‘In Europa denkt iedereen dat journalisten geen gevaar lopen, maar dat klopt niet’

Staat de vrije pers onder druk in Europa? We praten met Anthony Bellanger, secretaris-generaal bij de Internationale Federatie van Journalisten (IFJ), die wereldwijd opkomt voor een vrije pers. Hij ziet de toekomst somber in. ‘Geweld tegen journalisten zal verder toenemen.’

In Slovakije werden op 26 februari de vermoorde lichamen aangetroffen van de Slovaakse onderzoeksjournalist Jan Kuciak en zijn verloofde. Hij werkte aan een artikel over het complexe maffianetwerk in Italië en diens banden met de Slovaakse regering voor hij werd omgebracht. Ze kregen een kogel door het hoofd en de borst in hun woning in Velika Maca, nabij de Slovaakse hoofdstad Bratislava.

Het is geen alleenstaand geval in Europa, vorig jaar ontplofte er een bomauto en werd zo Daphne Caruana Galizia, een Maltese journaliste, vermoord. Repressie tegen journalisten wordt vaak gezien als een ver-van-mijn-bedshow en iets dat enkel buiten Europa gebeurt. De twee moorden op de journalisten bewijzen het tegendeel.

We stellen enkele vragen aan Anthony Bellanger, sinds november 2015 secretaris-generaal bij de Internationale Federatie van Journalisten (IFJ), een confederatie van journalistenverenigingen en -vakbonden over de hele wereld.

Is er sprake van een zorgwekkende trend?

ANTHONY BELLANGER: Het zijn alleszins zorgwekkende gevallen, vergeet ook niet de raid op de redactie van Charlie Hebdo in januari 2015. In Europa denkt iedereen dat journalisten geen gevaar lopen, maar dat klopt niet. Bij het IFJ stellen we vast dat journalisten steeds meer aangevallen en bedreigd worden omwille van hun beroep.

Was er reden om deze aanval op Jan Kuciak te vrezen?

BELLANGER: Kuciak was eerder al (niet fysiek nvdr.) bedreigd en had al klacht ingediend na eerdere publicaties van zijn onthullingen. Als een journalist buiten Europa bedreigd wordt, dan weten we dat hij in gevaar is. In Irak, Afghanistan, Pakistan of Mexico bijvoorbeeld, daar moet je bedreigingen heel ernstig nemen. Met het IFJ proberen we dan te onderhandelen met de overheid om beschermende maatregelen te treffen. Uiteindelijk moet er dan vooral politieke wil zijn. In Europa is het relatief nieuw dat bedreigingen dodelijke gevolgen hebben.

Moeten er stappen ondernomen worden om ook Europese onderzoeksjournalisten te beschermen?

BELLANGER: De Raad van Europa heeft een aanbeveling aangenomen om journalisten te beschermen, maar Slovakije heeft deze bijvoorbeeld nog niet toegepast. Er staan essentiële maatregelen in, zeker met het oog op de moord op Kuciak. Zo zou er een onafhankelijk team de wetgeving onder de loep moeten nemen om journalisten beter te beschermen. Officieren van justitie, politie en het leger zouden duidelijk gemaakt worden dat ze hun verplichtingen moeten respecteren om journalisten te beschermen. Een systeem om vroegtijdig melding te kunnen maken van bedreigingen is ook opgenomen in de aanbeveling.

Denkt u dat het geweld tegen journalisten in Europa nog verder zal groeien?

BELLANGER: Ik ben vrij zeker dat het geweld tegen journalisten de komende tijd zal toenemen in Europa. Als je een journalist het zwijgen wil opleggen, is het meest spectaculaire natuurlijk hem of haar te vermoorden. Dat stuurt ook een signaal naar anderen: ‘Als jullie doorzetten, lopen ook jullie gevaar’. Bovendien kan iedereen journalisten vandaag op sociale media aanvallen en beschuldigen van ‘hate speech’ of ‘fake news’. Bedreigingen kunnen gevolg krijgen en uitmonden in geweld, maar er is ook een risico op zelfcensuur. Journalisten kunnen bang worden en hun job niet meer goed uitvoeren. De zaak van Jan Juciak is een nieuwe tragedie voor het journalistieke beroep, maar ook voor de democratie in Europa. Een journalist vermoorden is de vrijheid van meningsuiting een wonde toebrengen.