Historicus Mark Galeotti neemt de Russische maffia onder de loep

© Reuters
Jeroen Zuallaert

In The Vory: Russia’s Super Mafia doet de Britse historicus en Ruslandkenner Mark Galeotti de wondere geschiedenis van de Russische onderwereld uit de doeken.

Het is allemaal de schuld van Michail Gorbatsjov. Voor hij aan de macht kwam in de Sovjet-Unie, was criminaliteit in het arbeidersparadijs een relatief beperkt fenomeen. Ten tijde van Stalin vormden de Vory (van het Russische ‘ vor‘ of ‘boef’) een subcultuur met eigen tatoeages, geboden en Bargoens, gehard in de goelags. De ‘ vorovskoj mir‘ (‘boevenwereld’) was een staat binnen de staat die zich op kleine schaal met tal van smerige zaakjes bezighield.

Tot Gorbatsjov de perestrojka in gang zette, en daarbij het onzalige idee kreeg om de alcoholconsumptie aan banden te leggen. De Vory zagen hun kans schoon door op haast industriële schaal alcohol te stoken. Dankzij Gorbatsjovs prille liberaliseringen konden ze hun alcoholfortuinen investeren in man- en vuurkracht. De nieuwe coöperatieven die onder de perestrojka ontstonden, bleken een ideale prooi om af te persen.

Halverwege de jaren 90 telde Rusland meer gepantserde Mercedessen dan de rest van de wereld samen.

Toen de Sovjet-Unie in de jaren 90 in elkaar klapte en de centrale overheid zo goed als wegviel, stonden de Vory sterker dan de armlastige staat. De Russische maffia – eigenlijk een verzameling clans van Russen, Armenen, Tsjetsjenen en Georgiërs – werd een wereldwijd begrip. In het Moskouse straatbeeld combineerden de Vory gouden juwelen met Adidas-trainingsbroeken. Halverwege de jaren 90 telde Rusland meer gepantserde Mercedessen dan de rest van de wereld samen.

Pas onder Poetin werd hun macht aan banden gelegd. Hij smeedde een impliciet sociaal contract: zolang de Vory hun geschillen niet op klaarlichte dag en per kogelregen oplosten, maakt de overheid van misdaadbestrijding geen prioriteit. Toch benadrukt Galeotti dat Rusland vandaag geen maffiastaat is, alleen al omdat ‘de huidige Russische politieke elite veel roofzuchtiger is dan de maffia ooit zou aandurven’.

Historicus Mark Galeotti neemt de Russische maffia onder de loep

Opmerkelijk genoeg werken onderwereld en overheid steeds vaker samen. Zo wordt Russische criminelen geregeld verzocht om hand- en spandiensten te leveren bij karweitjes waarbij de overheid geen betrokkenheid kan laten zien. Vaak gaat het om spin-offs van hun dagelijkse bezigheden: geld witwassen om een of andere populistische beweging te financieren, een cyberaanval uitvoeren, en occasioneel zelfs huurmoordenaars ronselen.

Soms dienen de Vory zelfs als geopolitiek instrument. Toen Rusland in 2014 de Krim annexeerde en oorlog stichtte in Oost-Oekraïne, werden naast ‘kleine groene mannetjes’ ook lokale criminelen ingezet. Sergei Aksjonov, de zelfverklaarde premier van de Krim, werkte zich in de jaren negentig op in de georganiseerde misdaad. Eerder dan nationalistische hartstochtelijkheid bij de ‘glorierijke terugkeer naar het moederland’ tentoon te spreiden, houdt de plaatselijke onderwereld het bij een zakelijke blik, door beslag te leggen op Oekraïnse overheidsbedrijven, Russische investeringen binnen te halen en Russische wapens op de zwarte markt door te verkopen.

Zoals een anonieme Russische politieagent het met een kwinkslag verwoordt: ‘Kent u het verschil tussen een politicus en een maffioso? Ik ook niet.’

Mark Galeotti, The Vory: Russia’s Super Mafia, Yale University Press, 344 blz., 18,99 euro.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content