Hoe gevangenissen in de VS de grootste brandhaarden van het coronavirus werden

7 april 2020: Gevangenen in Chicago vragen om hulp via boodschappen op een raam, nadat het coronavirus toesloeg in de gevangenis. © Reuters

Hoewel sommige Amerikaanse staten het coronavirus onder controle beginnen te krijgen, blijven er nieuwe brandhaarden ontstaan. Vooral de vele overbevolkte en verwaarloosde gevangenissen worden momenteel hard getroffen. ‘Onbewust hebben we de afgelopen veertig jaar het pad geëffend voor een catastrofe.’

Van de grootste corona-uitbraken in de VS die duidelijk herleidbaar zijn tot één locatie, zijn zeven van de tien gerelateerd aan gevangenissen. De allergrootste coronahotspot is de gevangenis in Marion, Ohio, waar meer dan 2.300 besmettingen werden vastgesteld. 80 procent van de gevangenen testte positief voor het virus, net als meer dan 100 medewerkers. Zeker 12 gevangenen en 1 medewerker zijn overleden.

In de hele VS hebben zeker 21.000 gevangenen en 8700 gevangenismedewerkers positief getest voor het coronavirus, blijkt uit een database die wordt bijgehouden door Sharon Dolovich, hoogleraar gevangenisrecht aan de universiteit UCLA. Er vielen bijna 300 doden onder gevangenen en 34 onder gevangenismedewerkers door het hele land.

‘Onze gevangenissen zijn nogal gênant vergeleken met die in Noord-Europa’, zegt Dolovich aan de telefoon vanuit Los Angeles. ‘Amerikaanse gevangenissen zijn overvol, ze zijn eerder pakhuizen dan plekken om te herstellen, ze zijn vaak vies en aftands. Veel mensen hebben onvoldoende middelen om hun omgeving schoon te houden, om persoonlijke hygiëne in acht te nemen, handen te wassen etcetera.’

Vooralsnog lijkt de gevangeniscrisis een uniek Amerikaans fenomeen. In België werden tot nu toe slechts twaalf coronabesmettingen geteld bij gevangenen en 57 bij gevangenismedewerkers. Volgens de ngo European Prison Observatory zijn ook in andere Europese landen geen grote problemen gemeld in huizen van bewaring.

Dolovich waarschuwt dat het ook zo kan zijn dat er in Europese gevangenissen onvoldoende wordt getest om te weten of er grote corona-uitbraken zijn. In verschillende Amerikaanse gevangenissen zijn alle ingezetenen en medewerkers getest. Dat leidde tot schokkende besmettingspercentages, van 20 tot 80 procent.

Amerikaanse gevangenissen zijn overvol; ze zijn eerder pakhuizen dan plekken om te herstellen.

Hoogleraar gevangenisrecht Sharon Dolovich (UCLA)

‘Mensen vragen zich af: “Wat doen ze verkeerd in die faciliteiten?”‘, zegt Dolovich. ‘Maar de vraag moet natuurlijk zijn: “Waarom volgt elke andere faciliteit niet hun voorbeeld zodat we weten waar we mee te maken hebben?”‘ Omdat er zo beperkt wordt getest, is over de situatie in de meeste gevangenissen nu weinig of niets bekend.

‘Preventieve zorg bestaat nauwelijks in gevangenis’

De VS heeft veruit de grootste gevangenisbevolking ter wereld: 2,3 miljoen mensen, of 0,7 procent van alle inwoners. Door de gemiddeld lange straffen en strenge handhaving van allerhande criminaliteit – met drugshandel en -gebruik stipt op één – zitten in Amerika per hoofd van de bevolking zeven keer meer mensen opgesloten dan in België.

Ondertussen zijn de gevangenissen niet alleen overvol, maar ook ondergefinancierd. In sommige staten zijn de gevangenissen uitbesteed aan particuliere bedrijven, die een vast bedrag per ingezetene per dag krijgen. Voor hen is het gunstig om zo veel mogelijk te bezuinigen op de kosten, ook als het gaat om medische en psychische zorg.

Journalist Shane Bauer schreef daar in 2018 over in zijn boek American Prison, waarvoor hij vier maanden lang undercover werkte als bewaker in een private gevangenis in Louisiana (à 9 dollar per uur). Hij omschrijft hoe duidelijk suïcidale gevangenen niet werden behandeld, maar in eenzame opsluiting werden geplaatst. Een man met ernstige pijn in zijn borst werd niet naar het ziekenhuis gestuurd, want dan zou het gevangenisbedrijf voor de kosten van zijn zorg moeten opdraaien.

Een half jaar nadat Bauer zijn werk als bewaker neerlegde, werd het gevangeniscontract overgedragen aan een ander bedrijf. Het bedrag dat de staat per gevangene betaalde ging met 10 dollar omlaag tot slechts 24 dollar per dag. Het gevolg: er werd nog verder bezuinigd op de zorg, waardoor slechts één part-time arts overbleef die 20 uur per week had om 1.400 gevangenen te verzorgen. Psychische zorg werd helemaal niet meer aangeboden.

Volgens Dolovich zijn de omstandigheden niet overal in de VS zo erbarmelijk, maar ‘wordt eigenlijk zelden voldoende medische zorg aangeboden aan mensen in Amerikaanse gevangenissen’. ‘Vooral in overvolle gevangenissen zijn de systemen zo overweldigd dat er alleen acute zorg kan worden aangeboden. Preventieve zorg bestaat nauwelijks.’

Bovendien krijgen de meeste gevangenen onvoldoende mogelijkheid om te sporten of buiten te zijn, wat weer extra fysieke en psychische klachten oplevert. Relatief veel gevangenen hebben gezondheidsklachten die ertoe kunnen leiden dat het coronavirus harder toeslaat. ‘Het is alsof we de afgelopen veertig jaar onbewust het pad hebben geëffend voor een catastrofale reactie op een pandemie als deze’, zegt Dolovich.

Eén van de grootste corona-uitbraken in Amerikaanse gevangenissen vond plaats in Trousdale, Tennessee, waar ruim 1.200 besmettingen werden vastgesteld: meer dan de helft van alle gevangenen. De gevangenis wordt beheerd door CoreCivic, hetzelfde bedrijf waar Bauer voor werkte in Louisiana. In een verklaring aan lokale media noemt het bedrijf het infectiepercentage in Trousdale ‘vergelijkbaar met of lager dan wat wordt gemeld door gevangenissen in andere delen van het land’.

Begin april lekte een video uit die met een binnengesmokkelde smartphone werd gemaakt door een gevangene in de federale gevangenis Elkton, in de staat Ohio. In de video, die live op Facebook werd uitgezonden, vertelt Aaron DeShawn Campbell door zijn mondmasker dat een celgenoot Covid-19 heeft. ‘Ze hebben het over anderhalve meter afstand houden, ze geven ons deze maskertjes, maar ze laten ons hier letterlijk sterven.’

De gevangenis ontkende begin april dat er sprake was van een corona-uitbraak. ‘Min of meer alles wat hij (Campbell, nvdr.) zei is onwaar’, klonk het. Een maand later zijn acht gevangenen overleden aan Covid-19. Er zijn inmiddels 105 bevestigde coronagevallen onder de gevangenen, en 49 onder medewerkers. Volgens lokale media is de gevangenis recent begonnen met het massaal testen van ingezetenen, waardoor het aantal bevestigde besmettingen vermoedelijk nog flink zal oplopen.

11 april 2020: Actievoerders in de staat Washington eisen de vrijlating van gevangenen tijdens de coronavirus.
11 april 2020: Actievoerders in de staat Washington eisen de vrijlating van gevangenen tijdens de coronavirus.© Reuters

‘Gevangenisbevolking moet nu worden verminderd’

In een rapport dat vorige maand verscheen waarschuwde de American Civil Liberties Union (ACLU) al dat Amerikaanse gevangenissen kunnen zorgen voor een veel snellere verspreiding van het coronavirus. De burgerrechtenorganisatie voorspelde op basis van epidemiologische modellen dat er daardoor wel 100.000 extra coronadoden kunnen vallen in de VS. Bij die berekening werd bovendien alleen uitgegaan van jails, het soort lokale gevangenis waar mensen meestal voor korte duur of in afwachting van een strafproces zitten, en niet van de verspreiding in prisons, het gevangenistype waar mensen langer vastzitten na een veroordeling.

Jails werken als ‘draaideuren’, met een constante stroom mensen die worden opgesloten en weer vertrekken. Als het virus zich binnen de gevangenismuren nestelt, kan het ook gemakkelijk weer ontsnappen en de omliggende gemeenschap infecteren, vreest de ACLU. De organisatie roept op tot een sterke vermindering van gevangenisbevolking tijdens de pandemie, en het opschorten van 95 procent van alle arrestaties.

‘Massa-opsluiting was voor Covid-19 al een crisis voor de volksgezondheid, maar deze pandemie heeft de situatie voorbij het breekpunt geduwd’, zegt Udi Ofer, directeur van de justitie-afdeling van de ACLU. ‘Er zullen duizenden extra mensen overlijden tenzij gouverneurs, aanklagers, sheriffs, politie en de president van de Verenigde Staten direct actie ondernemen om de bevolking van jails en prisons te verkleinen.’

Massa-opsluiting was voor Covid-19 al een crisis voor de volksgezondheid, maar deze pandemie heeft de situatie voorbij het breekpunt geduwd.

Udi Ofer (ACLU)

Daar is Dolovich het mee eens. ‘Er is maar één manier om het gevaar van een catastrofaal, onnodig verlies van levens in ieder geval een beetje te verminderen. En dat is om genoeg mensen uit elke gevangenis te halen, zodat de mensen die erin blijven kunnen social distancen. Al het andere zal niet effectief zijn.’

De afgelopen weken hebben actievoerders druk gezet op lokale autoriteiten om ruimte te scheppen in hun gevangenissen. Maar afkicken van de Amerikaanse verslaving aan gevangenisstraffen blijkt moeilijk; vooralsnog is de bevolking van Amerikaanse afgenomen met slechts 54.000. Vergeleken met het totale aantal van 2,3 miljoen gevangenen is dat niet meer dan een ‘druppel op een gloeiende plaat’, aldus Dolovich. ‘Wat we nu echt zien is een gebrek aan leiderschap en durf bij de autoriteiten die het verschil kunnen maken.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content