‘Rusland mag de oorlog niet winnen. Oekraïne mag de oorlog niet verliezen.’ Zelden werd er in het Westen zo vaak met de termen ‘winst’ en ‘verlies’ gestrooid. Maar over wat beide woorden in een snel veranderende context precies betekenen, bestaan er grondige meningsverschillen.
Sinds het begin van de grootschalige Russische invasie in Oekraïne op 24 februari heeft het Westen zonder al te veel aarzelen de kant gekozen van Kiev. Volgens de Ukraine Support Tracker van de Universiteit van Kiel heeft het tientallen miljarden euro aan financiële, militaire en humanitaire steun overgemaakt – met de Verenigde Staten als absolute koploper. Daarbovenop voerden de Europese Unie en haar partners uitgebreide sanctiepakketten in om Rusland economisch te treffen; onder druk van Hongarije blijft het weliswaar afwachten of de lidstaten een gradueel olie-embargo zullen invoeren. Hoe men het ook draait of keert: het Westen is betrokken partij, ook al zijn er geen westerse militaire mankrachten op Oekraïens grondgebied aanwezig.
‘Kankergezwel’
Nu het Oekraïense leger rondom Kharkiv voor het eerst de vijandige troepen tot op de Russische grens heeft kunnen terugdringen, denkt men ook in het Westen na over het verdere verloop van de oorlog en zelfs de uitkomst ervan. Volgens heel wat politici moet die een terugkeer betekenen naar de situatie voor 2014 – toen Rusland het Oekraïense schiereiland Krim annexeerde en de separatistische rebellen in de Donbasregio begon te ondersteunen. De Finse premier Kaja Kallas meent op haar beurt dat ‘Rusland terug naar Rusland moet worden geduwd’. Brits minister van Buitenlandse Zaken Liz Truss zei recent dat het Russische leger uit heel Oekraïne moet verdwijnen – de Krim incluis. Haar Britse collega voor Defensie Ben Wallace deed er nog een retorisch schepje bovenop: ‘De Russische aanwezigheid in Oekraïne is een groeiend kankergezwel dat volledig moet worden verwijderd.’
In ieder geval is het in de eerste plaats aan Oekraïne om te bepalen wat het al dan niet aanvaardbaar vindt, klinkt het bij heel wat Europese staatshoofden en regeringsleiders. Kiev is bovenstaande uitspraken van Kallas en co. niet ongenegen. Op een recent evenement van de Amerikaanse zakenkrant The Wall Street Journal werd president Volodymyr Zelensky gevraagd naar de betekenis van een ‘overwinning’ voor Oekraïne. Zelensky wond er geen doekjes om: ‘Ons hoofddoel bestaat erin de territoriale integriteit te herstellen. Het betekent in de eerste plaats dat we Rusland willen terugduwen naar de grenzen van voor 24 februari. Maar we hopen ook dat de Krim deel wordt van Oekraïne en we zullen erin slagen om dat te doen’, aldus Zelensky, die weliswaar aangeeft dat dat laatste waarschijnlijk het resultaat zal zijn van diplomatieke onderhandelingen.
De machtsverhoudingen op het terrein zullen bij die gesprekken evenwel richtinggevend zijn, meent VUB-professor Alexander Mattelaer, verbonden aan het Egmont Instituut. ‘Voor Kiev betekent “winnen” in absolute zin van woord dat Oekraïne het nationale territorium opnieuw in handen krijgt en dat ook kan heropbouwen.’ Evident is dat niet. Zeven jaar na de annexatie van de Krim beschouwt Rusland het Oekraïense schiereiland als het zijne. Dat ‘eigendomsrecht’ werd in 2014 met een omstreden referendum gelegitimeerd en in 2018 met een brug tussen het schiereiland en het vasteland fysiek bezegeld. In de Donbasregio voert Rusland sinds 2019 een paspoortpolitiek waardoor de inwoners er versneld de Russische nationaliteit kunnen aanvragen. En in het recent veroverde Kherson wordt er intussen in roebel betaald, standbeelden van Lenin terug op de sokkel gehesen en loopt het internetverkeer intussen via Russische providers.
Nucleaire wapens
Tegen die achtergrond herbergt gebied van Rusland terugnemen ook een aanzienlijk risico, vertelt Mattelaer. ‘Hoe maximalistischer Oekraïne en het Westen een “overwinning” interpreteren en nastreven, hoe groter de kans op een Russische escalatie. De piste dat Rusland (tactische) nucleaire wapens – naar alle waarschijnlijkheid op Oekraïens grondgebied – zal gebruiken wordt realistischer naarmate Rusland grotere verliezen leidt. Omdat iedereen dat scenario wil vermijden is een staakt-het-vuren en een nieuwe partitie van Oekraïne meest waarschijnlijke scenario. De overblijvende militaire stootkracht van beide partijen zal bepalen waar de contactlijn tussen de Oekraïense en Russische legers zal komen te liggen. En de Westerse hulp aan Oekraïne speelt daarbij een belangrijke rol’, klinkt het.
Duits Bondskanselier Olaf Scholz bewandelt alvast een voorzichtiger pad dan zijn Britse collega-politici. Net als de Amerikaanse minister van Defensie Loyd Austin pleit hij voor een staakt-het-vuren en vraagt hij dat de Russische troepen het Oekraïense terrein moeten verlaten. Of daar ook de Krim bij hoort, is evenwel onduidelijk. ‘Ons doel is dat de Russische invasiepoging mislukt. Dat is de maatstaf voor ons handelen’, aldus Scholz. Ook Frans president Emmanuel Macron, tevens in contact met Zelensky, toont zich gematigder dan de Britten. In een toespraak voor het Europees Parlement zei het staatshoofd dat men een ‘vernedering van Rusland’ moest vermijden. Niet veel later zei Zelensky aan Italiaanse media dat men Oekraïne niet kan vragen opofferingen te maken om gezichtsverlies voor Poetin te vermijden. Macrons entourage moest meteen verduidelijken dat Parijs dat niet deed.
Een nieuwe scheiding op Oekraïens grondgebied, waar Mattelaer over spreekt, is voor onder meer Oekraïne en de Baltische staten dus geen optie. Volgens hen zal Poetin elke morzel landmassa later gebruiken als springplank voor een nieuw offensief. Een knotsgekke redenering is dat niet. Ook nu dient de Krim en delen van de Donbasregio als uitvalsbasis om andere delen van Oekraïne in te nemen. ‘Een compromis met het kwaad is nog steeds een halve overwinning voor het kwaad’, aldus Kallas, die naar eigen zeggen niet begrijpt waarom Scholz en Macron überhaupt nog met Poetin telefoneren. Dat begrip leeft ook bij de Europese ambassadeur in Oekraïne, de Est Matti Maasikas. In een recente bijdrage schrijft hij dat het voor Estland geen kwestie van ‘of’, maar wel van ‘wanneer’ Rusland opnieuw actie zal ondernemen. Johns Hopkins-professor en Ruslandkenner Sergey Radchenko meent zelfs dat Rusland net wel moet worden vernederd omdat het zijn les uit 1990 nog niet geleerd heeft.
Kortom, eensgezindheid over het precieze einddoel van de oorlog in Oekraïne bestaat er in het Westen geenszins. Scholz zei donderdag alvast dat Poetin de oorlog al in Oekraïne reeds verloren heeft. De regimewissel in Kiev is mislukt, het Oekraïense leger verre van verslagen en de strategische positie door de nakende NAVO-toetreding van Zweden en Finland verzwakt. ‘Bedoeling is intussen om zo veel mogelijk zand in de Russische oorlogsmachine te blijven strooien’, klinkt het bij een Belgische regeringsdiplomaat, gevraagd naar de uiteindelijke bedoeling van de economische sancties tegen Rusland. Volgens Mattelaer een logische redenering. ‘Het Westen wil dat Moskou tenminste zijn lesje leert en in het vervolg tweemaal nadenkt vooraleer het aan zulke avonturen begint.’ De Europese diplomaat bevestigt: ‘Poetin moet beseffen dat hij zich zulke avonturen simpelweg niet meer kan permitteren en het Westen dat ook niet langer toelaat.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
