‘Hoe Europa met handel het Amazonewoud kan redden’

Het ambitieuze handelsakkoord van de Europese Unie met Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay (Mercosur) rammelt in ethisch opzicht en als het gaat om de klimaatdoelstellingen, schrijft Laura Kehoe, onderzoeker aan de Universiteit van Oxford.

Hoewel de onderhandelingen bijna twintig jaar geduurd hebben, kregen inheemse groepen geen inspraak. Hun inbreng is echter cruciaal, aangezien het aantal moorden op inheemse leiders in de Braziliaanse Amazone nog nooit zo hoog is geweest is als in de afgelopen jaren. Veel van deze gewelddadige aanvallen hebben te maken met landroof voor expansie van de landbouw en er wordt maar zelden officieel onderzoek naar gedaan.

Het is zorgelijk dat deze handelsovereenkomst goedkoper vlees en blijvend tariefvrije soja garandeert. Deze twee producten zijn de belangrijkste aanjagers van ontbossing in de regio. Desondanks zijn er in de overeenkomst geen mechanismen opgenomen die garanderen dat er geen ontbossing en mensenrechtenschendingen plaatsvinden voor de producten die geïmporteerd worden in de Europese Unie. Dat is duidelijke in tegenspraak met de Europese Green Deal, een routekaart om de Europese economie duurzaam te maken.

Daar komt nog bij dat de Braziliaanse regering het tegenovergestelde doet van wat is afgesproken in het Klimaatakkoord van Parijs – namelijk de ontbossing verminderen. Op dit moment razen er branden door het Amazonegebied met dezelfde snelheid als in 2019. Ook de Argentijnse en Braziliaanse moerasgebieden kampen met ongekende branden.

Kantelpunt

Mogelijk keert het tij met betrekking tot deze overeenkomst, nu de Duitse bondskanselier Angela Merkel recentelijk uitsprak “aanzienlijke twijfels” te hebben na een ontmoeting met jonge klimaatactivisten.

De onderliggende kwestie die vaak wordt genegeerd is de volgende: zelfs zonder deze ambitieuze deal zouden de voortdurende problemen met de internationale handel onaangeroerd blijven.

De EU is al verantwoordelijk voor stevige import uit het Mercosurblok. Jaarlijks bereiken meer dan 10 miljoen ton soja (voor veevoer) en meer dan 200.000 ton vlees Europa. De import uit de Mercosurlanden is nu al goed voor ontbossing met de omvang van één voetbalveld per 3 minuten. De Amazone stevent daardoor af op een kantelpunt, waarna een snelle verandering van het gebied kan inzetten van een weelderig tropisch regenwoud naar een droge savanne. Dat zou catastrofaal zijn voor de inheemse bevolking, de landbouw in de regio en het wereldwijde klimaat.

Handel repareren

Als we de klimaatverandering serieus nemen en mensenrechten willen respecteren, moeten we dringend actie ondernemen.

Het kan zoveel beter. Als eerste is het duidelijk dat we de consumptie moeten beperken van voedsel dat bij de productie een grote impact heeft op het milieu. Europeanen eten zoveel vlees dat ze niet alleen ontbossing in het buitenland aanjagen, maar ook in hun eigen land gezondheidsproblemen veroorzaken. Er bestaat een verband tussen excessieve vleesconsumptie en een hoger risico op hart- en vaatziekten en diabetes type 2. Er is overtuigend bewijs dat rood en bewerkt vlees kanker kan veroorzaken.

Als we meer planten zouden eten, zouden wij ons beter voelen en de planeet ook.

Alleen ons dieet aanpassen is echter niet voldoende om de problemen op te lossen. Om te voorkomen dat we onbedoeld conflicten en ecocide in het buitenland aanjagen, moeten Europeanen ook de handel op fundamenteel niveau repareren.

Gelukkig zijn er geen bijzondere nieuwe uitvindingen of een technologische sprong nodig om deze crisis op te lossen. In ons onderzoek, waar 21 internationale auteurs aan meewerkten, wijzen we op de mechanismen die nodig zijn om de handel ten goede te transformeren. Mechanismen die op dit moment tot onze beschikking staan. Zo kunnen we bijvoorbeeld daadwerkelijk luisteren naar wat inheemse groepen en de plaatselijke bevolking te zeggen hebben, en ervoor zorgen dat ze hun land niet kwijtraken aan illegale invasies.

We kunnen de herkomst van producten achterhalen en garanderen dat ze niet bijdragen aan ontbossing of conflicten. We kunnen juridische procedures opstellen die het mogelijk maken voor kwetsbare gemeenschappen om verhaal te halen.

Nieuw speelveld

Cruciaal is echter dat we, zelfs als we elk bedrijf ter verantwoording kunnen roepen en elke sojaboon kunnen traceren, nog steeds indirect en ongewenst de druk kunnen opvoeren op de laatst overgebleven bossen, savannes en moerasgebieden in Zuid-Amerika als onze vraag groeit. Om dat te voorkomen is het belangrijk om handelsovereenkomsten afhankelijk te maken van de vooruitgang die landen boeken op het gebied van internationale afspraken – zoals het Klimaatakkoord van Parijs.

Stel je voor dat de economische macht van de handel gebruikt zou worden om een nieuw speelveld te creëren, en landen pas aan het spel mee mogen doen als ze vooruitgang boeken in de strijd tegen ontbossing en voor mensenrechten. In het geval van Brazilië stelde de inheemse leider Sonia Guajajara hiervoor twee duidelijke criteria voor. Als eerste substantiële vooruitgang in het beëindigen van straffeloosheid van geweld tegen activisten die zich inzetten voor behoud van de bossen. Dit kan eenvoudig gemeten worden door te kijken in hoeveel zaken onderzoek en vervolging, en uiteindelijk berechten plaatsvindt. Het tweede criterium kan de ontbossingsgraad zijn. Die moet zodanig beperkt worden, dat het land voldoet aan zijn eigen doelen onder het klimaatakkoord.

Destructief gedrag

Uiteindelijk zullen we de moed moeten hebben om op te komen voor onze waarden en daarmee in overeenstemming te handelen. Zou het niet fantastisch zijn te leven in een wereld die niet gebaseerd is op destructief gedrag? Waar we ons geen zorgen meer hoeven te maken over de vraag of ingrediënten in onze maaltijd een duister verleden hebben?

In ons onderzoek zetten we uiteen wat nodig is om de handel fundamenteel te repareren. Het is nu aan de EU om naar voren te treden en een leidende rol te spelen op het gebied van duurzaamheid, een rol waar iedereen trots op kan zijn.

Laura Kehoe is onderzoeker aan de universiteit van Oxford. Ze houdt zich bezig met natuurbehoud.