Kan het ‘Rusland-dingetje’ tot impeachment leiden? ‘Ook voor de Russen is Trump een nachtmerrie’

Haalt Donald Trump het einde van zijn ambtstermijn? Met de aanstelling van speciaal aanklager Robert Mueller komen de banden tussen Rusland en de Trumpcampagne steeds nadrukkelijker in het vizier. De rest van de wereld kan enkel toekijken.

Het valt dezer dagen niet mee om reacties te sprokkelen bij Republikeinen in het Amerikaanse Congres. Reporters van verschillende media maken gewag van Republikeinse senatoren en volksvertegenwoordigers die het op een lopen zetten, snel een lift induiken of hen gewoon de spreekwoordelijke middelvinger geven wanneer ze geconfronteerd worden met het grillige parcours van hun president.

De tweeter-in-chief, zoals Donald Trump smalend genoemd wordt, lijkt de onophoudelijke stroom aan relletjes en schandalen niet aan zijn hart te laten komen. Het abrupte ontslag van FBI-directeur James Comey die hij vervolgens afdreigt via Twitter, zijn loslippigheid tegenover de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov, waarbij hij hoogst vertrouwelijke informatie deelde en een Israëlische mol binnen de IS ontblootte: het glijdt van hem af als water van een stevig aangevette woerd. Stafleden die hun baas te hulp komen door de verhalen in de media staalhard te ontkennen, schieten niet zelden in hun eigen voet: het duurt vaak minder dan een etmaal eer Trump een nieuwe tweet op de wereld afvuurt waarin hij bevestigt wat zijn personeelsleden net hebben ontkend.

De loslippigheid in de huidige regering is ongezien. Er gaat geen dag voorbij of een nieuw gênant detail ligt op de straatstenen. Time kwam erachter dat de president als enige een extra bolletje vanille-ijs krijgt bij het dessert. Volgens Politico is de president bereid zelfs de meest onwaarschijnlijke en vergezochte nieuwsberichten voor waar aan te nemen. Die indiscreties zijn hoogst verontrustend, vindt Anthony Gardner, die tot enkele maanden geleden Amerikaans ambassadeur voor de Europese Unie was. ‘Het toont duidelijk aan dat het Witte Huis het heft niet in handen kan houden. Dat is een gevaarlijke situatie voor het vrije Westen. Als de Amerikaanse president er niet in slaagt leiding te geven aan de wereld, dreigt dat een machtsvacuüm te creëren. Ik vrees dat landen als China en Rusland daar graag van zullen profiteren.’

Incompetentie

Zelfs na vier maanden in zijn presidentschap is het onmogelijk uit te maken waarmee Donald Trump bezig is. Is hij een autocraat in de dop, een op winstbejag beluste magnaat, een bulderende populist of toch een sluwe machtspoliticus die iedereen een rad voor de ogen draait, en die de chaos en wanorde in het Witte Huis slechts als een rookgordijn gebruikt? Voor al die opties bestaan argumenten. Rob de Wijk van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies ziet in de huidige gang van zaken ‘zowel strategie als incompetentie’. ‘Je kunt als regering niet van crisis naar crisis gaan: dat is duidelijk incompetentie. Maar tegelijk is het constant creëren van verwarring en nieuwe onzekerheden ook een beproefd recept uit de zakenwereld. Alleen werkt dat niet op overheidsniveau. Trump is een typisch voorbeeld van alles wat er misloopt wanneer je iemand uit het zakenleven zonder enige ervaring in de politiek dropt.’

De president zelf lijkt zich in de hele hetze van geen kwaad bewust. In een interview met NBC na Comeys ontslag vertelde hij doodleuk dat ‘The Russia Thing‘ een van de redenen was om hem te onslaan. Tegenover de Russische buitenlandminister en ambassadeur zou Trump verklaard hebben dat hij ‘mafketel’ Comey ontsloeg om ‘de druk wat weg te nemen’. Als dat al een oprechte inschatting was, bleek die uiterst voorbarig. Met de aanstelling van voormalig FBI-baas Robert Mueller als speciaal aanklager in het onderzoek naar Russische beïnvloeding bij de presidentsverkiezingen lijkt het ‘Ruslanddingetje’ niet meer weg te zullen gaan. Ook Gardner toont zich opgetogen over de aanstelling van Mueller. ‘Zijn competentie staat boven elke twijfel. Ik ben ervan overtuigd dat hij de banden met Rusland tot op de bodem zal uitzoeken.’ Trump zelf apprecieerde de aanstelling net iets minder. ‘Dit is de grootste heksenjacht op een politicus in de Amerikaanse geschiedenis’, liet hij de wereld via Twitter weten.

Dat Rusland een opmerkelijke rol speelde in de Trumpcampagne, staat buiten kijf. Donald Trump moet zowat de eerste Amerikaanse presidentskandidaat ooit zijn die zijn appreciatie uitsprak voor een Russische president. Zo liet Trump meermaals vallen dat hij Poetin apprecieert als tough guy en verwacht dat de twee ‘fantastisch zullen opschieten’. In juli 2016 sprak Trump zelfs de hoop uit dat Rusland de e-mails van Clinton zou hacken en openbaar maken. In zijn eigen onnavolgbare stijl had hij de persconferentie overigens samengeroepen om duidelijk te maken dat zowel hij als zijn campagne geen banden had met Rusland.

Dat laatste is natuurlijk onzin. Tal van vooraanstaande persoonlijkheden van de Trumpcampagne hebben ongewoon nauwe banden met Moskou. Campagneleider Paul Manafort was van 2007 tot 2012 adviseur voor Viktor Janoekovitsj, de pro-Russische Oekraïense president die na de Maidanrevolutie in 2012 verdreven werd. Tijdens zijn Kievperiode ging Manafort om met oligarchen als Oleg Deripaska en Dmitro Firtasj, die beiden als vertrouwelingen van het Russische regime gelden. Volgens het Oekraïense anticorruptiebureau zou Manafort voor zijn diensten minstens 12,7 miljoen dollar ontvangen hebben. Onder druk van de onthullingen nam Manafort in augustus 2016 ontslag als campagneleider.

Manafort blijkt niet de enige Trumpraadgever die graag Moskou frequenteerde. Ook Carter Page, een voormalige topper in de olie-industrie die als buitenlandadviseur voor de campagne werkte, heeft uitgebreide banden met de Moskouse beau monde. Tijdens de campagne gaf hij bij een speech in Moskou kritiek op de ‘hypocrisie’ van westerse ideeën als ‘democratisering, ongelijkheid en corruptiebestrijding’. Ook de naam van Roger Stone, al decennialang een vertrouwensman van Trump, valt regelmatig. Stone zou via een tussenfiguur te weten gekomen zijn dat WikiLeaks via een Russisch hackerscollectief de e-mails van de Clintoncampagne in handen had gekregen.

Ook binnen de regering zijn er enkele opmerkelijke liaisons. Voormalig Nationaal Veiligheidsadviseur Michael Flynn kreeg 33.750 dollar voor een speech op een event van Russia Today, de Engelstalige nieuwszender waarmee het Russische regime het nieuws een gunstige spin wil geven. Tijdens de transitieperiode na Trumps verkiezing had Flynn meerdere contacten met Sergei Kisljak, de Russische ambassadeur in Washington. Omdat Flynn deze contacten verzweeg tegenover vicepresident Mike Pence, werd hij na minder dan een maand gedwongen om ontslag te nemen.

Naast Flynn hebben ook buitenlandminister Rex Tillerson, justitieminister Jeff Sessions en onderwijsminister Betsy Devos een vraagteken bij hun naam staan. Als ceo van ExxonMobil sloot Tillerson deals met Russische staatsbedrijven als Rosneft en Gazprom. Vladimir Poetin was persoonlijk aanwezig bij de ondertekening van het Rosneftakkoord. Uit erkentelijkheid werd Tillerson onderscheiden in de Orde van de Vriendschap. Sessions had tijdens de campagne twee meetings met ambassadeur Kisljak. Tijdens zijn ondervraging door het Senaatscomité, ontkende Sessions dat hij contacten had met Russische officials. Toen de contacten toch boven water kwamen, kondigde Sessions aan dat hij zich niet met het onderzoek zou bemoeien. Ook Erik Prince, de broer van onderwijsminister Betsy Devos en oprichter van het militaire bedrijf Blackwater, zou na Trumps verkiezing toenadering gezocht hebben tot de entourage van Poetin, aldus The Washington Post.

Integriteit

Toegegeven: alles tezamen lijkt die lijst best indrukwekkend. Maar tegelijk is het in een kabinet vol zakenlui en ceo’s niet ongewoon dergelijke liaisons te vinden. De Orde van de Vrienschap die Tillerson in Rusland ontving, duidt niet noodzakelijk op diepe vriendschap met het regime van Poetin. Ook IOC-voorzitter Jacques Rogge, astronaut Frank De Winne, architect Oscar Niemeyer en voormalig aartsbisschop van Canterbury Rowan Williams werden ooit onderscheiden in de Orde van de Vriendschap. Voor zover bekend heeft geen van hen een bevoorrechte relatie met Vladimir Poetin.

Bovendien blaast Trump over zowat elk onderwerp warm en koud, niet zelden binnen dezelfde zin. Rusland is daarop geen uitzondering. In 2014 noemde hij Rusland Amerika’s ‘voornaamste geopolitieke rivaal’. In 2015 sprak hij luidruchtig vermoedens uit dat Rusland verantwoordelijk was voor het neerhalen van de MH17. Als president eist Trump nadrukkelijker dan zijn voorganger dat Rusland de Krim teruggeeft aan Oekraïne. Ook de benoeming van James ‘Mad Dog’ Mattis als defensieminister, een hardliner die Iran en Rusland als de voornaamste bedreiging in de wereld ziet, is een opmerkelijke keuze voor een president die in de zak van Poetin zou zitten.

‘De Russen hebben nooit geprobeerd om Trump verkozen te krijgen’, zegt Ruslandkenner Mark Galeotti, die goed vertrouwd is met de interne keuken van het Russische veiligheidsapparaat. ‘Ik ken geen enkele Russische functionaris die tevreden is met Trump als president. De Russen willen een voorspelbaar Amerika, waarbij ze exact weten hoever ze kunnen gaan. Dat hadden ze met Obama, ze hadden het met Hillary Clinton ook gehad. Trump is voor hen een regelrechte nachtmerrie.’ Met het hacken van de Democratische campagne hoopten de Russen vooral het presidentschap van Clinton te bemoeilijken, aldus Galeotti. ‘Als Clinton zich voortdurend bezig zou moeten houden met de gemoederen in haar eigen partij te bedaren, zo was de redenering, zou het moeilijker worden om Rusland hard aan te pakken.’

Ook Gardner gelooft niet in het scenario van een Manchurian president die stiekem de belangen van Rusland behartigt – het concept is gebaseerd op de roman The Manchurian Candidate uit 1959, waarin de zoon van een bekende Amerikaanse politicus wordt gehersenspoeld tot een communistische huurmoordenaar. ‘Ik denk niet dat Trump zich rechtstreeks door een buitenlands staatshoofd zou laten omkopen’, aldus Gardner. Als er sprake is van corruptie, gebeurt die indirect, via businessdeals, vermoedt hij. ‘Het voornaamste probleem van de regering-Trump is de verregaande belangenvermenging, die het Witte Huis tot nu toe nooit heeft willen aanpakken. Ik verwacht dat er in de komende maanden verschillende zaken voor het Hooggerechtshof zullen komen.’

Ook adviseurs als Manafort, Flynn of Page zijn in de eerste plaats opportunisten die snappen dat er in autocratieën grof geld te verdienen valt. Manafort adviseerde voorheen ook dictators als Ferdinand Marcos en Mobutu. Michael Flynn verdiende een stuk meer met zijn consultancy voor het regime van Erdogan dan hij ooit van Rusland kreeg. Het zijn consultants zonder enige vorm van scrupules, die een fundamentele onverschilligheid voor rechtsstaat, mensenrechten of democratische instellingen tonen. Het is een eigenschap die ze delen met hun huidige baas.

Nixon

Het is dus eerder onwaarschijnlijk dat de banden met Rusland voldoende blijken voor een impeachment. Ironisch genoeg lijkt dat er niet eens toe te doen. Zoals het bij de impeachmentprocedure van Richard Nixon het geval was, gaat het ook bij Trump niet om het (eventuele) misdrijf op zich, maar over de cover-up – hoe klunzig die in het geval van Trump ook wordt uitgevoerd. Nixon nam uiteindelijk ontslag omdat hij het onderzoek naar de Watergate-affaire probeerde te dwarsbomen, niet wegens het afluisterschandaal dat de bal aan het rollen bracht. Ook Trumps banden met Rusland zijn op zich geen reden om een afzettingsprocedure te starten.

‘Als de president het doet, is het niet illegaal’, luidde de ondertussen beruchte verdediging van Nixon. In het geval van Trump blijkt het gewoon te kloppen. De president van de Verenigde Staten heeft in theorie het recht om op elk moment een FBI-directeur te ontslaan. Omdat het onderzoek na Comeys ontslag gewoon doorgaat, is het niet duidelijk of Trump op die manier de rechtsgang heeft belemmerd. Ook geheime informatie mag een president naar eigen inzicht delen met gesprekspartners. ‘Als ik die informatie had gedeeld, zat ik nu in voorarrest’, zegt Gardner. En hoewel ook de voormalige ambassadeur beaamt dat Trump met zijn loslippigheid niet noodzakelijk een wet overtrad, stelt hij zich grote vragen bij zijn oordeel. ‘Het gaat hier echt om top secret informatie, het soort documenten dat je nauwelijks enkele minuten te lezen krijgt, waarvan je niet eens notities mag nemen. Ik zie geen enkele reden om dergelijke informatie met Rusland te delen.’

Volgens grondwetspecialist Jack Goldsmith (Harvard University) heeft Trump met het delen van de informatie mogelijk zijn presidentiële oath of office geschonden. Als president heeft Trump gezworen om ‘het Ambt van president van de Verenigde Staten loyaal uit te voeren’ en ‘de Grondwet te bewaren, beschermen en verdedigen’. Goldsmith, die tijdens de regering van George Bush jr. viceminister van Justitie was, benadrukt dat voor het breken van die eed geen criminele feiten nodig zijn. ‘Als de president zou beslissen om de nucleaire codes op een post-it te schrijven, er een foto van te maken en dat rond te tweeten, zou hij technisch gezien geen wet hebben gebroken. (…) Maar het is duidelijk dat dergelijke achteloosheid een zware schending van zijn eed zou zijn.’

Impeachment

Toch is een impeachment nog lang niet aan de orde van de dag, al was het maar omdat de Amerikaanse grondwet het uiterst moeilijk maakt om een president af te zetten. Daarvoor moet hij zich bezondigd hebben aan hoogverraad, omkoping of ‘zware misdaden en misdragingen’. Om een onderzoek op te starten is een gewone meerderheid in het Huis van Afgevaardigden nodig. Als er een meerderheid van de volksvertegenwoordigers de motie steunt, gaat de zaak naar de Senaat, waar een proces plaatsvindt waarbij senatoren getuigen kunnen ondervragen. Om de president uiteindelijk af te zetten, is een tweederdemeerderheid in de Senaat nodig.

Geen van beide meerderheden is momenteel aan de orde. In het Huis van Afgevaardigden hebben de Republikeinen 241 van de 435 zetels in handen. Gesteld dat alle Democraten een impeachment steunen – en dat is allesbehalve zeker – zou dat betekenen dat er 23 Republikeinen tegen hun eigen president zouden moeten stemmen. In de Senaat, waar de Republikeinen 52 van de honderd zetels hebben, zouden 19 Republikeinen tegen hun president moeten stemmen. De drie presidenten tegen wie er een impeachmentprocedure werd opgestart, hadden alle drie een vijandig Congres tegenover zich. In tijden waarin geen van beide partijen de ander het licht in de ogen gunt, lijkt een impeachmentprocedure politieke fictie.

De komst van de speciale aanklager vergroot wel de druk op de ongemakkelijke coalitie tussen Trump en de Republikeinse partij. Met ideeën als overheidsinvesteringen, het einde van de vrijhandel en politiek isolationisme staat Trump lijnrecht tegenover de kern van het Republikeinse partijprogramma. Met het afvoeren van Obamacare, het benoemen van conservatieve rechters, het doorvoeren van grootschalige lastenverlagingen en een strengere migratiepolitiek bewijst Trump lippendienst aan de partij. De Republikeinen, die in Trump een handig vehikel zien om hun stempel te drukken, negeren ondertussen Trumps strapatsen. Zo beloofden Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten afgelopen weekend 100 miljoen dollar steun aan het Women Entrepreneurs Fund, een fonds dat beheerd zal worden door Trumps dochter Ivanka.

Om de ‘coalitie’ te bewaren, is het van uiterst belang dat Trump populair blijft. En ondanks legendarisch slechte populariteitscijfers als president blijft Trump ontzettend geliefd bij zijn aanhang. In de zogenaamde Rust Belt, een verzameling staten in het oosten waar globalisering en de-industrialisering lelijk hebben huisgehouden, lijken weinig Trumpstemmers wakker te liggen van ongrondwettelijkheden.’Ik denk niet dat Trumpkiezers zich iets van al die onderzoeken aantrekken’, aldus Gardner. ‘De meeste Trumpkiezers hebben niet gestemd op zijn beleid of zijn ideeën, maar op zijn stijl. Ze wilden een handgranaat in het systeem gooien. Ik kan alleen maar concluderen dat ze daarin geslaagd zijn.’

Hoezeer Gardner de stijl van Trump verafschuwt, toch hoopt hij vurig dat het niet tot een impeachment komt. ‘Zo’n impeachmentprocedure zou het Witte Huis voor meerdere maanden kunnen verlammen. Dat zou een ramp zijn voor de stabiliteit in de wereld.’ Bovendien onttrekt het buitenlands beleid van de Amerikaanse president zich grotendeels aan de parlementaire controle, waarschuwt hij. ‘De Amerikaanse president is machtiger in de rest van de wereld dan in eigen land. Hij kan de wereld enorme schade berokkenen. Hij kan een oorlog starten met Iran of Noord-Korea, het klimaatakkoord van Parijs annuleren en de wereldhandel verstoren.’

Het is maar de vraag of er iemand op het alternatief zit te wachten. Als Trump ooit afgezet wordt, zou vicepresident Mike Pence zijn ambt overnemen. In tegenstelling tot Trump is Pence wel een Republikeinse partijman die het Witte Huis op orde kan krijgen. Ook de Democraten hebben wellicht weinig zin in een conservatieve hardliner die zowel het Huis van Afgevaardigden als de Senaat achter zich heeft. Zolang incompetentie en onvolwassenheid niet strafbaar worden, zullen Amerika en de wereld het dus wellicht nog minstens drieënhalf jaar met president Trump moeten doen.