich vanaf het begin van de onderhandelingen onmogelijk opstelde.

De partijbestuur van de SPD stemde unaniem voor nieuwe verkiezingen. Het vertrouwen in eigen kunnen in blijkbaar groot.

Het is nu alle hens aan dek in Berlijn. Bondspresident Frank-Walter Steinmeier (SPD) heeft halsoverkop zijn bezoek aan de deelstaat Nordrhein-Westfalen afgezegd en ook het staatsbezoek van Nederlands premier Mark Rutte aan de Bondskanselier Merkel werd deze ochtend geannuleerd. In een toespraak deze namiddag riep Steinmeier de politieke partijen op om hun verantwoordelijkheid op te nemen. Hij eist van elke partij dat ze compromisbereidheid toont, om tevens een stabiel Europa te garanderen.

De komende dagen zal de Bondspresident samenzitten met de voorzitters van de Jamaicapartijen en de SPD, net als met de voorzitters van de Bondsdag, de Bondsraad en het Grondwettelijk Hof. Daaruit moet blijken hoe het nu verder moet. Er zijn alleszins meerdere opties.

Grote coalitie?

Indien Steinmeiers eis tot meer onderhandelingsbereidheid door de partijen niet wordt gehoord, blijven er nog drie opties over. De eerste is dat de SPD alsnog beslist om een nieuwe grote coalitie te vormen met de Union. Maar die piste is louter theoretisch. De SPD koos er na de zware verkiezingsnederlaag immers voor om de komende vier jaar op de oppositiebanken plaats te nemen en lijkt vastberaden in haar keuze.

Vrijdag schiep fractieleidster in het Duits Parlement Andrea Nahles klaarheid. ‘Wij zullen niet te hulp schieten indien de Jamaica-onderhandelingen spaak lopen’, zei ze gedecideerd. Wanneer de gesprekken zondagavond mislukten, ging even het gerucht de ronde dat ze wel bereid was om met de Union in zee te gaan, op voorwaarde dat Merkel een stap opzij zou zetten. Maar het bleef bij geruchten, aangezien het partijbestuur maandagmiddag besliste om voor nieuwe verkiezingen te gaan. Het vertrouwen is klaarblijkelijk groot in sociaaldemocratische kringen.

Minderheidsregering

Een andere optie is een minderheidsregering, bestaande uit de een zwart-groene of een zwart-gele coalitie. De FDP heeft bijvoorbeeld al aangegeven dat ze bereid is om een minderheidsregering te steunen. Maar hoe dan ook betekent dit slecht nieuws voor Merkel en haar partij. Indien ze in zee gaat met de Grünen moet ze per wetsvoorstel 42 stemmen vanuit de oppositie krijgen. Bovendien heeft Merkel binnen haar Union al vaak de kritiek gekregen dat ze naar links is opgeschoven, zeker van haar zusterpartij CSU.

Indien ze in zee gaat met de FDP kan ze een rechtser beleid consolideren, en moet ze minder stemmen ronselen bij de oppositie gaan zoeken. Maar de SPD, de Grünen en die Linke zullen het Merkel niet zomaar gemakkelijk willen maken. AfD-kopstuk André Poggenburg heeft reeds gezegd dat de partij onder bepaalde omstandigheden een zwart-gele regering wil ondersteunen. Vraag is maar of de FDP en de Union überhaupt geassocieerd willen worden met de radicaal-rechtse partij.

Naar alle waarschijnlijkheid zullen vooral de AfD en de FDP van deze wending kunnen profiteren.

Dirk Rochtus, Duitslandexpert

Maar de Duitsers zijn niet echt happig op zo’n minderheidsregering. Uit een rondvraag van het peilingbureau Statista blijkt dat slechts vijfentwintig procent van onze Oosterburen voor deze noodoplossing gevonden is, en dat in tegenstelling tot de vijfenzeventig procent die liever nieuwe verkiezingen willen.

Nieuwe verkiezingen?

En dat is meteen de laatste mogelijke piste. Artikel 63 van de Duitse grondwet schrijft voor dat Steinmeier eerst een kandidaat-Bondskanselier moet voordragen, naar alle waarschijnlijkheid Angela Merkel. Indien zij meer dan de helft van de parlementsleden achter zich kan scharen, mag zij de regering vormen. ‘Probleem is echter dat uit de mislukte onderhandelingen blijkt dat ze geen regering kan vormen. Daarop zal het parlement ontbonden worden en moeten er binnen de zestig dagen nieuwe verkiezingen uitgeschreven worden’, zegt Rochtus.

Uit de meest recente peilingen blijkt dat er in dat geval niet veel zou veranderen, al werd de rondvraag uitgevoerd nog voor de onderhandelingen werden opgeblazen. Bovendien duren twee maanden in de politiek een eeuwigheid en kan er in die periode onnoemelijk veel veranderen. ‘Hoewel het erg moeilijk is om uitspraken te doen over hypothetische verkiezingen, is het best mogelijk dat de FDP van dit manoeuvre zal kunnen profiteren’, zegt Rochtus. ‘Ze hebben duidelijk aangegeven dat ze hun principes niet zomaar willen verwaarlozen. Ook de AfD zal als anti-establishmentpartij waarschijnlijk de vruchten kunnen plukken van deze politieke crisis. Voor de Union zie ik het eerder somber in. Merkel is er niet in geslaagd om de plooien tussen de kleinere partijen glad te strijken, ondanks het feit dat ze wilde mee regeren. ‘

Partner Content