Historicus Mark Bray: ‘Antifa is geen gedachte-experiment, het is activisme met een geschiedenis’

Een black bloc in Berkeley. © Eva Schram
Eva Schram
Eva Schram Correspondent voor Knack.be in Noord-Amerika.

Zolang er fascisme bestaat, bestaat er al antifascisme. Historicus en activist Mark Bray schreef er een boek over. ‘Het is een ongegeneerd partijdige oproep met het doel een nieuwe generatie antifascisten uit te rusten met de nodige geschiedenis en kennis om het herlevende Extreem Rechts te verslaan’, schrijft hij zelf.

Sinds Charlottesville staat een nieuwe groep activisten in de collectieve belangstelling van de Amerikaanse media. Toen Donald Trump het geweld in de Amerikaanse stad veroordeelde en zijn befaamde ‘many sides’-uitspraak deed, doelde hij op het geweld van de linkerkant. Hij noemde het ‘alt-left’, maar het is een beweging die breder bekend staat antifa. Extreemlinkse activisten die zich inspannen rechtse demonstranten een podium te ontnemen, met gebruik van geweld als het nodig is.

Mark Bray, historicus en politiek activist (hij was onder andere actief in de Occupy Wall Street-beweging), schreef er een boek over. In twee hoofdstukken racet hij door de honderjarige geschiedenis van het antifascisme. In de resterende hoofdstukken bespreekt hij de antifascistische beweging in Europa en de VS. Dat doet hij door een gekleurde bril: hoewel hij zelf niet actief is binnen antifakringen, staat hij achter de doelen van de beweging. Zijn boek beargumenteert, in zijn eigen woorden, dat ‘militant antifascisme een redelijk en historisch geïnformeerd antwoord is op de fascistische dreiging die sinds 1945 aanhoudt en die bijzonder dreigend is geworden in de afgelopen jaren.’

Wat is antifa en is de beweging groeiende?

MARK BRAY: ‘Antifa is een activiteit of vorm van politiek van de hele linkerflank die zichzelf verdedigt tegen extreemrechts. Het heeft een geschiedenis van zo’n honderd jaar. De moderne variant is tijdens de jaren ’70 en ’80 ontstaan in Duitsland. In de jaren ’90 was hier de Anti-Racistische Actie (ARA) actief met honderden afdelingen in de VS en Canada. Midden jaren ’00 bloedde die beweging dood, maar sinds Trump zijn campagne aankondigde zijn er weer tal van antifascisten zichzelf gaan organiseren. Die groep is klein, maar groeiende.’

De nieuwe golf van antifa-activiteit is te danken aan Trump, zegt u. Is de Trump-regering fascistisch?

BRAY: ‘Hij is geen schoolvoorbeeld van fascisme, maar Trump heeft fascistische kenmerken. Zijn fetish voor militarisme en masculiniteit, zijn xenofobie, zijn economische nationalistische ideeën, dat zijn kenmerken van fascisme. En zijn regering heeft autoritaire stappen gezet. Het is nu minder, maar er zaten zeker fascisten in zijn team, zoals Steve Bannon en Sebastian Gorka. Maar in het algemeen denk ik niet dat de VS op dit moment een fascistisch regime heeft.’

U schrijft dat antifascisten revolutionairen zijn, die zichzelf niet binnen het conservatieve tot progressieve politieke spectrum plaatsen. Maar hoe verhoudt zich dat tot uw oproep in het boek een alledaags antifascisme te omarmen?

BRAY: ‘Er zijn verschillende vormen van antifascisme. In het boek bespreek ik vooral militant antifascisme. Dat zijn mensen die een radicale, revolutionaire, socialistische politiek voorstaan. Zij zijn tegen de staat en de politie vanuit een heel specifiek wereldbeeld. Mensen die zich als zodanig identificeren zijn in de minderheid in onze samenleving.

Maar je kunt ook anders naar antifascisme kijken: iedereen die tegen fascisme is, onafhankelijk van hoe je je politiek identificeert, is antifa.’

Recent was ik in Berkeley bij een protest van rechtse conservatieven voor de vrijheid van meningsuiting. Er waren er misschien tien in totaal, tegenover duizenden tegendemonstranten, waaronder een enorm black bloc. Waarom komen antifa-activisten in zo’n groot aantal opdagen voor zo’n klein groepje (in hun ogen) fascisten?

BRAY: ‘Het basisprincipe waarop de militante antifascisten handelen is dat je fascisten of witte nationalisten een platform onthoudt, ongeacht hoe klein dat platform is. Ze maken geen onderscheid tussen een protest van tien of honderd mensen. Daar zit een historische redenering achter: fascisme is in de jaren ’30 ook met een klein groepje mensen begonnen. Hoe kleinschalig ook, antifascisten nemen fascisme altijd serieus.’

Maar zou het in zo’n geval niet effectiever geweest zijn de rechtse demonstranten gewoon te negeren?

BRAY: ‘Als je fascisten negeert, groeien ze soms wel, en soms niet. Maar antifascisten gaan uit van het ergste scenario en proberen dat koste wat kost te vermijden. De wijze waarop fascisme groeit is goed gedocumenteerd. Ze ontwikkelen zich volledig binnen bestaande instituties. Door mensen aan zich te binden, sociale centra te ontwikkelen, waarbinnen ze hun ideeen en methoden uiteenzetten. Ze nemen deel aan verkiezingen. (In zijn boek wijst Bray er meerdere malen op dat zowel Mussolini als Hitler niet door revolutie maar electoraal aan de macht kwam, nvdr.) Het antifascistische argument is: geef ze de mogelijkheid niet zulke stappen te zetten. Zelfs als het zaadje uberhaupt nooit was uitgegroeid. Je wilt de gok niet wagen als het om fascisme gaat.’

Antifa is geen gedachte-experiment, het is activisme met een lange geschiedenis

Wat vindt u van het argument dat het een glijdende schaal is? Als we vandaag de vrijheid van meningsuiting van rechtse Amerikanen beperken, wie voorkomt dat het morgen voor linkse mensen verboden wordt?

BRAY: ‘Ja, dat argument komt vaak naar voren. Het is belangrijk te kijken naar de geschiedenis. Antifaorganisaties komen op als er een extreemrechtse bedreiging is. Als die bedreiging verdwijnt, verdwijnen de antifaorganisaties ook weer. Antifagroepen bestaan uit linkse mensen die zich bezig houden met vakbonden, milieuactie, etcetera. Nadat een extreemrechtse bedreiging is teruggedrongen, gaan ze weer terug naar dat werk. De geschiedenis laat dat keer op keer zien. Antifa is geen gedachte-experiment, het is activisme met een lange geschiedenis.

Wat mij betreft is de veel gevaarlijkere glijdende schaal die aan de rechterkant. Van mild racisme tot erger fascisme. We zijn het erover eens dat er in de jaren ’30 op enig moment had moeten worden opgetreden tegen nazi’s en fascisten. Hoe erg moet het nu worden voordat we ertegen optreden?

Ik heb niet zoveel op met de mensen die naar alt-right rallies gaan om voor de vrijheid van meningsuiting op te komen. Het is goed vastgelegd dat op dat soort rallies witte nationalisten en nazi’s afkomen.’

In het boek praat u veel over zelfverdediging en het opkomen voor minderheden. Is er geen risico op het uithangen van de witte held?

BRAY: ‘Dat is een belangrijke overweging en daarover wordt ook gediscussieerd. Natuurlijk zijn er ook mensen met een kleur betrokken bij antifagroepen, maar details over demografische samenstelling van die groepen zijn niet voor handen. Het is interessant om te zien dat er bruggen geslagen worden tussen antifa-groepen en Black Lives Matter-afdelingen. De organisatoren van het tegenprotest in Berkeley waar jij bij was, bedankten in een verklaring het black bloc dat ze waren gekomen.

Ja, er is een risico op het uithangen van de witte held. Maar dat neemt niet weg dat het noodzakelijk is voor witte mensen op op te staan tegen wit nationalisme.’

Militante antifascisten schuwen het gebruik van geweld niet. U noemt dat zelfverdediging, maar hoe ver mag dat gaan?

BRAY: ‘De notie van zelfverdediging die antifascisten gebruiken is anders dan gebruikelijk. Het gaat niet alleen om het gebruik van geweld als er onmiddelijk behoefte is aan zelfverdediging, maar ook preventief geweld is toegestaan. Dat komt voort uit het kernidee dat je fascisten niet het voordeel van de twijfel geeft. Militante antifascisten geloven dat het een kwestie van tijd is voordat fascisten tot geweld overgaan, dus gebruiken zij preventief geweld om zichzelf te verdedigen.’

Vervreemden ze zichzelf daarmee niet van mensen die het op andere vlakken misschien wel met hen eens zijn?

BRAY: ‘Ik denk dat er meer sympathie is voor antifa dan de mainstream media doen geloven.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content