Kan het NBA-protest tegen politiegeweld een invloed hebben op de Amerikaanse verkiezingen?

De korte stakingsactie van de NBA-spelers zal wel degelijk een effect hebben op het resultaat van de komende Amerikaanse presidentsverkiezingen. Alleen zal het, zo lijkt het, niet het effect zijn dat ze verhopen.

Zondag 23 augustus in Kenosha, een stad met 100.000 bewoners in de overwegend witte staat Wisconsin. De 29-jarige Jacob Blake parkeerde zijn auto aan een woning waar een dispuut tussen meerdere vrouwen aan de gang was. Hij had zijn drie zoontjes bij zich in de auto. Blake kwam volgens zijn advocaat tussenbeide en probeerde twee vechtende vrouwen te scheiden. Op dat moment kwam een politiepatrouille ter plaatste. De agenten waren opgeroepen door een van de vrouwen die voordien al een klacht had ingediend tegen Blake, en die meldde dat er een aanhoudingsbevel wegens aanranding openstond tegen de man.

De politie probeerde Blake te overmeesteren, twee agenten taserden hem, en toen hij in zijn auto wilde stappen, waar dus zijn drie kinderen in zaten, schoot de 31-jarige agent Rusten Sheskey hem in de rug. Sheskey loste zeven schoten, waarvan er vier doel troffen.

Blake werd in kritieke toestand afgevoerd naar een ziekenhuis. De kans is groot dat hij van middel tot voeten verlamd blijft – als hij het al overleeft. Zijn darmen, lever, nieren en maag werden door de kogels beschadigd. De eerste dagen werd hij aan zijn ziekenhuisbed vastgeketend omdat dat de procedure is voor gehospitaliseerden tegen wie een aanhoudingsbevel is uitgevaardigd. De boeien werden pas verwijderd nadat een borgsom werd gestort.

Dat Jacob Blake een zwarte, en agent Rusten Cheskey een witte man is: het zal niemand verbazen die de recente voorbeelden van politiegeweld in de VS heeft gevolgd. De politie, en vooral de politievakbond, probeerde het slachtoffer in een slecht daglicht te stellen, door er de nadruk op te leggen dat Blake eerder met de wet in aanvaring was gekomen. Nadat hij geen gehoor had gegeven aan verbale en niet-dodelijke (taser) signalen, hadden de agenten de dodelijke wapens bovengehaald – zo argumenteerde de advocaat die de politievakbond had ingeschakeld. Het slachtoffer zou ook met een mes gedreigd hebben. Enkele omstanders betwistten dat Blake zich agressief had gedragen. Zij zagen geen mes (dat zou in zijn auto gelegen hebben, volgens een alternatieve versie van de politie). Een filmpje dat met een mobieltje werd gemaakt, toont geen agressie van Blake, maar gewoon een man die in zijn auto wil verdwijnen alvorens Sheskey aan zijn singlet trekt en hem in de rug schiet.

Jesse Franklin, een plaatselijke activist, probeerde een ander beeld te schetsen van Blake. Hij is volgens Franklin een ‘ontspannen vader die veel tijd met zijn kinderen doorbracht. Het punt is: het maakt niet uit of hij een crimineel is en een strafblad had. Hij is niet minder een mens. Zijn leven doet ertoe. Hij heeft kinderen, een familie, een hartslag.’

‘Er zijn twee systemen in de Amerikaanse rechtspraak’, verklaarde de vader van Blake, Jacob Blake Sr. ‘Er bestaat een wit systeem, en er bestaat een zwart systeem. Het zwarte systeem stelt het niet zo goed.’

Die stelling werd twee dagen na de schietpartij geïllustreerd door de zeventienjarige Kyle Rittenhouse. Nadat er in Kenosha protesten waren losgebarsten tegen het politiegeweld trok hij met een semiautomatisch wapen en een tas met medisch materiaal naar de stad. Hij nam positie in aan een autoconcessie, en beweerde tegenover de politie en tegenover een journalist van de rechtse site The Daily Caller dat hij de eigendom wilde beschermen. De politie toonde appreciatie voor de witte jongeman. Hij kreeg een waterflesje van de ordemacht, ook al is het in de staat Wisconsin verboden om op die leeftijd een dergelijk wapen te dragen. Even later ontstond een schermutseling. Iemand schoot in de lucht, een manifestant gooide een plastic tas naar Rittenhouse en wilde hem zijn wapen afnemen. Rittenhouse schoot de belager in het hoofd. Hij werd achtervolgd door andere manifestanten, onder wie een skateboarder. Rittenhouse struikelde, schoot de skateboarder dood en verwondde een derde. Hij liep, met de handen in de lucht en met zijn wapen om zijn schouder, langs de politie, die hem ongemoeid doorliet, ook al waren er manifestanten die riepen dat hij slachtoffers had gemaakt. Hij werd pas de volgende dag bij hem thuis gearresteerd. Volgens zijn advocaat handelde hij uit zelfverdediging.

Kogelgaten in de rug

Op woensdag zouden de Milwaukee Bucks hun mogelijk beslissende duel spelen tegen Orlando Magic in de eerste ronde van de play-offs van de National Basketball Association (NBA). Speler George Hill liet volgens de krant Milwaukee Journal Sentinel aan zijn coach weten dat hij niet zou aantreden. ‘Ik walg gewoon. Ik vind dat de dingen moeten veranderen. Ik ben moe van het bloedvergieten, van het onrecht.’ Het was niet zijn bedoeling om meer spelers bij zijn actie te betrekken, maar zijn ploegmaats beslisten tot een gezamenlijke stakingsactie. Orlando stond wel klaar om de wedstrijd te betwisten, en had met forfaitcijfers kunnen winnen. Uiteindelijk werd de wedstrijd uitgesteld.

In normale tijden spelen de Bucks hun thuiswedstrijden in Milwaukee, op zestig kilometer van Kenosha. Een van hun spelers, Sterling Brown, kwam begin 2018 zelf hardhandig in contact met de politie. Hij had zijn auto tijdens een nachtelijk bezoek aan een winkel op de gehandicaptenplaatsen geparkeerd. Dat zou in normale omstandigheden op dat uur door de vingers gezien worden, of een boete van 200 dollar opleveren, eventueel gecombineerd met de wegsleepkosten. Maar Brown kreeg acht agenten tegenover zich, werd geslagen, op de knieën gedwongen en getaserd. Geen van de agenten las hem zijn rechten voor – wat verplicht is volgens de handboeken. Brown hield snijwonden en blauwe plekken over aan het incident. Hij daagde de stad Milwaukee voor de rechtbank. De zaak is nog altijd aanhangig.

De actie van de Bucks werd meteen gevolgd door de andere play-offteams én kreeg de steun van de NBA. Basketbal is de meest zwarte van de sporten in de VS, met naar schatting 75 procent zwarte spelers. Die spelers zijn weliswaar miljonairs, maar ze komen in meerderheid voort uit buurten waar geweld en politiegeweld tot de dagelijkse realiteit behoren. Ook andere sporten volgden in meer of mindere mate de stakingsactie. Honkbalwedstrijden werden afgelast, voetbalwedstrijden, de (heel witte) ijshockeycompetitie was solidair. In de vrouwenbasketbalcompetitie droegen de speelsters van de Washington Mystics, met daarbij de Belgische ster Emma Meesseman, een shirt met daarop de afbeelding van zeven kogelgaten op de rug.

Sinds de dood van George Floyd, die eind mei in Minneapolis overleed nadat een agent gedurende 7 minuten en 46 seconden met zijn knie en zijn volle gewicht op zijn nek had gezeten, steunen NBA-spelers en andere sportlui de protesten tegen het politiegeweld. Ze knielden tijdens het volkslied, droegen shirts als teken van solidariteit met Black Lives Matter, en eisten hervormingen van de politiekorpsen – met minder militaire inslag en meer gemeenschapswerk. Het hielp niet: de gevallen van politiegeweld bleven komen, en spelers kregen de indruk dat hun dagelijkse sympathiebetuigingen met de protestbeweging aan slagkracht verloren.

Er was een algemeen gevoel van uitputting, zegt Chris Paul, spelverdeler bij de Oklahoma City Thunder en voorzitter van de spelersvakbond. ‘We zijn het moe keer op keer hetzelfde te zien gebeuren. Het is een emotionele zaak, in het bijzonder voor zwarte spelers.’

‘SICK OF IT’, tweette NBA-superster LeBron James toen de video van Jacob Blake de wereld rondging. Op een persbijeenkomst voegde hij eraan toe: ‘Er waren veel andere manieren om hem onder controle te krijgen. Maar men koos ervoor om te schieten. Wij zwarten zijn bang.’ Hij verwoordde ook een andere vrees: zou de schietpartij het nieuws gehaald hebben als het incident niet door een omstander was gefilmd?

Doc Rivers, gewezen basketbalster en tegenwoordig coach van de LA Clippers, vocht tegen de tranen toen hij tijdens de stakingsactie zijn gevoelens onder woorden probeerde te brengen. ‘Het is verbazingwekkend dat wij van dit land blijven houden, en dat de liefde niet wederzijds is. Ik zou gewoon een coach moeten zijn, maar ik word zo vaak herinnerd aan mijn huidskleur. Het is zo triest. We moeten het beter doen. We moeten beterschap eisen. De opleiding van de agenten moet veranderen. De politievakbonden (die de verdediging van de agenten op zich nemen, nvdr) moeten ontbonden worden. Mijn vader was een flik. Ik geloof in goede flikken. Wij proberen de politie niet af te schaffen, of het geld van de politie weg te halen. We willen dat de politie ons beschermt, zoals ze anderen beschermt.’

Hij verwees ook naar president Donald Trump, die tijdens de conventie van de Republikeinse Partij zo goed als zweeg over politiegeweld, en de naam van Jacob Blake helemaal niet vermeldde. De president hamerde daarentegen op de rellen, het geweld en de plunderingen die tijdens protesten tegen het politieoptreden gebeuren. ‘Het enige wat je hoort,’ zei Rivers over de conventie, ‘is Donald Trump en iedereen die het heeft over angst. Maar wíj zijn degenen die sterven. Wíj worden neergeschoten. Wíj mogen niet in bepaalde buurten wonen. Wíj werden opgehangen. En dan praten jullie over angst.’

Van korte duur

De staking had voor veel NBA-spelers, onder wie George Hill van de Milwaukee Bucks, ook te maken met de pandemiebubbel. De spelers worden al weken geïsoleerd in Walt Disney World in Orlando, Florida, waar ze de rol lijken te krijgen die de tekenfilmfiguren vervullen: de wereld entertainen, in een sfeer van brood en spelen. ‘Om eerlijk te zijn,’ aldus Hill, ‘we hadden niet naar deze verdomde plaats mogen komen.’

Dát er een soort politieke staking van sportlui kwam in de VS, was op zich opzienbarend. Chris Paul, voorzitter van de spelersorganisatie: ‘Ik speel al vijftien jaar in de NBA, en ik heb nog nooit iets vergelijkbaars gezien.’ Er zijn gevallen bekend van atleten die politieke protesten hielden. Er zijn stakingen geweest, waarin spelers loon- of andere eisen stelden. Maar de combinatie van politiek en het stakingswapen? Dat was onuitgegeven.

Bij gebrek aan wedstrijden kon het miljoenenpubliek naar heruitzendingen kijken, of naar commentatoren die het meer over politiek en politie hadden dan over sport. Sommigen dachten dat de spelers de play-offs helemaal zouden boycotten en het seizoen zouden afbreken. Maar na drie dagen, op zaterdag, werd er opnieuw gespeeld. De Milwaukee Bucks speelden hun uitgestelde wedstrijd, met George Hill in de ploeg. Ze wonnen en gaan door naar de volgende ronde. De commentatoren konden het weer gewoon over dunks, uitblinkers en speltactiek hebben.

Tegenover de buitenwereld toonden de spelers en de NBA-leiding zich eensgezind over de herstart, maar binnenskamers bestond er volgens vele lekken onenigheid over de te volgen strategie. De spelers konden verwijzen naar wat ze uit de brand sleepten. Er komt een campagne om te sensibiliseren rond verkiezingen en zo veel mogelijk mensen – ook ondervertegenwoordigde minderheden – naar de stemlokalen te krijgen. De grote NBA-arena’s zullen dienst doen als stemlokalen. Er komen tijdens de play-offs spots die de problematiek van burgerrechten en politiegeweld in de verf zullen zetten.

Hoe dan ook, de NBA-actie zette de dingen op scherp, en dat was voelbaar tot op de Republikeinse conventie. Jared Kushner, schoonzoon en topadviseur van president Trump, zei dat de NBA-spelers ‘het grote geluk hadden dat ze financieel in staat zijn om een avond niet te werken zonder dat ze persoonlijk de financiële gevolgen dragen’. Vicepresident Mike Pence noemde de actie ‘absurd’, en de president zelf verwees naar de tanende kijkcijfers sinds de NBA ’te politiek’ is geworden. De kijkcijfers voor de Republikeinse conventie vielen trouwens ook nogal tegen.

Maar wat belangrijker was: Trump en de Republikeinen vinden in de protesten en ongeregeldheden een levenslijn. Donald Trump kan zich profileren als de kandidaat van law-and-order. Hij zal de Democraten blijven afschilderen als de bondgenoten van anarchisten en relschoppers, als degenen die de politie willen opdoeken en de rode loper uitrollen voor criminelen. Het geeft hem de kans om toch weer aantrekkelijker te worden voor witte vrouwen in de buitenwijken – een kiezerssegment dat Trump volgens de peilingen massaal de rug heeft toegekeerd.

Zoals het politiegeweld tegen zwarten een bepaald patroon volgt, zo volgen ook de protesten tegen dat geweld een patroon. Eerst zijn ze massaal en vreedzaam, en kunnen ze rekenen op overweldigende sympathie bij een meerderheid van de bevolking. Maar dan wekt de politie twijfel door (vaak gechargeerde) beschuldigingen over het slachtoffer de wereld in te sturen. De vreedzame protesten gaan in toenemende mate gepaard met vernielingen en plunderingen. Beelden van een winkelier uit Madison, een progressieve stad in Wisconsin, spraken boekdelen. Nadat zijn winkelruiten ingeslagen waren en een deel van zijn inboedel was weggehaald, vroeg hij aan een demonstrante of het haar bedoeling was om Trump te laten herkiezen. ‘Deze lui’, antwoordde de vrouw, verwijzend naar de amokmakers, ‘vertegenwoordigen onze beweging niet.’ De winkelier repliceerde vantussen het gebroken glas: ‘Het spijt me, maar ze zijn bij jullie.’

Welke impact zal dit alles hebben op de presidentsverkiezingen? Kenosha en de hele staat Milwaukee stemden in 2016 onverwacht en met minieme meerderheid voor Donald Trump. In Kenosha behaalde Trump 255 stemmen meer dan Hillary Clinton. Vandaag heeft de stad een Democratische burgemeester, de staat heeft een Democratische gouverneur. De hervorming van het politiekorps is in Kenosha ter sprake gekomen, maar er is weinig werk van gemaakt.

Uit interviews ter plaatse concludeerde de krant The New York Times dat het neerschieten van Jacob Blake en de protesten wel degelijk het kiesgedrag zullen beïnvloeden. Trumpkiezers zijn er meer dan ooit van overtuigd dat ze voor de juiste man kiezen, terwijl sommige Democraten en onafhankelijken twijfelen. Ook kiezers die niet blij zijn met Trumps aanpak van de pandemie, en die in 2016 niet op hem stemden, ‘schuiven op in de richting van de Republikeinen nu ze zien dat plaatselijke Democratische verkozenen niet in staat zijn de chaos in de stad te stoppen’. Ze vinden, volgens het relaas in de krant, dat de Democraten te veel begrip opbrengen voor brandstichters en keetschoppers. Ja, de Democratische presidentskandidaat Joe Biden veroordeelt de rellen en de plunderingen. Maar voor de bewoners is de boodschap van de Republikeinse conventie dat de VS ‘geen racistisch land’ zijn comfortabeler dan de boodschap van de Democraten: dat racisme systematisch aanwezig is, binnen de politie en in de samenleving, en dat er veel werk nodig zal zijn om het terug te dringen.