Hoe de nieuwe rechtse president van Colombia het vredesakkoord met de FARC bedreigt

De rechtse overwinning in de Colombiaanse presidentsverkiezingen betekent een nieuwe nederlaag voor het vredesakkoord met de FARC.

Rechts had zich voor deze verkiezingen verenigd als nooit tevoren. Iedereen schaarde zich achter Ivan Duque, een onbekende senator die nam het opnam tegen de linkse kandidaat Gustavo Petro.

Rustigste verkiezingen

Petro, een voormalige guerrillero en oud-burgemeester van Bogotá, had een ambitieus klimaatplan maar strandde zondag in de tweede ronde op 41,8 procent. Duque won met 54 procent. 47 procent kwam niet stemmen, het laagste cijfer in 20 jaar.

Paradoxaal genoeg waren dit de rustigste verkiezingen in tientallen jaren, een gevolg van het vredesakkoord met de FARC, de vroegere rebellenbeweging die vandaag een politieke partij is.

De uitslag betekent een tweede nederlaag voor het vredesakkoord; de eerste nederlaag was de volksraadpleging van oktober 2016. Nu werd de grootste tegenstander van het akkoord tot president verkozen.

Uribe III

Duque, die door voormalig president Álvaro Uribe naar voren werd geschoven, neemt op 7 augustus de fakkel over. Op sociale media heeft men het al over Uribe III, een voortzetting van de twee ambtstermijnen van Uribe (2002-2010).

Duque heeft driekwart van het Congres achter zich. Hij kan ook zelf de nieuwe procureur-generaal aanstellen.

Oorlogsmisdaden

Het is het verzet tegen het vredesakkoord met FARC dat de rechtse krachten verenigd heeft.

Door het akkoord is een speciale rechtbank opgericht. Die zal over guerrillero’s, militairen en burgers oordelen die aan zich aan oorlogsmisdaden schuldig hebben gemaakt.

Het openbaar ministerie heeft een lijst van 15.000 namen, onder meer van ondernemers. Die willen dat hun namen niet worden vrijgegeven en dat de zaken niet wordt uitgeklaard.

Zaak-Odebrecht

Toeval of niet, in de coalitie zit ook iedereen die betrokken is bij corruptiezaken, ook degenen die tot nog toe konden ontsnappen in de zaak-Odebrecht, het schandaal rond het Braziliaanse bouwbedrijf dat in heel Latijns-Amerika ambtenaren en politici omkocht om contracten voor megaprojecten binnen te halen.

Het vredesakkoord met de FARC is een complexe constructie waarover vier jaar (2012-2016) is onderhandeld in Havana door de regering van Juan Manuel Santos, onder internationale begeleiding. Het principe was dat er geen akkoord zou zijn zolang niet over alles een akkoord was.

Toen er op 24 augustus 2016 een akkoord uit de bus kwam, sloeg Santos de raad van zijn buitenlandse adviseurs in de wind en organiseerde hij een referendum. Daar kwam het Akkoord van Havana 1,2 procentpunt (53.894 stemmen) te kort.

Verdrag van Colón

Daarop volgde een politieke marathon van Santos. Vijf weken lang bewerkte hij de sectoren die het in het referendum in het neekamp zaten. In november 2016 werd een nieuw akkoord getekend, in het Teatro Colón in Bogotá.

De speciale rechtbank kreeg minder bevoegdheden, burgers waren niet langer verplicht voor de rechtbank te verschijnen en de bewegingsvrijheid van veroordeelde guerrillero’s met een alternatieve straf werd ingeperkt.

Ondanks de veranderingen zette de partij van Uribe en Duque, het rechtse Democratisch Centrum, zijn oppositie verder en verliet ze het Congres telkens als over de uitvoering van het Verdrag van Colón werd gesproken.

Minstens 12 jaar

Toch gaat men ervanuit dat Duque verplicht is om het akkoord uit te voeren en dat hij geen wijzigingen meer kan aanbrengen. De reden daarvoor is een uitspraak van het Grondwettelijk Hof van oktober 2017. Dat bepaalde dat de instellingen en overheden de verplichting hebben om het vredesakkoord gedurende minstens twaalf jaar, drie regeringen, uit te voeren.

Maar de zaken liggen niet zo eenvoudig in Colombia, een land met een complexe juridische structuur die in veel gevallen niet werkt.

Geen vrede zonder straffeloosheid

Duque heeft al aangekondigd dat hij niet van plan is de overeenkomst te ‘versnipperen’, zoals sommige ideologen in zijn kamp hadden gedreigd, maar wel dat hij wijzigingen gaat aanbrengen. ‘We willen allemaal vrede’, zei Duque, ‘maar’, en dan begint een hele reeks maren – ‘maar een vrede zonder straffeloosheid’ is een ervan.

Straffeloosheid? De speciale rechtbank moest een jaar geleden al operationeel zijn, maar juist door de obstakels die het Congres opwierp, werd het tijdschema van het vredesakkoord overhoopgehaald. De bedoeling was dat guerrillero’s berecht zouden worden voordat ze in de politiek konden stappen. Maar nu hebben diezelfde congresleden op de uitslag van de verkiezingen gewacht om te stemmen over de werking van die rechtbank.

Lees ook: FARC-strijders over het nieuwe vredesakkoord: ‘De lente is aangebroken; we hebben terug hoop’