‘Iedereen zag de gebeurtenissen in Catalonië aankomen’

Tom Lievens is journalist in Barcelona en zag het referendum van zondag met zijn eigen ogen. Volgens hem hebben de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging en de Spaanse regering het veel te ver laten komen. Al ziet Lievens toch een positieve noot aan wat er allemaal gebeurd is.

Dat er afgelopen zondag een referendum werd gehouden, volgens de ene legaal, de andere illegaal, behoeft nog weinig uitleg. En dat er op genadeloze en brutale wijze werd ingegrepen door de Spaanse regering al evenmin. Maar hoe is het eigenlijk zover kunnen komen?

Van Franco naar het Estatut

Na het overlijden van Franco in 1975 was er een driejarig overgangsproces, La transición, dat uiteindelijk uitmondde in een Spaanse grondwet en democratische verkiezingen. Adolfo Suarez, die Spanje door La transición leidde, won deze verkiezingen en werd zo de eerste democratische Catalaanse regeringsleider na meer dan 40 jaar dictatuur. De daaropvolgende jaren verkreeg Catalonië zijn zelfbestuur terug.

De gematigde nationalistische en centrumrechtse partij Convergència zou meer dan 30 jaar regeren in Catalonië en dankzij hier en daar wat gekonkel met de centrale regering allerlei rechten verwerven, zoals een eigen politiemacht, onderwijs en gezondheidszorg. De Catalaanse taal werd genormaliseerd in een poging die tot voertaal boven de Spaanse taal te laten uitgroeien.

Dat de spanningen opnieuw een hoogtepunt hebben bereikt, kent zijn oorsprong in 2006. De Spaanse sociaaldemocraten (PSOE), met aan het hoofd José Luis Rodríguez Zapatero erkende El Estatut, een eerste aanzet tot Catalaanse grondwet. In El Estatut erkende de Spaanse regering Catalonië als natie, wat in Catalonië op groot applaus ontvangen werd en als een enorme politieke overwinning beschouwd werd. De Catalaanse trots en zelfzekerheid had de wind in de zeilen, de Catalanen keken reikhalzend uit naar meer autonomie.

Verwerping statuut en economische crisis

Dat was echter de centrumrechtse Partido Popular (PP) van huidig premier Mariano Rajoy gerekend. Voor vele Catalanen kleeft aan die partij nog steeds de stempel van de dictatuur onder Franco. Ze werd immers opgericht door ministers die nog onder het Francoregime hebben gediend, al zijn die ondertussen al wel een tijd niet meer actief. De PP zag echter geen brood in het nieuwe regiostatuut voor Catalonië en speelde het door naar het Spaanse Grondwettelijk Hof. En met succes: het regiostatuut werd geschrapt, en van de ene op de ander dag was Catalonië terug bij af. Een eigen natie werd terug een verre droom.

In 2012 kwam dankzij de financieel-economische crisis de Partido Popular terug aan de macht, omdat de schuld voor enorme economische malaise bij de socialisten werd gelegd. De partij behaalde een absolute meerderheid en kon zo enkele rigide arbeidswetten doorvoeren die in Catalonië stevig voelbaar waren. Dat was nog meer koren op de molen van de Catalaanse nationalisten, die overigens opperden dat ze disproportioneel weinig investeringen terugkregen voor de inspanningen die ze voor de Spaanse staat leverden. ‘We worden leeggezogen door Spanje. Waren we onafhankelijk, dan waren we een sterkere regio dan Duitsland’, klonk het in secessiemiddens.

De afgelopen zeven jaar volgde zo een politieke strijd tussen de Madrileense Castilianen en de Catalanen. Waarheden lagen niet meer in het midden maar verwerden zwart-wit. Gemoederen geraakten verhit. Madrid bleef bewust potdoof voor de Catalaanse roep om autonomie en verscherpte zelfs de grondwet om een onafhankelijkheidsreferendum te voorkomen.

Die houding had natuurlijk een contraproductief effect en het Catalaanse parlement keurde op zes september de het referendum goed. Het was een bewogen stemming waarbij de oppositie het halfrond verliet, de kamervoorzitster na uren debat mensen de mond snoerde. Het zou ook dit parlement zijn dat de meer dan zevenhonderd Catalaanse burgemeesters onder druk zou zetten om hun gemeentes en dorpen te doen deelnemen aan het referendum ondanks het illegale karakter.

De onverzettelijk PP partij en de Catalaanse regering hadden het voor mekaar gekregen: Het land was verdeeld en het eenzijdige referendum een feit. De Spaanse regering reageerde meteen keihard.Vijftien hoge functionarissen werden de dag nadien gearresteerd en in beschuldiging gesteld voor opruiing. Een cruiseschip in de haven van Barcelona werd aangemeerd met een 8000 man sterke politiemacht van de Guardia civil.

Een schoffering van jewelste: Wanneer de Guardia Civil in de straten van Barcelona marcheert worden in Catalonië oude wonden terug opengereten. Maar Madrid bleef onverbiddelijk en weigerde de dialoog. Het eindresultaat? Een verboden referendum en een Catalaanse regering vastbesloten om haar ramkoers verder te zetten. Het resultaat? Meer dan 800 gewonden en een ongezien politieoptreden in West-Europa.

Hoe moet het nu verder?

De Catalaanse president Carles Puigdemont vraagt bemiddeling van de Europese Unie en roept de uitslag van referendum uit als bindend. Wordt de onafhankelijkheid uitgeroepen? Zal Madrid daarop het leger de straat opsturen? Of opent Europa eindelijk de ogen? Zij steunen nu nog Madrid en hun grondwet. Als er geen dialoog komt dan zouden zomaar meerdere regio’s in Europa op het hetzelfde idee kunnen komen. Vlaanderen, Venetië, Lombardije en Corsica om er maar een paar te noemen. Dat kan de Europese Unie natuurlijk missen als kiespijn.

Dat Catalonië buiten de Europese unie en Schengen zou vallen, wordt afgedaan door de Catalaanse regering als een fabeltje. Toch heeft de Europese Unie meermaals aangegeven duidelijk aan dat het draaiboek zo zou verlopen. Dat betekent dat Catalonië het hele toetredingsproces opnieuw zou moeten doorlopen indien het terug lid wil worden van de Europese Unie. Maar daarvoor is er in de Europese Raad wel een unanieme goedkeuring nodig. Spanje heeft dus het vetorecht heeft en zal zich ongetwijfeld zonder mededogen opstellen tegen een toetreding van Catalonië.

De vraag is bovendien of Catalonië de euro nog wel zou verder kunnen gebruiken. Enkele andere kleinere staten, zoals Andorra en Monaco, zijn geen lid van de Europese Unie, maar maken wel gebruik van de munt.

Ondanks het feit dat beide regeringen op een zeer onbeholpen en risicovolle manier deze strijd willen uitvechten, is er op het einde van de rit misschien toch een positieve noot. Dankzij hun strijd doken heel wat vragen op die antwoorden behoeven en die enkel middels dialoog een structureel antwoord zullen opleveren. Of er eerst nog een bittere strijd aan voorafgaat door een eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring is op dit moment niet duidelijk.