De aanslag in Stockholm versnelt een proces dat al gaande was: de verrechtsing van sociaaldemocratisch Zweden.
Göteborg. Terwijl de verdachte van de aanslag in Stockholm nog amper bij zijn nekvel was gegrepen, laat staan dat er iets bekend was over zijn achtergrond, verklaarde dat minister van justitie en migratie Morgan Johansson al dat hij ‘overweegt lidmaatschap van terreurorganisaties te criminaliseren’. De Zweden hebben, althans nu nog, een grondrechtelijke vrijheid van vereniging. Alleen actieve deelname aan of het financieren van een terreurdaad is strafbaar.
De uitspraak van de sociaaldemocraat Johansson is meer dan een paniekreactie op de gebeurtenissen van afgelopen vrijdag. Ze lijkt symbool te staan voor het proces dat twee jaar geleden in gang is gezet en nu, na de aanslag, in een stroomversnelling is beland: de verrechtsing van sociaaldemocratisch Zweden. Hervormingen van de verzorgingsstaat moeten het veld ruimen voor een beleid van law and order, de handhaving van de openbare orde.
Bovenstaand geluid voerde ook de boventoon tijdens de sociaaldemocratische conventie van afgelopen dagen. Hoewel binnen een aantal lokale partijdistricten stemmen opgingen het asielbeleid te versoepelen, bleek de lijn van de partijtop eensgezind – en rigoreus. ‘Onze samenkomst vindt plaats in moeilijke tijden’, sprak premier Stefan Löfven. En: ‘De sociaaldemocraten staan voor stabiliteit.’
‘Dramatische verschuiving’
Veiligheid in een nieuw tijdperk, stond er boven het rapport waar Löfven mee op de proppen kwam. De titel laat weinig aan de verbeelding over: de Zweedse premier pleit voor een versterkte machtspositie van politie, veiligheidsdiensten en defensie, voor hard optreden tegen georganiseerde misdaad en de voortzetting van grenscontroles, strengere straffen. Dinsdag al werd een substantieel beleidsvoorstel bekrachtigd: het politiekorps wordt met 10.000 agenten uitgebreid.
De Zweedse politicoloog Jonas Hinnfors, verbonden aan de Gotenburg Universiteit en gespecialiseerd in de sociaaldemocratische partij, noemt het een ‘dramatische verschuiving’. ‘Van het budget voor zorg en onderwijs is nu al een flinke brok toebedeeld aan defensie’, zegt Hinnfors. ‘In 1968 presenteerden de sociaaldemocraten een rapport onder dezelfde naam, Veiligheid in een nieuw tijdperk, maar destijds stond de term veiligheid nog voor een sociaal vangnet. De partij luidt oude klokken en schrijft ze nieuwe betekenissen toe.’
Met elke verkiezing beloven de sociaaldemocraten voorzieningen die in feite al vijftig jaar bestaan.
Volgens Hinnfors zijn de sociaaldemocraten al sinds de jaren negentig nauwelijks meer in staat geweest grootschalige welvaartshervormingen door te voeren. ‘Met elke verkiezing beloven ze voorzieningen die in feite al vijftig jaar bestaan, maar in de loop der jaren zijn uitgekleed, bijvoorbeeld door inflatie en verminderde belastinginkomsten. De partij houdt vast aan dezelfde retoriek zonder iets nieuws van de grond te krijgen.’
En dat kost ze hun achterban, zegt Hinnfors. Die is niet geïnteresseerd in beleid dat al tijden ligt verankerd, zelfs al plukken ze daar zelf nog steeds de vruchten van. De kiezer ziet vooral ruimte voor verbetering. ‘Er zijn nog altijd daklozen, verzorgingstehuizen waar de zorg beter kan en tekorten aan leraren en verpleging.’
Tijdens de verkiezingen in 2014 verloren de sociaaldemocraten al een deel van hun electoraat aan de rechts-populistische Zweden Democraten (SD) en de liberaal-conservatieven. In het verleden konden de sociaaldemocraten zonder uitzondering rekenen op minstens 40 procent van de stemmen, nu bleef de partij steken op 31 procent. Volgens recente peilingen heeft deze ontwikkeling zich alleen maar doorgezet. De gezamenlijke linkse partijen zijn momenteel nog goed voor 40 procent van de kiezers, het centrumrechtse blok voor 41 procent.
De regeringspartij probeert het tij te keren door standpunten van de concurrenten te kapen, verklaart Hinnfors. Maar hij betwijfelt of dit het gewenste effect oplevert. ‘Het kan zijn dat ze wat kiezers terugwinnen, maar het kan ook averechts werken en de positie van de SD versterken. Zij wierpen immers die thema’s op.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
