Hoe Steve Bannon, de voormalige hoofdstrateeg van Donald Trump, de EU van binnenuit wil ondermijnen

Rechtspopulist Steve BannonDoordrongen van het besef dat de wereld zijn ondergang tegemoet gaat. © Reuters

Op uitnodiging van het Vlaams Belang komt Steve Bannon zaterdag in het Vlaams Parlement spreken op de spoedmeeting tegen het VN-migratiepact. De voormalige hoofdstrateeg van Donald Trump wil met The Movement de rechtse krachten in Europa verenigen. Maar wie volgt hem?

Vroeg in de morgen, nog voor hij zijn drie smartphones bekijkt, gaat Stephen Bannon in een bruine lederen fauteuil in zijn slaapkamer zitten om te mediteren. Twintig minuten lang. Vervolgens overloopt hij in gedachten de komende dag en besteedt hij enige tijd aan stichtende lectuur. Hij bestudeert nu de geschiedenis van de katholieke kerk. Dat ritueel helpt hem om niet compleet door te draaien, zegt hij. ‘Zonder het mediteren zou ik nog gekker zijn dan ik al ben.’

Als een vermoeide gorilla zijgt hij neer in de fauteuil naast het bed. Grijze stoppelbaard, sliertige haren, rode neus, diepe poriën. Je zou denken dat hij de vorige avond stevig is doorgezakt, maar hij had alleen een paar medewerkers van het Witte Huis op bezoek die hem tot laat ophielden. Twee, drie uur heeft hij geslapen, daarna haalde een bericht of een plotse inval hem uit bed, zoals zo vaak. Bannon drinkt geen alcohol, alleen water, koffie en Red Bull.

Wat mij boeit aan Hitler, is hoe een leegloper uit Wenen kon opklimmen naar de top.

Steve Bannon

Zijn slaapkamer is die van een man die zich spiegelt aan de geschiedenis. Op het nachtkastje liggen boeken over de Tweede Wereldoorlog en Adolf Hitler. Daarnaast ligt het verbleekte kaaksbeen van een alligator, een geschenk van een vriend uit Florida. De slaapkamer is ingericht zoals die van president Abraham Lincoln in het Witte Huis. ‘Maar dan wel dubbel zo groot en met veel meer licht’, zegt Bannon. Op de planken naast het bed staat een halve muur vol oorlogsliteratuur.

‘Ik ben gefascineerd door historische figuren als Napoleon, Dzjengis Khan en admiraal Horatio Nelson. Ik ben ervan overtuigd dat enkelingen een grote invloed kunnen hebben op de loop van de geschiedenis. Wat mij boeit aan Hitler, is hoe een leegloper uit Wenen kon opklimmen naar de top.’

Hitler, Napoleon en Djzengis Khan. Alles wat je nodig hebt om deze man te begrijpen, vind je in zijn slaapkamer.

Bannon heeft twee bewogen jaren achter de rug. In augustus 2016 benoemde Donald Trump hem tot zijn campagnemanager. Later werd hij hoofdstrateeg in het Witte Huis. De kranten schilderden hem af als een duivelse stokebrand en intrigant, die hooglopende ruzies had met Trumps lievelingsdochter Ivanka en haar echtgenoot Jared Kushner. Toen stafchef John Kelly in augustus 2017 duidelijk maakte dat hij schoon genoeg had van het geruzie, verliet Bannon het Witte Huis.

Dat had voor hem een nieuw begin kunnen zijn, maar Bannon kon zich niet verzoenen met het machtsverlies. Hij keerde terug naar de invloedrijke nieuwswebsite Breitbart, die hij ‘mijn moordmachine’ noemde. Maar dit keer vergaloppeerde hij zich. In zijn boek Fire and Fury citeerde journalist Michael Wolff begin dit jaar Bannon die Ivanka ‘zo dom als een baksteen’ noemde en Donald jr., de zoon van de president, een ‘verrader van het vaderland’.

Daarop trokken zijn conservatieve geldschieters zich terug, onder wie de hefboomfondsmiljardair Robert Mercer en zijn dochter Rebekah. Uiteindelijk moest Bannon ook Breitbart verlaten. Plotseling stond hij helemaal alleen, zonder geld, zonder vrienden en zonder zijn moordmachine. Trump noemde hem ‘Sloppy Steve’, slonzige Steve. Iedereen lachte.

Bannon hijst zich overeind uit zijn lederen stoel. Over vijf uur vertrekt zijn vliegtuig naar Londen, waar hij wordt verwacht op een evenement van mediabedrijf Bloomberg. Daarna heeft hij in Parijs een ontmoeting met Marine Le Pen, de leider van het extreemrechtse Rassemblement National. Hij praat over de brexit, lijfeigenen in het negentiende-eeuwse Rusland en de ruk naar rechts in Europa.

Marine Le Pen 'Europa redden komt alleen de Europeanen toe.'
Marine Le Pen ‘Europa redden komt alleen de Europeanen toe.’© BelgaImage

Zijn nieuwste project zijn de Europese verkiezingen van mei 2019. Eind juli stelde hij een nieuwe beweging voor, The Movement, die rechtse partijen in Europa logistieke hulp wil bieden met debattrainingen, peilingen en allerlei soorten gegevensanalyses. Hij wil zijn ervaringen van de Trump-campagne delen, zegt Bannon, maar het gaat om veel meer dan Europa. Het gaat om Steve Bannon. Om de vraag of de oude krijger nog een veldslag kan winnen.

‘De ambassade’

Het is midden augustus wanneer hij me uitnodigt in zijn huis in Washington DC. ‘De ambassade’, noemt hij het. Bezoekers worden welkom geheten in een vertrek op de benedenverdieping. Laag plafond, muffe lucht, Fox News op de tv. Hier vind je de stoottroepen van Bannon. Filmmaker Daniel Fleuette, die net zijn spullen pakt voor de volgende reis. Bannons neef Sean, die de stroom bezoekers in goede banen leidt. Een man zit op zijn laptop te tokkelen. Een vrouw die Elaine heet, zegt dat ze gewoon af en toe een handje komt helpen. Een van de frequente bezoekers is de Brit Raheem Kassam, een adviseur van brexitboegbeeld Nigel Farage.

Werken voor Bannon is niet makkelijk. Het kan gebeuren dat de baas plotseling beslist om naar Texas te reizen, en dan moet iedereen volgen. Filmmaker Fleuette lurkt aan een elektronische sigaret: ”s Ochtends en ’s avonds zit ik twintig minuten op de fiets. Verder heb ik geen tijd om te sporten.’

Boven is er meer lucht. Goedgeluimd komt Bannon uit de keuken de woonkamer in gelopen. Zijn plannen voor Europa hebben op het oude continent heel wat deining veroorzaakt. Hij vraagt hoe lang het artikel over hem zal zijn. ‘Kom ik op de voorpagina?’

Heel Washington praat over het boek van Omarosa Manigault Newman, een voormalige medewerkster van Trump, die de president van racisme beschuldigt. Een dag eerder, zo vertelde Bannon aan vrienden, kreeg hij telefoon uit het Witte Huis met de vraag of hij naar enkele talkshows wilde gaan om Trump te verdedigen. ‘Graag,’ antwoordde Bannon, ‘maar alleen als Ivanka tegenover me zit.’ De dochter van Trump is Bannons aartsvijand. Hij moet nog altijd lachen om zijn antwoord. De vraag bewijst ook dat hij in het centrum van de macht nog niet helemaal vergeten is.

Tussen hem en Trump heerst radiostilte, zegt Bannon. De afgelopen maanden verliep de communicatie alleen nog via hun advocaten. De speciale aanklager Robert Mueller onderzoekt nog steeds of het campagneteam van Trump in 2016 met de Russen heeft samengewerkt. Bannon zal nog als getuige opgeroepen worden. Hij wil voorzichtig zijn.

Van alle plannen die Steve Bannon aankondigt, voert hij er weinig ook daadwerkelijk uit.

Hij gaat aan de eettafel zitten en neemt een biografie van de Duitse filosoof Martin Heidegger vast. ‘That’s my man!’ De ideeën van Heidegger fascineren hem. Als je met Bannon spreekt, kun je het ene moment over laag-bij-de-grondse politiek praten en het volgende over de meest verheven filosofie. Van het moeras naar Heidegger in vijf seconden. ‘Waardoor kunnen we ons van dieren of stenen onderscheiden?’ vraagt Bannon. ‘Wat betekent het een mens te zijn? En hoe ver mag de vooruitgang ons voeren?’

Neef Sean kondigt de volgende bezoeker aan. ‘Even water halen’, zegt Bannon. Bij het naar buiten gaan wijst hij naar een foto op de schoorsteenmantel. Zijn oudste dochter Maureen, zeven jaar geleden in Irak. Maureen was soldaat van de 101e luchtlandingsdivisie van het Amerikaanse leger. In haar schoot ligt een semiautomatisch geweer. ‘Ze zit daar op de troon van Saddam Hoessein’, lacht Bannon.

Zijn imago van onbeschofte stoker die het establishment wakker schudt, bevalt hem wel. Hij is van plan een persconferentie te geven in Brussel, zegt hij. Daarna wil hij een rechtse propagandafilm voorstellen in New York en optreden op een verkiezingsmeeting van de AfD (Alternative für Deutschland) in Beieren. Hij is onder de indruk van de politici van de AfD, zegt hij.

Maar van alle plannen die Steve Bannon aankondigt, voert hij er weinig ook daadwerkelijk uit. De persconferentie in Brussel komt er niet, net zomin als de première in New York en het optreden in Beieren. Bannon laat graag ballonnetjes op voor de journalisten van The New York Times en anderen, maar als puntje bij paaltje komt, gebeurt er vaak helemaal niets.

Bannon ziet Duitsland, net zoals de rest van de wereld, naar de verdommenis gaan. De beslissing van bondskanselier Angela Merkel om vluchtelingen uit Syrië op te nemen, zal de samenleving ontwrichten, zegt hij. ‘Merkel en haar bende willen Duitsland kapotmaken.’ De bondskanselier is gevaarlijk, zegt hij. ‘Die teutebel.’

Net als Trump is hij van oordeel dat de Verenigde Staten zich decennialang hebben laten uitbuiten door Europa. Duitsland is er na de Tweede Wereldoorlog alleen weer bovenop gekomen dankzij de Amerikaanse soldaten die met gevaar voor eigen leven de veiligheid hebben gegarandeerd, en dankzij de steun van de Amerikaanse belastingbetaler.

Het best kun je Bannon nog begrijpen als je hem ziet als een handelsreiziger van ideeën op zoek naar een voedingsbodem. Trump was een gebrekkige vertolker van zijn revolutie , heeft Bannon ooit verklaard. Een man met gebreken, ideologisch buigzaam, maar wel geniaal op tv. Bannon heeft brandhaarden nodig. Pas wanneer de vlammen om hem heen oplaaien, voelt hij zich in zijn element.

Ivanka Trump 'Zo dom als een baksteen', volgens Bannon.
Ivanka Trump ‘Zo dom als een baksteen’, volgens Bannon.© Isopix

Homo sapiens

Eind september, een zaterdag in Rome. De rechtse splinterpartij Fratelli d’Italia heeft Bannon uitgenodigd op haar partijdag, en toevallig had hij tijd. Bannon speecht zonder papier. Hij heeft het over het lage geboortecijfer in Italië, schakelt over op microchips en genetisch design en sluit af met de uitroeiing van de mensheid.

Als we de macht overlaten aan de elites in Londen, Parijs, New York en Silicon Valley zullen ze in 25 jaar tijd een volledig nieuwe definitie geven aan de homo sapiens, zegt Bannon. ‘De definitieve vernietiging van het menselijk ras!’ roept hij. Daarna stapt hij in de wachtende limousine die hem terugbrengt naar zijn vijfsterrenhotel op de Piazza del Popolo.

Eigenlijk wilde hij vanuit Rome een rondreis door Europa maken, had hij tegenover het persagentschap Bloomberg aangekondigd, een tour die hem langs een half dozijn landen zou brengen. Ook dat gaat niet door.

In plaats daarvan chartert hij een privéjet en vliegt van Rome voor een halve dag naar Praag om een bezoek te brengen aan de Tsjechische president Milos Zeman. De sfeer in Praag was goed, vertelt de meegereisde AfD-politicus Petr Bystron via Skype. ‘Zemans perswoordvoerder ontving ons op z’n gymschoenen.’ Ze kregen koffie en gebak, klaagden over de Europese Unie, en de president luisterde naar Bannons uiteenzetting over zijn project. Daarna ging het naar Boedapest, naar de mensen van Viktor Orban. ‘In Oost-Europa wordt Bannon ontvangen als de plaatsvervanger van God op aarde’, zegt Bystron.

Drie dagen na zijn Oost-Europatrip zit de plaatsvervanger weer in zijn suite in Rome. Op de tafel staan koffie en croissants, Bannon draagt een capuchontrui met het opschrift ‘US Army’. Raheem Kassam, de Brit, zit e-mails te tikken op zijn laptop. Bannon is blij met de nederlaag die Angela Merkel de avond tevoren heeft geleden, toen haar kandidaat-fractievoorzitter werd weggestemd. Daarin ziet hij de bevestiging dat Berlijn is uitgeteld. De apocalyps nadert. ‘Wij staan aan de juiste kant van de geschiedenis.’

Bannon heeft zich al twee keer eerder met Europa beziggehouden. In de jaren 1980, toen hij in Parijs en Londen zakendeed voor Goldman Sachs. En in de jaren 2010, ten tijde van de crisis.

Voor de Europese verkiezingen van 2014 trok hij door Engeland met Nigel Farage, de leider van de onafhankelijkheidspartij UKIP. De Brit liet Bannon zien wat Europa volgens hem werkelijk is: een bende bureaucraten die Engeland kapotmaken. Het was leuk, vertelt Farage ons via de telefoon, om met Bannon langs de pubs te trekken. ‘De meeste politici doen niet meer wat wij toen hebben gedaan: naar de gewone mensen gaan.’

Klopt het dat Bannon hem als adviseur wil aanstellen? ‘Daar is nog niets van op papier gezet’, zegt Farage.

Net als Trump is hij van oordeel dat de Verenigde Staten zich decennialang hebben laten uitbuiten door Europa.

‘Het verschil tussen rechts in de VS en rechts in Europa is hun visie op de staat’, zegt Bannon. ‘Onze vrienden in Europa willen de controle over het staatsapparaat verwerven. Matteo Salvini (Lega-leider en minister van Binnenlandse Zaken in Italië, nvdr) en zijn mensen willen de macht, om de staat naar hun wensen te modelleren.’ Dat geldt volgens hem ook voor de AfD en het Rassemblement National. Maar op het idee om de staat op te blazen, komt jammer genoeg niemand.

Niet alle Europese rechtspopulisten zijn er evenwel van gediend dat een Amerikaan hen komt zeggen wat ze moeten doen. Ze stellen alles in het werk om de rechtse partijen in het Europees Parlement samen te brengen in één fractie. Het laatste wat ze nu nodig hebben, is een oproerkraaier uit Washington die hen het gras voor de voeten komt wegmaaien.

Begin oktober nam Marine Le Pen samen met Salvini afstand van Bannon. Europa redden, zei ze, komt alleen de Europeanen toe. Kort daarna vloog Bannon naar Parijs voor een ontmoeting met Le Pen. Ze kwamen tot een compromis: Bannon beloofde dat hij zich inhoudelijk niet met de Europese verkiezingscampagne zou bemoeien. In ruil daarvoor bood hij de populisten ’technische hulp’ aan. Die zou men, aldus het Rassemblement National, vanzelfsprekend niet afwijzen.

Het heeft er dezer dagen alle schijn van dat Bannon meer afbreekt dan opbouwt.

Mischaël Modrikamen

Toch zijn er ook mensen die Bannon aanbidden, en ze wonen niet ver van het centrum van Europa. Het huis van Mischaël Modrikamen staat op een heuvel buiten Brussel, omgeven door beuken en kastanjebomen. Een gietijzeren poort draait open. Boven aan de oprijlaan staat Rudi, de chauffeur, met een stofzuiger in de hand. Hij maakt de Mercedes van de heer des huizes schoon. Die verschijnt even later in de deuropening. Colbertjasje, das, blauwe pochet.

‘Ontbijt?’ vraagt Modrikamen.

Het is een aangename plek om over de rechtse revolutie te praten. Buiten glinstert het zwembad in de zon, binnen zet het dienstmeisje een kom met schijfjes appel en banaan op de tafel. Modrikamen is de zoon van een Joodse monteur uit Polen. Hij studeerde rechten, wist als advocaat hoge schadevergoedingen los te krijgen voor gedupeerde klanten, werd rijk, klom op tot in de hoogste kringen van het land, ging in de politiek, werd daarom eerst uitgelachen en vervolgens genegeerd door het establishment, en zag toen hoe een man die heel erg op hem leek plotseling zijn intrek nam in het Witte Huis.

Mischaël Modrikamen: 'Ik hoef mijn zinnen niet eens af te maken, Bannon kan ze zo aanvullen.'
Mischaël Modrikamen: ‘Ik hoef mijn zinnen niet eens af te maken, Bannon kan ze zo aanvullen.’© ID

In januari 2017, enkele dagen voor de eedaflegging van de Amerikaanse president, richtte Modrikamen in Brussel een stichting op onder de naam The Movement. Doel: rechts in Europa verenigen. ‘Het moet een club zijn, niets meer’, zei Modrikamen.

Hij heeft lange tijd om Bannon heen gecirkeld. In juli hielp Nigel Farage hem uiteindelijk aan een afspraak. Bannon wilde wel meedoen met The Movement, op voorwaarde dat hij de baas mocht zijn. Modrikamen was in de wolken. ‘Steve en ik begrijpen elkaar blindelings. Ik hoef mijn zinnen niet eens af te maken, hij kan ze zo aanvullen.’ Intussen beantwoordt Modrikamen dagelijks vragen van buitenlandse media. Aan de meeste journalisten vertelt hij hetzelfde verhaal: aangezien hij deel uitmaakt van het establishment, weet hij hoe corrupt het daar toegaat. Daarom zet hij zich in voor de kleine man. Maar in de grond strijden Bannon en hij voor dezelfde zaak. Voor zichzelf.

Modrikamen zegt dat zijn club de deelnemers aan de Europese verkiezingen een aantal diensten wil aanbieden: een forum voor de uitwisseling van gedachten, onderzoeken, experts en een commandocentrum vanwaaruit op de actualiteit wordt gereageerd, standpunten worden geformuleerd en de juiste gasten in talkshows worden gedropt. ‘Wij hoeven Salvini of Orban niet uit te leggen hoe je verkiezingen wint’, zegt hij. ‘Maar kleine partijen kunnen die hulp zeker gebruiken.’

Hij gaat de trap op naar de zolderverdieping. Het hoofdkwartier van zijn rechts-nationalistische Parti Populaire ligt recht tegenover zijn slaapkamer. In de ruimte van 200 vierkante meter zitten een secretaresse, een financieel expert, drie politieke strategen en twee mannen met een buikje – de IT-afdeling – achter hun computer. Er is zelfs een kamer met een biljarttafel. Hij zal twee of drie bureaus ombouwen voor The Movement, zegt Modrikamen. Zijn vingers glijden over het groene laken. De biljarttafel moet straks misschien weg. Voor Bannon.

Het is niet duidelijk waar het geld voor de club vandaan komt. Modrikamen zegt dat de personeelskosten binnen de perken zullen blijven, tien tot twaalf medewerkers, meer niet. Hij zal er zelf geen cent meer in investeren, het project heeft hem al genoeg tijd gekost. Als men Bannon naar de financiering vraagt, zegt hij: ‘Geld is geen probleem.’ Er zouden in Europa enkele miljardairs zijn die hem graag steunen. Namen noemt hij niet.

Eind september. Bannon zit op een vlucht van British Airways, businessclass. Hij heeft toegestemd om voor een optreden van tien minuten in een talkshow van Rome naar Los Angeles te vliegen. ‘Ze zullen me daar wellicht de volle laag geven’, zegt Bannon. ‘Maar da’s niet erg. Het houdt je scherp.’

Begin oktober nam Marine Le Pen samen met Salvini afstand van Bannon.

Van Los Angeles vliegt hij terug naar Washington, waar hij een diner aanricht voor conservatieve katholieken. Tot de gasten in ‘de ambassade’ behoren medewerkers van denktanks, oud-adviseurs van Trump, Fox News-journaliste Laura Ingraham, bankiers, Gloria Von Thurn und Taxis, de zakenvrouw die aan het hoofd staat van de bekende Duitse adellijke familie, en kardinaal Gerhard Ludwig Müller. Müller was vijf jaar lang prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer, tot paus Franciscus zijn mandaat niet meer verlengde. Nog zo’n man die werd uitgespuwd, net als Bannon, Farage, Modrikamen en al de anderen.

Bannon zegt dat hij een rechts-populistische denktank wil oprichten in een oud klooster ten zuiden van Rome. Maar het klooster moet eerst gerenoveerd worden. Op zijn zoektocht naar een tijdelijk onderkomen stootte hij op het Sankt Emmeramslot in Regensburg, dat eigendom is van de familie Thurn und Taxis. ‘In het voorjaar kunnen we daar seminaries geven. Ik zal er over de media spreken.’

Begin oktober komt hij uit een tv-studio in New York, waar hij heeft meegewerkt aan een serie over de gevolgen van de digitalisering. Het ging over de ondergang van de mensheid, voor minder doet hij het niet. Voor de deur wacht een terreinwagen met de omvang van een kleine tank, die zijn neef heeft geregeld. ‘Komen we op de voorpagina?’ vraagt Sean.

Bannon klautert door het open achterportier naar binnen. Terwijl de chauffeur door het New Yorkse verkeer laveert, denkt Bannon na over de toekomst van de katholieke kerk. Net als vele anderen instituten is het Vaticaan volgens hem de voorbije decennia door links geïnfiltreerd. Bannon wil de kerk terug naar de bron brengen, terug naar de middeleeuwen. Het liefst van al zou hij een bom leggen onder het Vaticaan.

Op de vraag hoe zijn katholieke geloof te rijmen valt met zijn drie echtscheidingen antwoordt hij: ‘Volgens het kerkelijk recht ben ik niet gescheiden. Mijn eerste huwelijk is nietig verklaard. De andere twee huwelijken waren voor de wet.’

Misschien valt er niet meer veel te zeggen. Bannon kijkt op de gebeurtenissen toe vanaf de zijlijn, dat weet hij zelf, als een regisseur die met weemoed terugdenkt aan zijn grootste kaskraker. Het maakt hem niet eens zoveel uit of hij erin zal slagen Europa flink op te schudden. Belangrijk is de ‘camaraderie’ onder gelijkgestemden, zegt hij. Zijn lievelingscitaat komt uit Paradise Lost van de zeventiende-eeuwse dichter John Milton . Better to reign in hell than serve in heaven: liever regeren in de hel dan dienen in de hemel.

Bannon heeft brandhaarden nodig. Pas wanneer de vlammen om hem heen oplaaien, voelt hij zich in zijn element.

Zijn plannen om Europa een ruk naar rechts te laten maken, blijven vaag. Hij vertelt veel en doet weinig. De beweging bestaat voorlopig uit Bannons uitgeputte medewerkers en Modrikamens biljartkamer. Zijn revolutie heeft hij vooral met eigen kapitaal gefinancierd: de vliegtuigtickets, de hotels, de medewerkers. ‘Anderhalf, twee miljoen dollar’ heeft dat gekost. Met dat geld heeft hij een kostbaar goed verworven: aandacht.

Gloria von Thurn und Taxis vindt het plan van Bannon ‘moedig’, mailt ze. ‘Ik verwelkom alles wat de Europese verkiezingen kleurrijker en spannender kan maken.’ Maar Bannons denktank zal niet naar haar familieslot verhuizen. ‘Daarvoor staat Sankt Emmeram zeker niet ter beschikking.’

Bannon lijkt al zijn volgende doel voor ogen te hebben: het Vaticaan. Hij is onder de indruk van kardinaal Müller, zegt hij. Een stoere bink, goede uitstraling. ‘Zou een uitstekende paus zijn.’ Bannon kijkt door het autoraam. Buiten glijdt Central Park voorbij. Ja, Müller is heel telegeniek. Bijna zoals Trump.

Partner Content