Hoe belangrijk is het conflict tussen Saudi-Arabië en Iran? ‘Een storm in een groot glas water’

© REUTERS
Naomi Skoutariotis
Naomi Skoutariotis Redactrice Knack.be

De afgelopen dagen is het conflict tussen Saudi-Arabië en Iran hoog opgelaaid. Saudi-Arabië verbrak alle diplomatieke banden met Iran, Bahrein en Soedan volgden. Waarom doen ze dat? Hoe belangrijk is dit conflict? En kan het nog escaleren?

Het conflict tussen Saudi-Arabië en Iran is de afgelopen dagen hoog opgelaaid. Nadat het soennitische Saudi-Arabië bij een massaexecutie ook de sjiitische geestelijke Nimr al-Nimr executeerde, heeft een boze menigte de Saudische ambassade in Teheran aangevallen. Er werd onder meer brand gesticht, 40 mensen werden gearresteerd.

Hierop kondigde Saudi-Arabië aan de diplomatieke contacten met Iran te verbreken en schortte het alle luchtverkeer met Iran op. Onder meer landen als Bahrein en Soedan volgen het voorbeeld van Ryad. Waarom doen ze dat? Waarom is dit zo’n belangrijk conflict? En kan het nog escaleren? Vier vragen over het conflict aan docent Arabistiek en Islamkunde aan de KULeuven, Gino Schallenbergh.

Het lijkt een conflict te zijn tussen Saudi-Arabië en Iran, waarom verbreken ook landen als Bahrein en Soedan dan de banden met Iran?

‘Saudi-Arabië is een beetje de grote broer omdat het een leidinggevende rol heeft in de Golf Council. Dat is de raad van de golfstaten waarvan een aantal landen lid zijn. Jemen niet, maar Saudi-Arabië, Qatar, Koeweit, de Verenigde Arabische Emiraten Oman en Bahrein bijvoorbeeld wel. Die volgzame staten volgen Saudi-Arabië.

Al-Nimr was een religieuze figuur die heel belangrijk was in de politieke beweging, iets wat niet te onderschatten is

Bahrein in het bijzonder volgt Saudi-Arabië omdat het land een soennitische monarchie is, met een sjiitische meerderheid. Die meerderheid is in opstand gekomen met de Arabische lente. Het staatshoofd van Bahrein is altijd bang dat wanneer er iets gebeurt in de oostelijke gebieden van Saudi-Arabië, dat overslaat naar Bahrein. Ze zien het sjiitische Iran ook wel als verantwoordelijke voor alle onrust, omdat zij sjiitische dissidenten financieel zijn gaan steunen.’

Waarom is die executie van Nimr al-Nimr zo belangrijk?

Nimr al-Nimr is een symbool geworden. Hij was een religieuze figuur die heel belangrijk was in de politieke beweging, iets wat niet te onderschatten is. In die regio hebben ze veel respect voor senior scholars, al-Nimr is geboren in ’60. Hij heeft banden met geestelijken in Iran omdat hij daar gestudeerd heeft en daarnaast is hij opgekomen voor de rechten van de sjiitische minderheid in Saudi-Arabië. Hij preekte tegen de tirannie van Saudi-Arabië.

Ongeveer 10 procent van de bevolking is daar sjiitisch, vooral in het oosten. Daar zit veel olie, maar toch voelen ze zich gemarginaliseerd. Sjiieten krijgen er vaker arbeidstaken en kunnen niet opklimmen in leger en administratie. Ze hebben een heleboel grieven en kwamen op straat tijdens de Arabische lente.’

Hoe is de vijandschap tussen Saudi-Arabië en Iran ontstaan?

‘De wortels liggen in 1979 toen Ayatollah Khomeini aan de macht kwam. Dat zorgde voor een fel revolutionair elan. Khomeini predikte de islamitische revolutie en vond dat die ideeën overal in de islamitische wereld moesten doordringen. Iran is hier intussen heel sterk van af gestapt, zeker bij de bevolking is dat elan afgezwakt. Daarna zijn de conflicten heel regionaal geworden. Saudi-Arabië en andere soennitische staten zagen gevaar in het opkomend sjiisme.

De invasie van Irak in 2003 door de Verenigde Staten en de Britten is daarin belangrijk geweest, want daardoor ontstond er een emancipatie van de sjiieten

De invasie van Irak in 2003 door de Verenigde Staten en de Britten is daarin belangrijk geweest, want daardoor ontstond er een emancipatie van de sjiieten. Onder Saddam Hoessein verkeerden zij altijd in de minderheid, maar in 2005 hebben de sjiieten een nieuwe regering gevormd en daar zaten vooral sjiieten in. Dat heeft bij landen als Saudi-Arabië en Jordanië voor kopzorgen gevormd, want dat sjiisme kan zich via Iran en Irak gemakkelijker verspreiden in het Midden-Oosten. Vooral in landen waarin ze vertegenwoordigd zijn, zoals Bahrain, Koeweit en Saudi-Arabië. Plots werd het sjiisme een meerkoppige draak, een gevaar dat overal sluimert en tot uiting kan komen.

Dat gevaar berust vooral op politieke fictie van die staten. Maar in de literatuur werd het gevaar van het sjiisme, dat erop uit is om mensen te gaan bekeren in soennitische landen, breed uitgesmeerd. Daar zijn heel wat samenzweringstheorieën uit ontstaan. In Koeweit bijvoorbeeld, werden Libanese gastarbeiders weggestuurd omdat ze sjiitisch waren. Ze werden ervan verdacht banden met Hezbollah te hebben en soennieten te willen bekeren.’

Kan dit conflict escaleren?

‘Ik denk dat het niet zal escaleren, zeker niet militair. Beide landen willen dat niet: ze kunnen dat financieel niet aan en ze hebben de moeilijkheden in Syrië en Jemen in het achterhoofd.

Er wordt wel veel vuur gespuwd, maar er is ook de tekenende reactie van de Iraanse gids van de revolutie

Saudi-Arabië is betrokken bij de burgeroorlog in Jemen en zal daar wellicht niet met opgeheven hoofd uit geraken. Het kan die oorlog erg moeilijk winnen, laat staat dat ze dan zo’n groot land als Iran moeten bestrijden. Saudi-Arabië beschikt dan wel over heel wat geavanceerde wapens, die ze onder meer hebben aangekocht in België, maar veel minder over manschappen. Het zou het erg moeilijk hebben om tegen Iran oorlog te voeren.

Iran wil op zijn beurt de toenadering van de Verenigde Staten en Europa niet kwijtspelen. Die diplomatieke dooi zou onder druk komen te staan zodat er nooit een einde zou kunnen komen aan het economisch embargo.

Er wordt wel veel vuur gespuwd, maar er is ook de tekenende reactie van de Iraanse gids van de revolutie. Hij heeft de rellen aan de Saudische ambassade een fout genoemd. Dat is een impliciet teken naar Saudi-Arabië dat ze het niet op de spits willen drijven. Het is dus een storm in een zeer groot glas water.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content