‘Het goede primeert weer op het heilige in het Vaticaan’

Bonny en Franciscus hebben de rekening gemaakt: een kerk die niet dialogeert met de samenleving is gedoemd om irrelevant te worden.

Onlangs kwam de Antwerpse bisschop Johan Bonny weer in zwaar weer terecht. Enkele katholieke organisaties waren geschokt omdat hij in De Morgen een lans brak voor een formele kerkelijke erkenning van homoseksuele relaties: ‘Zoals er in de samenleving een diversiteit aan legale kaders bestaat voor partners, moet er binnen de kerk een diversiteit aan erkenningsvormen komen.’

De usual suspects van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV) vonden de woorden van Bonny ‘niet katholiek.’ En de uit het niets opduikende groep Pro Familia riep de gelovigen op om te bidden voor ‘de bekering van onze bisschop’. Volgens Pro Familia heeft Bonny met zijn uitspraken ‘zichzelf geëxcommuniceerd’.

Bonny was inderdaad nog verder gegaan dan zijn veelbesproken ‘brief aan Franciscus’ die hem in september 2014 ook al vijanden in binnen- en buitenland had opgeleverd. In de aanloop naar de Romeinse Bisschoppensynode voor het Gezin had hij gepleit voor een wijziging van de Vaticaanse doctrine over homo’s en gescheiden gelovigen. Volgens Bonny verdienen zij ‘meer respect en een meer genuanceerd oordeel dan uit de taal van bepaalde kerkelijke documenten mag blijken’.

Homo’s in een getto

De voorbije veertig jaar riskeerde elke theoloog of bisschop een sanctie als hij openlijk afstand nam van de officiële Vaticaanse lijn op het vlak van familiale en seksuele moraal. Was die niet uitgezet en herbevestigd door opeenvolgende pausen, van Paulus VI via Johannes Paulus II tot Benedictus XVI? Maar met een paus als Franciscus is Johan Bonny geen eenzame roeper meer. Zijn bekommernis kwam woordelijk terug in een door de buitenwereld als ‘revolutionair’ omschreven ontwerpdocument van de Bisschoppensynode. Maar een ontwerptekst is nog geen definitief document, en de paragrafen met een positieve attitude tegenover homo’s haalden de officiële eindtekst niet. Een meerderheid van de synode had de nieuwe koers goedgekeurd, maar er was een tweederdemeerderheid vereist, en die was er niet. Een minderheid had het voorstel dus afgeblokt.

Franciscus kent de gevoeligheden van die behoudsgezinde krachten. Hij weet ook hoe kwalijk hun boodschap kan klinken. Nog in 1994 wilde kardinaal Antonio Quarracino, zijn voorganger als aartsbisschop van Buenos Aires, homo’s afzonderen in een getto. Hij vergeleek homoseksualiteit ook met bestialiteit.

Het is dus echt niet verwonderlijk dat zelfs in Zuid-Amerika de ooit zo alomtegenwoordige katholieke kerk veel aantrekkingskracht verloor. Een bisschop als Bonny en een paus als Franciscus hebben de rekening gemaakt: een kerk die niet meer in staat is een redelijke dialoog aan te gaan met de samenleving is gedoemd om irrelevant te worden.

15 ziektes

Daarom neemt Franciscus zijn strijd voor verandering ernstig. In hoog tempo benoemt hij nieuwe kardinalen buiten de gebruikelijke gremia om. Met de oude machtscenakels rekent hij intussen op zijn manier af. Zijn ‘kerstwensen’ tot de leden van de Curie waren van een ongebruikelijke hardheid. De tekst blijft bovendien vrij raadpleegbaar op de Vaticaanse website – de tijd is voorbij dat de Curie een pauselijke toespraak achteraf naar eigen goeddunken herschreef, wat de onfortuinlijke Johannes Paulus I in 1978 nog overkwam. Volgens Franciscus lijden de Vaticaanse topfunctionarissen aan niet minder dan vijftien ernstige ‘ziektes’, van ‘spirituele alzheimer’ (ziekte zes) tot ‘de ziekte van een sinister gezicht’ (twaalf). Ziekte acht, ‘existentiële schizofrenie’, omschrijft hij als ‘het resultaat van een hypocrisie die typisch is voor mediocriteiten, en ook van een voortschrijvende spirituele leegheid die door geen enkel doctoraat of geen enkele academische titel wordt opgevuld. Het is een ziekte die vaak degenen treft die zich beperken tot bureaucratische taken, en zo het contact verliezen met de realiteit en met concrete mensen’.

Het is dus open oorlog. Deze paus won in korte tijd niet alleen aan sympathie, maar vooral aan respect. Dat komt omdat men binnen en buiten de kerk aanvoelt dat het gevecht dat Franciscus voert a just cause is – een rechtvaardig gevecht. Het goede primeert weer op het heilige.