Het positieve aan deze Amerikaanse presidentsverkiezing is…

Corruptie, leugens, verdraaiingen. De Amerikaanse genomineerden voor de presidentsverkiezingen verkiezen wederzijds verwijt boven uiteenzettingen over een eigen programma. En hun aanhangers gedragen zich net zo: ‘Mijn kandidaat stinkt, maar de jouwe stinkt harder’. Valt er iets positiefs te zeggen over deze campagne?

Als één uur symbool kan staan voor deze Amerikaanse presidentsverkiezingen, dan viel dat wellicht woensdag af te klokken. Hillary Clinton en Donald Trump zouden elk een halfuur vragen beantwoorden over veiligheid en buitenlands beleid en samen bewezen zij waarom zovele Amerikanen in wanhoop naar 8 november toeleven.

Het decor kon moeilijk beter gekozen zijn voor wat het Commander-in-Chief Forum werd genoemd. Het vond plaats aan boord van de Intrepid, een vliegdekschip uit WO II dat nu dienstdoet als museum. Het Forum bood uitzicht op de plaats waar 15 jaar geleden de Twin Towers instortten.

Journalist Matt Lauer, al jaren het gezicht van de soms behoorlijk frivole ochtendshow van NBC, zou vragen stellen, en ook militairen uit het publiek konden tussenkomen.

Achteraf zou blijken dat 14,7 miljoen Amerikanen hun tv hadden aangezet. Mogelijk om – zoals uw verslaggever – in toenemende verbijstering toe te kijken.

Het begon al slecht. Hillary, die na een toss als eerste aan het woord kwam, had een moeilijk moment – niet in het minst omdat Lauer haar in het kader van nationale veiligheid en beoordelingsvermogen aan een spervuur van vragen over haar e-mails onderwierp.

Telkens ze haar gebruik van een privésysteem probeert uit te leggen, werkt ze zich dieper in nesten en dat was ook dit keer het geval.

Ze bracht ruw geschat de tiende versie van haar verdediging: ja, het was fout dat ze voor haar werkmails als minister van Buitenlandse Zaken een privésysteem met een privéserver opzette, maar geen van haar mails had de hoofding ‘Top Secret’, ‘Geheim’ of ‘Vertrouwelijk’ meegekregen. ‘Niets, en ik herhaal het en dit werd geverifieerd door het ministerie van Justitie, geen enkele e-mail die ik ontving of verstuurde, had een dergelijke hoofding’.

De allereerste uitleg was dat geen geheim materiaal op haar e-mailsysteem was terechtgekomen. Vervolgens werd dat: er was nooit materiaal in haar mails dat op het moment dat het verstuurd of ontvangen werd als geheim was aangeduid. Een derde versie, begin juli ten overstaan van de FBI gegeven, luidde dat weliswaar vertrouwelijk materiaal in haar mails was opgenomen, maar dat ze niet wist waar de ‘c’ voor stond (confidential, of: vertrouwelijk). Woensdag werd het dus: in geen van haar mails stond in de hoofding een grote waarschuwing, die haar had kunnen alarmeren.

Een luitenant in het publiek, die Republikeins zal stemmen, liet niet veel heel van haar verdediging. Ik had zelf toegang tot gevoelige informatie, aldus piloot Jon Lester: ‘Als ik bij communicatie van deze informatie niet de geijkte procedures had gevolgd, dan zou ik vervolgd en in de gevangenis gegooid zijn’. Hoe, ging hij verder, kunnen we enig vertrouwen hebben in Clintons leiderschap en ’s lands geheimen aan haar toevertrouwen als ze de nationale veiligheid zo laag inschatte?

Clinton herhaalde haar uitleg over de hoofdingen. ‘Ik deed dus precies wat ik moest doen, en ik nam het heel serieus. Heb ik altijd gedaan, zal ik altijd doen’.

Vergeten doden

Men kan argumenteren, zoals Clintons aanhang deed, dat de piloot appels met peren vergeleek. Een algemene mail over een geheim drone-programma is niet hetzelfde als de precieze vlieginstructies van een piloot. Maar of het nu een appel was of een peer: Clinton kwam niet heel geloofwaardig over, en het is wel duidelijk dat we tot de verkiezingsdag over mails zullen praten. Al was het maar omdat de komende weken nog mails openbaar gemaakt zullen worden die de presidentskandidaat had willen vernietigen.

Clinton was duidelijk geërgerd dat een grote portie van haar halfuur werd besteed aan haar e-mails. Maar op volgende punten scoorde ze niet beter.

In de verdediging van de militaire tussenkomst in Libië was Clintons argument dat Trump destijds ook een voorstander van die actie was (weliswaar: zij was minister en voerde de forcing voor die interventie, hij presenteerde op dat moment een realityshow). ‘We verloren geen Amerikaans leven in die actie’, voegde ze toe, terwijl nu net de dood van vier Amerikanen in de stad Benghazi, daarbij de ambassadeur, heeft geleid tot het parlementair onderzoek dat blootlegde dat ze met haar e-mails de richtlijnen van het ministerie overtrad.

En zo ging het maar door.

Haar aanhang probeerde haar wanprestatie af te wentelen op moderator Matt Lauer, en diens spervuur aan mailvragen.

De stemming bij die Clintonaanhang werd er niet vrolijker op toen men zag hoe Lauer, die nochtans persoonlijk heeft bijgedragen tot deClinton Foundation, Trump bejegende.

Trump, dat is bekend, is moeilijker vast te pinnen dan levertraan. Hij zegt bijvoorbeeld de ene dag dat hij zijn standpunt inzake illegale migratie verzacht, en als men hem de volgende dag naar details vraagt, betwist hij zijn eigen uitgangspunt. ‘Verzacht? Velen hebben me gezegd dat het eigenlijk een verharding is’, verklaarde hij bijvoobeeld aan Anderson Cooper van CNN. Journalisten begraven zich in databanken om al zijn uitspraken te controleren en te archiveren, maar zelfs gewapend met citaten en data slagen ze er niet in The Donald tot de erkenning van een tegenspraak te brengen. Hij omzeilt, negeert, ontkent datgene wat bewezen is.

‘Aan de winnaar behoort de buit’

Op het vliegdekschip stelde de zakenman – wat hij al vaak heeft gedaan – dat hij van voor de start tegen de oorlog in Irak gekant was. Het enig beschikbaar bewijs, een radio-interview uit 2002, wijst op het tegendeel. Ondersteunde hij de oorlog in Irak? vroeg shock-jock Howard Stern hem. ‘Ik veronderstel het’, luidde het lauwe antwoord.

Trump citeerde woensdag als bewijs van zijn prille weerstand tegen de oorlog een interview met Esquire, dat één jaar en vijf maanden na het begin van de oorlog werd gepubliceerd.

Lauer probeerde zelfs niet hem te wijzen op het radio-interview uit 2002.

Dat betekent niet dat Trump een vrolijk halfuur doorbracht. Ook voor hem was het een bizarre sessie. Hij had net een toespraak achter de rug die opvallend dicht bij de Republikeinse partijlijn zat – hij stelde veel hogere uitgaven voor het leger in het vooruitzicht.

Op het vliegdekschip pleitte hij – niet voor het eerst – voor de bezetting van de Iraakse oliebronnen, zodat de VS wat zouden terugkrijgen voor de duizenden miljarden die ze aan de oorlog in het land besteed hadden. ‘Weet je, het placht zo te gaan: aan de overwinnaar behoort de buit’.

Hij zei ook dat president Barack Obama en minister van Buitenlandse Zaken Clinton de generaals ’tot puin’ hadden gereduceerd: ’tot een punt waar het gênant is voor ons land’.

‘Ik heb groot vertrouwen in het leger’, ging Trump verder. ‘Ik heb groot vertrouwen in bepaalde bevelhebbers, dat is zeker’.

Lauer, die nu wel vinnig reageerde, wees hem op zijn wirwar aan opinies terzake. Eerst had Trump gezegd dat hij meer wist over IS dan de generaals, en dat hij een geheim plan klaar had om IS te verslaan (geheim om het verrassingseffect niet te verspelen). Maar hij verklaarde ook dat hij de generaals zou vragen om binnen de dertig dagen een plan tegen IS op te stellen. Zou hij dan de raad vragen van mensen die minder over het onderwerp weten en die tot puin zijn gereduceerd? ‘Als hun plan beter is…’ aldus Trump, zou hij er oren naar hebben.

‘Het is waarschijnlijk onwaarschijnlijk’

Trump skiede vele slaloms tijdens zijn halfuur. Hij noemde de Russische president Vladimir Poetin goedkeurend ‘een leider, veel meer dan onze president een leider is geweest’. ‘Volgens peilingen vindt 82 procent dat hij het goed doet’. (Het gaat om Russische peilingen – in de VS staat Poetin op minder dan 10 procent)

Dat de Russen momenteel volgens Amerikaanse inlichtingendiensten onder meer de Democratische partij hebben gehackt, wuifde Trump weg. ‘Niemand weet dat zeker’. Later noemde hij het ‘waarschijnlijk onwaarschijnlijk’ (‘probably unlikely’) dat de Russen bij die hackpartij betrokken waren.

Hij suggereerde ook dat de aanwezigheid van vrouwen in het Amerikaans leger een probleem is.

.@JoyAnnReid 26,000 ‘unreported’ sexual assaults! How does Trump know how many if they were ‘unreported’? pic.twitter.com/VNTrVNS1NB

— D Fullen (@dhfull50) September 9, 2016

>

Na een vraag van een officier wiens dochter niet bij het leger wou omdat er zoveel seksueel geweld onder soldaten is, bracht Lauer een tweet van Trump uit 2013 in herinnering:

‘26.000 niet gerapporteerde gevallen van seksueel geweld in het leger, en slechts 238 veroordelingen. Wat verwachtten die genieën toen ze vrouwen en mannen samen zetten?’

Trump: ‘Wel, dat is een correcte tweet. Vele mensen denken dat het absoluut correct is’.

De twee keer een halfuur waren niet wereldschokkend, ze waren zelfs niet ongewoon in deze verkiezingen, maar ze maakten duidelijk waarom een meerderheid van Amerikanen eigenlijk iemand anders wil. Wat plaats je zelf als titel boven een artikel over dit Forum met de volgende president van het land?

‘De ene wriemelt over e-mails, de andere houdt van Poetin’?

‘Hillary vergeet doden in Libië, Trump is tegen vrouwen in het leger’?

Hillary: ‘Ik heb een plan tegen IS’ – Trump: ‘Ik heb er twee’?

‘Wat is Aleppo?’

Het uitgangspunt van het Forum was dat de twee over hun eigen voorstellen zouden praten, en niet zouden terugvallen op kritiek op de tegenstander. Ze hielden dat geen van beiden een minuut vol.

Het zit er zo ingebakken: de weg naar de overwinning is geplaveid met kritiek op de tegenstander.

Election 2016..We’re Screwed!! #tshirt #funny #politics #werescrewed #election2016 #awesome https://t.co/GgEnn9d79b pic.twitter.com/tVJ0hFVQvR

— Really Stupid Gifts (@RealStupidGifts) August 28, 2016

Ze hebben allebei een hoop om kritisch over te zijn. Een meerderheid van de Amerikanen is het zelfs met die kritiek eens. Maar nu dringt door dat het toch een van die twee fel bekritiseerden zal worden.

‘2016: We’re Screwed’, is een van de meer populaire bumperstickers (en ook een T-shirt). Of: ‘2016: Everybody Sucks’. Of de Democratische: ‘Wij zijn niet perfect, maar zij zijn getikt’ (We’re not perfect, but they are nuts).

Er zijn ook twee andere nationale presidentskandidaten, Jill Stein van de Groenen, en Gary Johnson van de Libertaire partij, maar om allerlei redenen zijn die nog minder geloofwaardig dan de grote twee.

Gary Johnson, de ex-gouverneur van New Mexico, die beloofde dat hij tijdens de campagne niet high zal zijn, wist deze week niet te antwoorden op een vraag over Syrië. Hij antwoordde op de vraag ‘Wat zou u doen, als president, aan Aleppo?’ met het terstond klassieke ‘Wat is Aleppo?’

Jill Stein staat nog lager in de peilingen, hoewel sommige supporters van Bernie Sanders aangaven op haar te zullen stemmen.

WATCH: Libertarian presidential candidate Gary Johnson asks Mike Barnicle, ‘What is Aleppo?’ https://t.co/BcG5hufHYf

— MSNBC (@MSNBC) September 8, 2016

Die twee worden dus geen president. Het wordt een van die andere twee.

De kiezers snakken naar een buitenstaander maar de kans is groot dat ze de ‘best voorbereide presidentskandidaat aller tijden’ krijgen.

Onder invloed van Bernie Sanders schoof Hillary Clinton op naar links, maar al de dingen die de Sanders-aanhang haar verweet – de hang naar het grote geld van de grote bedrijven, de waas van geheimzinnigheid, de neiging tot inmenging in het buitenland – is niet veranderd. Clinton deed gedurende augustus non-stop aan fondswerving. Ze at aan tafels waar disgenoten 30.000 dollar neertelden. En ondertussen, onder meer omdat ze niet op tv verscheen en geen meetings gaf, zakte ze in de peilingen terug, en staat ze weer min of meer op gelijke hoogte met iemand die een robbertje uitvocht met de nabestaanden van een gestorven militair, en die de in de VS heel onpopulaire Russische president opvrijt.

Trump is een buitenstaander, dat is in zijn voordeel, maar hij zegt alles over alles, plus het tegendeel, hij weigert blunders toe te geven. Sinds hij enkele jaren geleden de geboorteacte van de president opeiste om zich ervan te kunnen vergewissen dat Obama een echte Amerikaan was – een maneuver dat hem populair maakte bij racistisch rechts – kan hij de stemmen van zwarten vergeten. Een meerderheid van Amerikanen heeft geen zin in een vleesgeworden kleinzerig ego, in een man die geen kritiek kan horen zonder een poging te ondernemen de criticaster te vermorzelen.

Er is ook – minder evident, maar toch – goed nieuws

Dat is dus het niet geringe slechte nieuws. Wie het ook wordt op 8 november: een meerderheid in het land zal er niet blij mee zijn.

Toch is er ook goed nieuws over de verkiezingen. Minder evident, maar toch.

Om het banaal te beginnen: de deeleconomie wint erbij. Trump heeft eigenhandig CNN gered. In het tweede kwartaal van 2016 scoorden de kleinere nieuwszenders CNN en MSNBC 71 en 72 procent beter dan in 2015. Bij het grotere Fox News is de stijging beperkter maar nog altijd aanzienlijk: 23 procent. Trump eist die stijging over de hele nieuwslijn op als zijn verdienste. Dat is her en der betwist, maar niet heel fel.

Hillary Clinton heeft in augustus dus non-stop achter geld gejaagd en ze heeft in die periode een recordbedrag van 143 miljoen dollar binnengehaald (Trump strandde op 90 miljoen, maar hij bleef gewoon campagne voeren, de grote bedrijven en de banken kiezen voor Hillary, Trump doet het met kleinere bijdragen). Zij en verwante comités hadden op 1 september 152 miljoen dollar in kassa, hij en zijn comités 74 miljoen. Daar is al veel geld aan voorafgegaan en zal nog veel geld bijkomen. Er worden miljarden uitgegeven in deze campagne. De campagneteams hebben honderden mensen in dienst.

Er is een soort zelfbevraging ontstaan, zowel bij Democraten als bij Republikeinen. De kernvraag is: hoe hebben zovele politici de omvang van de woede bij de bevolking verkeerd ingeschat? Wat bij de Tea Party en Occupy begon, is uitgegroeid tot iets wat misschien deze verkiezing beslist.

Een simpele statistiek kan iets verklaren.

In 2007 bedroeg het gemiddelde familie-inkomen in de VS bijna 138.000 dollar per jaar. In 2013 was het gezakt naar 82.700 dollar (de cijfers komen van onderzoeksbureau Pew, en zijn op inflatie bijgesteld).

Sinds 2013 gaat het gemiddeld inkomen weer wat de hoogte in, maar de impact van de crisis is verre van verwerkt, de levensverwachting bij bepaalde groepen daalt.

De verdeling van de verarming was ongelijk en, om een vroegere medewerker van Obama te citeren: zij die goed boeren zijn niet dankbaar, terwijl zij die uit de boot vallen er echt de pest in hebben.

Zij die goed boeren, hadden duidelijk het oor van de traditionele politici.

Het zou kunnen, schreef de pro-Republikeinse maar anti-Trump commentator David Brooks vrijdag, dat de twee partijen een grondige hertekening ondergaan, en wat van hun verstarring verliezen. Wie is nog voor de vrije markt? Wie is aantrekkelijk voor zwarten? Wie is aantrekkelijk voor wie achterblijft nadat fabrieken vertrekken? Blijven de Democraten de grotere steden beheersen, terwijl de Republikeinen de voorsteden monopoliseren?

In de vorige presidentiële cyclus waren zowel Obama als Mitt Romney voorstander van vrijhandelsakkoorden, nu is ineens niemand meer openlijk voor (behalve Gary ‘Wat is Aleppo’ Johnson).

Trump heeft elke hoofdregel van de Republikeinen met voeten getreden: hij is een nationalist die een grote overheid voorstaat.

Trump staat in principe voor dezelfde aanpak voor iedereen (maar duidelijk niet voor hemzelf). Clinton staat meer voor de coalitie van groepen, met aparte belangen. Trump staat voor nostalgie naar de jaren vijftig. Clinton trekt mensen aan die minder afwijzend staan tegen de huidige situatie. Trump heeft zo goed als geen uitgewerkt programma, terwijl Clintons diensten ongeveer dagelijks (!) mails uitsturen met gedetailleerde voorstellen om weer een probleem op te lossen.

‘Mand van betreurenswaardigen’

Ook op een ander niveau is er zelfbevraging. Vrijdag tijdens een geldinzameling klasseerde Hillary Clinton de helft van Trumps aanhang ‘in de mand van de betreurenswaardigen’. Ze preciseerde: ‘Racistisch, seksistisch, homofoob, xenofoob, islamofoob, noem maar op’.

Nogal wat commentatoren en Democratische partijmedewerkers stellen zich vragen over de manier waarop ze in het verleden gelijkaardige kwalificaties hebben gebruikt om bijvoorbeeld uitspraken van John McCain en Mitt Romney te bekritiseren.

Romney werd bijvoorbeeld op vele plaatsen omschreven als ‘gevaarlijk voor vrouwen’, een ‘bullenbak’ en ‘een racist, om nog te zwijgen van het etiket ‘moordenaar’ in een spotje van een Democratische SuperPAC – een lobbygroep die veel meer geld mag inzamelen voor verkiezingscampagnes en kandidaten direct mag aanvallen. Zijn firma had een bedrijf gesloten, een werknemer met kanker viel zonder ziekteverzekering.

Nobelprijswinnaar Paul Krugman noemde Romney onder meer ‘een gevaarlijke idioot’ en ‘onwetend zowel als onverschillig’.

McCain werd onder meer omschreven als een heethoofd die je niet met kernwapens kon vertrouwen.

Barack Obama denkt tegenwoordig met nostalgie terug aan McCain en Romney, vindt hen ten gronde geschikte figuren om president te zijn en mensen met het hart op de juiste plaats. Commentatoren stellen dat die oude aanvallen de Republikeinen in zekere zin ‘ingeënt’ hebben tegen verwijten van racisme, die nu veel meer op hun plaats zouden zijn. Trump gebruikt het zelf: ‘Dat is het wapen waar Democraten naar teruggrijpen als ze niets anders in te brengen hebben: racist’.

De andere kant doet overigens hetzelfde: Obama werd als een gevaar beschreven, Trump zegt over Hillary: als zij verkozen wordt, houdt het land op te bestaan.

Niet dat het veel zal veranderen, maar enkele mensen zijn zich weer iets bewuster dat sommige termen aan kracht inboeten als ze gebruikt worden.

Donald Trump verlegt niet alleen de partijlijnen. Hij verlegt het taalgebruik, de manier waarop over mensen, vrouwen, gehandicapten, migranten, over ras, cultuur en religie gesproken wordt, wat iedereen dwingt – journalisten! – om over die kwesties en over het eigen taalgebruik na te denken.

Het is theater met consequenties.

Vrijdag kreeg Politico via de wet op vrijheid van informatie enkele knusse foto’s van Bill Clinton met Trump vrij – die tonen dat ook de vijandigheid tussen Trump en de Clintons relatief is. Er zijn veel meer van die ‘familiekiekjes’, maar de meeste werden te persoonlijk geacht en niet vrijgegeven voor publicatie.

De permanente blunder

Een ander fenomeen is ook interessant. Trump heeft een innovatie gebracht, die misschien navolging verdient: als je voortdurend choquerende dingen zegt, houden ze op te choqueren. Genre: ‘Ik zou in het midden van Fifth Avenue iemand kunnen doodschieten en het zou me geen stemmen kosten’. Trump heeft zijn eigen campagne ingeënt tegen blunders. Er zijn er al zoveel geweest – de aandacht verslapt.

Misschien het grootste voordeel van deze verkiezingen: ze tempert de verwachtingen rond het presidentschap.

Er is in het land een cultus van het presidentschap. De macht van de president neemt ook toe – omdat het parlement niet tot efficiënte actie komt, namen George W. Bush en Obama vaker presidentiële besluiten buiten de wetgevende macht om. Obama nam zo beslissingen inzake militair optreden, of inzake migratie.

Er is, schrijft de rechtse commentator Ross Douthat in The New York Times, een cesarisme in het land, een neiging om te uitvoerende macht te prefereren, die uiteindelijk naar het ‘ik alleen kan het oplossen’ van Donald Trump kan leiden.

De verkiezing van Clinton, aldus Douthat, met een eigen aanhang die volgens peilingen niet heel enthousiast is over haar kandidatuur, kan demystifiërend werken voor het instituut.

Douthat is geen Trumpliefhebber, en hij gaat uit van winst voor Clinton.

Wat er bij verkiezing van Trump met het presidentschap zal gebeuren, is zoals zijn standpunt over IS: onvoorspelbaar.