De Amerikaanse jazzpianist Uri Caine kreeg carte blanche om een stuk te schrijven voor het Brussels Philharmonic. Deze week brengt hij in Elsene en Gent de wereldpremière van Agent Orange, een muzikale tirade tegen Donald Trump.
De goede luim zat erin, die middag. Het was mei 2016, en op Ellis Island waren zowat alle Belgische expats van New York samengetroept voor de opening van Via Antwerp, een reisexpo van het Antwerpse Red Star Line Museum. Op deze plek, een eilandje net naast het Vrijheidsbeeld, kwamen van 1892 tot 1954 de opgejaagden en havelozen uit shithole countries aan die in Amerika een beter leven zochten. Het huisorkest bij de Belgische festiviteiten bestond uit de Vlaamse saxofonist Robin Verheyen en de Amerikaanse pianist Uri Caine.
Ik heb ooit in een van Trumps casino’s gewerkt. Daar heb ik geen rooie cent voor gekregen. Hij betaalde de muzikanten niet uit, dat was de regel.
De rode draad doorheen alle toespraken was duidelijk: die presidentsverkiezingen op het einde van het jaar zouden een eitje worden. Hillary Clinton zou met gemak winnen, kat in het bakkie. En die oranje hoteluitbater van een Donald Trump? Wat een grap. ‘Als die kerel wint, verhuis ik naar Europa’, vertelde Uri Caine ons.
We zijn januari 2018, Donald Trump is president, en Uri Caine woont nog altijd in New York. Ach, die grote woorden ook altijd. Hij barst van de frustratie, zeker, maar hij heeft wel een uitlaatklep gevonden. Op uitnodiging van het Brussels Philharmonic schreef hij een compositie voor symfonieorkest en vier improvisatoren: het verslag van een jaar leven onder Trump. De titel is niet mis te verstaan: Agent Orange – Trumps bijnaam, die behalve naar zijn make-up ook verwijst naar het ontbladeringsmiddel dat de Amerikanen gebruikten tijdens de Vietnamoorlog.
Hoe gaat het leven onder Trump u af, meneer Caine?
Uri Caine: Het is ronduit vreselijk. Ik woon al sinds 1985 in New York. Voor mij en mijn stadgenoten, die al jaren met deze man hebben moeten leven en hem door en door kennen, is de hele situatie een smakeloze grap. De kerel is een volstrekte crimineel, dat weet iedereen hier. Ik heb ooit nog in een van zijn casino’s in New Jersey gewerkt. Daar heb ik geen rooie cent voor gekregen. Hij betaalde de muzikanten niet uit, dat was de regel. En dát is nu onze president? Afgrijselijk.
Was het moeilijk om al uw frustratie en boosheid in muziek te gieten?
Uri Caine: Are you kidding me? Ik stond ’s morgens op, las de krant of hoorde de reacties van mensen op straat en – boom! – ik zat achter mijn piano te componeren. Inspiratie was er in overvloed. Maar het was veel moeilijker om al die emoties te kanaliseren in een compositie die ook formeel in balans is. Soms is de muziek grillig en gaat ze alle kanten op, dan weer klinkt ze heel dun en schraal. In één deel probeer ik de oorlog tussen de twee Amerika’s te verklanken in flarden muziek die typisch zijn voor het Noorden of het Zuiden: wie goed luistert, hoort zowel de klassieke muziek van Charles Ives als oude folksongs passeren. Ik werk met vier improviserende muzikanten: een bassist, een saxofonist, een dj en ik aan piano. Net zoals in een klassiek concerto improviseren wij soms tegen het orkest in, dan weer halen we onze cues uit de orkestpartij. Het is een compositie die over de grenzen tussen genres, tussen compositie en improvisatie heen gaat. In die zin is Agent Orange heel inclusief. Dat is meteen ook de boodschap van het stuk.
Hoopt u dat u met deze compositie mensen van gedachten kunt laten veranderen?
Caine: Ik denk dat een groot deel van het Belgische publiek sowieso worstelt met dezelfde frustraties: hoe ga je om met iemand die het dag na dag heeft over shitholes en bad hombres?En dat in de Verenigde Staten, een land waar iedereen een immigrant is? Ons land is gebouwd op eeuwen van migratie. De manier waarop Trump die hartslag wil stilleggen, is ronduit grotesk. Het is nu aan de gewone burgers, én aan de kunstenaars, om het beste van wat ons land kan voortbrengen te tonen. Dichters, dansers, muzikanten… iedereen die iets te vertellen heeft wat universeler is dan de enge, xenofobe politieke agenda van vandaag moet nu zijn mond opendoen.
Gelooft u echt nog dat kunst de wereld kan redden?
Caine: Voor mensen die zich daarvoor kunnen openstellen, zeker wel. Dat heeft de kunstgeschiedenis al vaker aangetoond.
De vraag is natuurlijk of ook trumpisten daar vatbaar voor zijn.
Caine: (aarzelt) Dat weet ik niet. Er lijkt geen einde te komen aan hoe ver sommigen willen meegaan in de verdelende retoriek. Wat moet Trump nog doen voordat ook zij hem de rug toekeren? Zelfs de politiek weet niet hoe je deze golf van negativiteit en stupiditeit stopt, dus ik weet niet of kunst het kan. Ik geloof tot op zekere hoogte van wél, maar de realist in mij is natuurlijk een stuk cynischer en minder hoopvol.
Naast de wereldpremière van Agent Orange staan ook de Goldberg Variaties van Bach en de Diabelli Variaties van Beethoven op het programma. Hoe pakt u dit aan?
Caine: Met de Diabelli en de Goldberg Variaties heb ik geprobeerd om de klassieke traditie van het variëren op een thema naar een nieuwe, hedendaagse context te brengen. Het zijn allebei composities die oorspronkelijk voor solo-instrument werden geschreven, maar ik laat ze door een orkest vertolken. Tussen die uitgeschreven orkestpartijen door vertel ik mijn eigen, geïmproviseerde verhaal. Traditioneel speelt een jazzmuzikant over de melodieën en akkoorden van standards heen, maar in dit geval neem ik de muziek van Beethoven of Bach als bronmateriaal.
Hoe vindt u de balans tussen die zoekende, improvisatorische kant en uw niet aflatende interesse voor klassieke muziek?
Caine: Ik beschouw me eenvoudigweg niet als een klassieke muzikant. Eens je het pad van de jazz bent ingeslagen, is het moeilijk om nog als volwaardige klassieke uitvoerder te functioneren. Het zijn twee verschillende werelden.
Even terug naar de oranje president. Een componist als Beethoven stak evenmin zijn politieke voorkeuren onder stoelen of banken.
Caine: Niet dat ik mezelf op hetzelfde niveau als Beethoven wil plaatsen, maar je kunt dit muzikale spelletje inderdaad ook als metafoor interpreteren. De vrijheid die een improviserende solist zich permitteert tegenover het orkest heeft ook een sociale connotatie: het individu dat zijn stem laat gelden in de massa.
Krijgt u weleens tegenwind vanwege uw politieke voorkeur?
Caine: In mijn vriendenkring niet. Ik denk niet dat ik iemand ken die ook maar enige sympathie voor dat gedachtegoed heeft. Maar met sommige verre familieleden heb ik wel de stilzwijgende overeenkomst dat we het beter niet over politiek hebben, omdat de emoties dan te hoog oplaaien. Maar het is nog erger om vast te stellen dat er nu langzaamaan een soort gelatenheid bij mensen de kop opsteekt: ‘Wat wil je eraan doen?’ Dat gevoel. Ach, ik weet het ook niet hoe dit allemaal uitpakt. Maar het zijn interessante tijden, dat zeker. l
Uri Caine & Brussels Philharmonic, Agent Orange, 18/01 Flagey, Elsene; 19/01 De Bijloke, Gent.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
