Vandaag/vrijdag viert het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag zijn twintigste verjaardag. De voorbije twintig jaar was er vaak kritiek en controverse, met in totaal maar vijf veroordelingen. De oorlog in Oekraïne geeft het orgaan echter een ietwat nieuwe impuls.
Het ICC werd in 2002 opgericht om mensen, ook staatshoofden, te berechten voor oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid of daden van genocide, maar heeft sinds december 2017 ook rechtsmacht over het misdrijf “agressie”. Voor veel landen blijft het de rechtbank van het “laatste redmiddel”. Het in Den Haag gevestigde permanente hof verenigt de 123 landen die het Statuut van Rome, het oprichtingsverdrag, hebben geratificeerd.
De Verenigde Staten en Rusland maken geen deel van het ICC uit, net zoals Israël, China en Myanmar. Het ICC kan onderdanen van niet-leden echter vervolgen voor misdrijven die zijn begaan op het grondgebied van een van de leden. Tussen 2012 en 2021 heeft het ICC – waarvan de procedures zeer lang duren – vijf veroordelingen uitgesproken, allemaal voor feiten die in Afrika zijn gepleegd.
Onder meer de Congolese krijgsheeren Thomas Lubanga, Germain Katanga en Bosco Ntaganda werden veroordeeld. Dominic Ongwen, een Oegandese kindsoldaat die commandant werd van de wrede opstand van het Verzetsleger van de Heer (LRA), werd in 2021 veroordeeld op 61 punten, waaronder gedwongen zwangerschap, die nooit eerder door het ICC ten laste waren gelegd. In 2016 werd de Malinese jihadist Ahmad al Faqi al Mahdi veroordeeld voor de vernieling van mausolea uit het werelderfgoed in Timboektoe, een oorlogsmisdaad.
Een reeks vrijspraken of tegenslagen heeft het ICC echter verzwakt. De vervolging van de Keniaanse president Uhuru Kenyatta wegens misdaden tegen de menselijkheid wordt sinds 2014 bemoeilijkt door problemen met getuigen en is wegens gebrek aan bewijs geseponeerd. De voormalige Congolese vice-president Jean-Pierre Bemba is dan weer in beroep vrijgesproken van misdaden die zijn begaan door zijn militie in de Centraal-Afrikaanse Republiek.
Bepaalde verdachten, zoals de Soedanese ex-president Omar al-Bashir en de zoon van de voormalige Libische dictactor Moammar al-Kadhafi, worden dan weer niet uitgeleverd aan het ICC. Bij zijn aantreden in 2021 merkte aanklager Karim Khan op dat hij de staat van dienst van het ICC ‘wil herstellen’.
Hij krijgt echter veel kritiek omdat het ICC weigert een onderzoek in te stellen naar de misdaden van de VS in Afghanistan. ‘Dit toont aan dat het hof blijft buigen voor de machtigsten’, aldus critici. De inval van Rusland in Oekraïne eind februari heeft de internationale gemeenschap echter bewust gemaakt van het belang van de rechtsstaat, merkt Khan op.
Het ICC, dat lange tijd ondergefinancierd en onderbemand was, heeft sinds de invasie van Oekraïne een golf van westerse steun gekregen, onder meer van tientallen buitenlandse opsporingsambtenaren. Het ICC houdt vandaag/vrijdag een conferentie om zijn twintigjarig bestaan te vieren en belooft ‘reflecties over hoe het ICC aan de verwachtingen heeft voldaan’, aldus het hof.
