‘Kelderende bananenprijzen: boeren en arbeiders betalen de rekening’

‘Het wordt dringend tijd dat België het Duitse en Nederlands voorbeeld volgt en een sectorbreed initiatief opzet inzake sociale rechtvaardigheid in de bananenketen’, schrijft Koen Van Troos Van Fairtrade Belgium.

Op 12 januari trokken de landbouwministers van 7 Latijns-Amerikaanse bananen producerende landen aan de alarmbel. De reden? De prijsdaling van bananen die de tol eist van kleine boeren, arbeiders, plattelandsgemeenschappen én het milieu. De buitengewone oproep vestigt niet alleen de aandacht op de aanhoudende crisis die de bananenproducenten treft, maar is een duidelijke call-to-action om NU actie te ondernemen. Met Fairtrade ondersteunen we deze call-to-action en roepen ook wij op voor een gedeelde verantwoordelijkheid in de keten in plaats van een systeem te bestendigen waarbij producenten een onevenredig deel van de stijgende kosten moeten opvangen.

De wetgeving rond ketenzorg die zowel op Europees als op Belgisch vlak in de stijgers staat, kan hier wellicht de nodige soelaas brengen. Maar er dient ook te worden gekeken naar initiatieven die nu al het verschil proberen te maken door het heikele vraagstuk van een eerlijke prijs – een prijs die zowel socio-economische (menselijke) als ecologische kosten integreert – ten volle aan te pakken.

Ons favoriete fruit

Bananen zijn zonder meer ’s werelds populairste fruit. En met een geschatte wereldwijde exportwaarde van 7 miljard dollar per jaar zijn ze waarschijnlijk ook economisch één van de meest belangrijke, aangezien de bananenhandel centraal staat in de economie van vele bananen producerende landen. Voor meer dan 450 miljoen mensen wereldwijd zijn bananen immers de basis van hun inkomen. En ook in ons land zijn we verlekkerd op bananen en concurreert de vrolijke vrucht duchtig met appelen als ons meest populaire fruit. In 2020 werd de strijd beslecht in het voordeel van de banaan met een gemiddeld verbruik van 7,42 kg per Belg, tegenover 7,33 kg voor appelen. Bananen zijn ook vanuit economisch oogpunt zeer belangrijk voor België en naar schatting komen jaarlijks ongeveer 8 miljard bananen via de haven van Antwerpen op de Europese markt terecht.

Bananenboeren en -arbeiders houden met moeite het hoofd boven water

Maar de situatie van de bananenboeren en -arbeiders er de laatste tijd op achteruit gegaan. Stijgende productiekosten voor verpakkingsmateriaal en meststoffen – onder meer veroorzaakt door COVID-19 gerelateerde marktverstoringen – , in combinatie met de gevolgen van klimaatverandering en de strijd tegen plantenziekten zorgen voor een verhoogde druk op bananenproducenten. Hierdoor komt het levensonderhoud van bananenboeren en -arbeiders in het gevaar. Nu al zorgen de toenemende financiële problemen waarmee bananenproducenten te kampen hebben voor een groot aantal complicaties. Gaande van moeilijkheden bij het sluiten van nieuwe contracten met handelaars, tot het gedwongen worden om prijzen te aanvaarden die onder de productiekosten liggen.

De huidige crisis toont in toenemende mate aan dat bananenproducenten geld verliezen op elke banaan die wordt verkocht. Hierdoor kunnen ze niet langer zichzelf en hun gezin in een degelijk inkomen voorzien, vermindert hun vermogen om duurzaam te herinvesteren in hun plantages en worden de arbeidsomstandigheden van duizenden bananenarbeiders bedreigd in regio’s waar de mogelijkheden voor ander werk uiterst beperkt zijn.

Politiek engagement

Tezelfdertijd is er op politiek vlak een groeiend bewustzijn en neemt ook de bezorgdheid over het welzijn van bananenproducenten toe. In die mate zelfs dat vorige week de regeringen van zeven bananen producerende landen – Ecuador, Colombia, Panama, Guatemala, Costa Rica, de Dominicaanse Republiek en Honduras – publiekelijk gereageerd hebben op de huidige crisis en tijdens een bananentop een gezamenlijke verklaring hebben afgelegd. In die verklaring roepen ze dringend op tot een gedeelde sociale verantwoordelijkheid in de hele bananenketen. Nu de druk op bananenproducenten toeneemt, is het dringend tijd voor consumenten en retailers om ook in actie te komen.

En ook de retailers nemen meer hun verantwoordelijkheid

In de afgelopen jaren hebben grote Europese retailers toezeggingen gedaan met betrekking tot leefbare lonen en een leefbaar inkomen in hun bananenbevoorradingsketens. Verschillende onder hen hebben zich aangesloten b ij het IDH initiatief omtrent de “Roadmap for Living Wages” en de “INA/GIZ Living Income Working Group”.

Deze initiatieven zijn van cruciaal belang om over te gaan van een top-down proces van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) naar een inclusief proces dat is gebaseerd op samenwerking, investeringen en solidariteit tussen alle actoren in de waardeketen. Empowerment en gedeelde verantwoordelijkheid van alle actoren in de toeleveringsketen is immers essentieel. In die zin dienen retailers ethische inkooppraktijken te hanteren en dienen tegelijkertijd producenten aandacht te hebben voor fatsoenlijk werk en de rechten voor werknemers én dienen ze te beschikken over de nodige middelen om te zorgen voor efficiëntie en duurzaamheid.

A long road ahead

Zoals uit de huidige gebeurtenissen blijkt, is er echter nog een lange weg te gaan om net die gedeelde verantwoordelijkheid te bereiken. Er wordt immers nog steeds teveel naar de producenten gekeken om een onevenredig deel van de snel stijgende kosten op te vangen. Tegelijkertijd nemen ook de duurzaamheidseisen gestaag toe, waardoor de kosten voor de bananenproducenten nog hoger worden en de bedrijfswereld vaker niet dan wel aan producenten de tijd en/of middelen geeft om zich hieraan aan te passen. Als de aankopers zich er niet toe verbinden hun sociale en milieudoelstellingen én hun economische praktijken op elkaar af te stemmen, zullen de bananenproducenten met ondraaglijke “menselijke” kosten blijven kampen die zullen leiden tot banenverlies, bedreigde bestaansmiddelen, meer onzekere en informele werkgelegenheid, onveilige arbeidsomstandigheden en verminderde investeringen in duurzaamheid.

Minimumprijzen en premies als basis

De wetgevende processen rond ketenzorg in Europa en België zullen hier hopelijk aan tegemoetkomen. En het wordt dringend tijd dat België het Duitse en Nederlands voorbeeld volgt en een sectorbreed initiatief opzet inzake sociale rechtvaardigheid in de bananenketen. Maar ook voor het Fairtrade label is hierin een rol weggelegd, zoals door de regeringen van de zeven Latijns-Amerikaanse bananen producerende landen wordt erkend. In hun oproep dringen ze er immers op aan dat bedrijven zich aansluiten bij de handelsaanpak van Fairtrade en meer bepaald het systeem van minimumprijzen. Claims van verantwoordelijke handelspraktijken zijn eenvoudigweg niet geloofwaardig zonder dat er een eerlijke prijs bestaat waarover met de producenten is onderhandeld, en waarbij ten volle rekening wordt gehouden met alle economische, sociale en milieukosten.