Ook als Emmanuel Macron zondag president van Frankrijk wordt, heeft Europa stof om over na te denken.
Na het referendum over de brexit in het Verenigd Koninkrijk en de verkiezing van Donald Trump in de Verenigde Staten leek het zeker dat een golf van populisme ook het Europese vasteland zou overspoelen. Met verkiezingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland op de agenda stond het voortbestaan van de Europese Unie zelf op het spel. In Nederland en Frankrijk werden anti-Europese politici zoals Geert Wilders en Marine Le Pen een grote winst voorspeld. Duitsland was en is nog altijd bang dat het rechtspopulistische Alternative für Deutschland (AfD) bondskanselier Angela Merkel onderuithaalt. De Nederlandse premier Mark Rutte vergeleek het na Nieuwjaar met een toernooi dat uiterst rechts in belangrijke West-Europese landen aan de macht kon helpen: in maart de kwartfinale in Nederland, begin mei de halve finale in Frankrijk en in september de finale in Duitsland.
Het zou bijzonder zelfgenoegzaam zijn om naast de boosheid van bijna de helft van de Fransen te blijven kijken
Zelf toonden Wilders, Le Pen en consoorten zich ook behoorlijk zeker van hun zaak. Op een bijeenkomst van populistische leiders in Koblenz eind januari beloofde Wilders rechts Europa het begin van een ‘patriottische lente’ en ging hij met brede glimlach op de foto met Le Pen en Frauke Petry van AfD. We weten ondertussen dat zijn partij in Nederland toch niet de grootste werd. Le Pen haalde wel de tweede ronde van de presidentsverkiezingen, maar ze zou het daarin – volgens alle peilingen – afleggen tegen Emmanuel Macron met zijn sterk pro-Europees programma. Petry werd twee weken geleden op een congres door haar eigen partij aan de kant geschoven.
Wilders verloor blijkbaar uit het oog dat bewegingen die zichzelf ‘lente’ noemen vaak ook niet veel langer dan één seizoen meegaan. Toch won zijn partij uiteindelijk vijf zetels, terwijl het Front National van Le Pen voor het eerst in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen meer dan 20 procent van de stemmen haalde. Er is dus weinig reden tot euforie. Tel je de stemmen van Le Pen en die van de uiterst linkse kandidaat Jean-Luc Mélenchon op, koos ruim 40 procent van de Fransen voor een project dat de zegeningen van de globale, liberale economie afwijst.
In die zin is winst voor Macron in de halve finale zondag niet zeker. Maar ook daarna kan Europa niet op dezelfde voet verder. Het zou bijzonder zelfgenoegzaam zijn om naast de boosheid van bijna de helft van de Fransen te blijven kijken. Uiteindelijk is dat nagenoeg hetzelfde gevoel van machteloosheid dat een meerderheid van de Britten voor een brexit liet kiezen. Stof voor de Europese politiek om goed over na te denken.
