Kan het Verenigd Koninkrijk eenzijdig beslissen om de brexit stop te zetten en in de Europese Unie te blijven? Dat is de vraag waar de rechters van het Europees Hof van Justitie zich sinds dinsdag over buigen.
Een achttal Schotse politici wil weten of, behalve een ‘deal’ of een ‘no deal’ met betrekking tot de brexit, het VK ook de optie heeft om het hele proces te annuleren en gewoon EU-lid te blijven. De rechtbank in Schotland die de uitspraak zal moeten doen, heeft de vraag doorgespeeld naar het Europees Hof in Luxemburg. Dat hoorde dinsdag de verschillende betrokken partijen.
Volgens Richard Keen, de advocaat van de Britse regering, is de hele zaak zonder voorwerp omdat de Britse overheid helemaal niet de intentie heeft de brexit stop te zetten die door de activering van artikel 50 van het Europees verdrag in gang is gezet. Zonder plotwendingen stapt het VK op 29 maart 2019 uit de EU, exact twee jaar nadat premier Theresa May door het inroepen van artikel 50 aan de EU heeft meegedeeld dat haar land de EU wil verlaten.
Keen argumenteerde in Luxemburg dat de politici die naar de rechter zijn gestapt op zoek zijn naar ‘politieke munitie’ in de aanloop naar de stemming over het brexit-akkoord waarover op 11 december wordt gestemd in het Britse parlement. Hij waarschuwde dat het Hof in hun campagne dreigt meegesleurd te worden.
Een van de advocaten van de verzoekende partijen, Gerry Facenna, zei dat het Britse parlement hoe dan ook het laatste woord heeft en zekerheid moet hebben over het juridisch kader. ‘Een democratische beslissing om het roer om te gooien mag niet genegeerd worden enkel en alleen omdat ze genomen wordt na de activering van artikel 50.’
De Europese instellingen brachten aan dat de kennisgeving voor het vertrek opnieuw kan worden ingetrokken, maar alleen maar met de unanieme goedkeuring van de resterende EU-landen. Anders kan artikel 50 volgens de advocaten van de Commissie en de Raad misbruikt worden om – onder de dreiging van een exit uit de EU – betere lidmaatschapsvoorwaarden af te dwingen. Net daarom schrijft het verdrag voor dat het EU-lidmaatschap na twee jaar automatisch ophoudt, anders zou er ‘eindeloze onzekerheid’ worden gecreëerd en dreigt het hele Europese project te worden ondermijnd.
Na deze hoorzitting komt het Hof met een niet-bindende conclusie, waarna de rechters een definitief arrest zullen vellen. De zaak wordt met spoed behandeld, maar de uiteindelijke uitspraak zal niet meer voor 11 december gedaan worden. Wellicht volgt het arrest wel voor 29 maart, de dag van de brexit. De vraag is echter of het arrest werkelijk van belang is voor de brexit. Want als Londen aan de EU te kennen zou geven dat het alsnog in de Unie wil blijven, lijkt de kans onbestaande dat die daar negatief op zal antwoorden. Betere reclame voor de EU bestaat er namelijk niet.
