‘Het fundamenteel probleem van deze Europese verkiezingen is dat ze niet Europees zijn’

De Europarlementariërs stemden afgelopen week tegen een voorstel voor kieslijsten die de landsgrenzen van de Europese lidstaten overstijgen. ‘Het Europees Parlement miste zo een historische kans om Europa democratischer te maken,’ zeggen Hilde Vautmans en Philippe Nys.

Door de brexit moest de hele samenstelling van het Europees Parlement onder de loep genomen worden. Er werd beslist om één deel van de 73 Britse zetels te gebruiken om het parlement te verkleinen van 751 naar 705 zetels. Een tweede deel van de Britse zetels werd gebruikt om onderbedeelde landen – gegeven hun bevolkingsgrootte – te compenseren. Onder meer Nederland, Roemenië, Italië, Finland en Frankrijk zijn bij de gelukkigen. België blijft – terecht – op 21 zetels zitten. Het plan was om een derde deel van de Britse zetels te gebruiken om 27 transnationale zetels te creëren en zo de mensen twee stemmen te geven voor de Europese verkiezingen: een voor de ‘nationale’ lijst en een voor de ’transnationale’ lijst. Het is dat plan dat helaas sneuvelde.

Stel u voor dat de Europese kiezer rechtstreeks op de verschillende kandidaten-Commissievoorzitter zouden kunnen stemmen – ongeacht of de liberalen een Pool, de socialisten een Italiaanse of extreem-links een Griek naar voren zouden schuiven. Het zouden alle Europeanen samen zijn die bepalen wie aan het hoofd van de Europese regering zou komen te staan. Dat zou toch een feest van de democratie genoemd mogen worden? Wel, zulke ’transnationale lijsten’ lagen deze week op de tafel van het Europese Parlement. Helaas werd het voorstel enkel gesteund door de liberalen, socialisten en groenen en werd het weggestemd door een coalitie van extreem links, extreem rechts, conservatieven en de christendemocraten. Onbegrijpelijk.

Het Europees Parlement miste zo een historische kans om Europa democratischer te maken door de benoeming van de Commissievoorzitter weg te halen uit de achterkamers en in de handen van de kiezer te leggen. Hoe mooi was het geweest om het concept ‘Europees burgerschap’, dat exact 25 jaar geleden werd geïntroduceerd door het Verdrag van Maastricht, in de praktijk om te zetten? De christendemocraten van CD&V en de Conservatieven van N-VA beslisten er anders over. Dat is vooral erg vreemd voor CD&V aangezien niet alleen Wilfried Martens een groot voorstander was van transnationale lijsten maar ook omdat ‘Europees burgerschap’ destijds de volle steun kreeg van de Duitse Bondskanselier Helmut Kohl, ook een christendemocraat. Zijn Europese collega’s vandaag doen afbreuk aan zijn nalatenschap.

We betreuren ten zeerste de uitslag van de stemming over de nieuwe samenstelling van het Europees Parlement. De voorgestelde transnationale kieslijsten zouden de Europese burgers de kans gegeven hebben om te kiezen voor 27 politici uit heel Europa. Dit komt de democratie en transparantie binnen Europa alleen maar ten goede. We hebben vandaag een gevecht verloren, maar niet de oorlog.

Gelukkig blijft het concept van de ‘Spitzenkandidaten’ overeind, waarbij iedere politieke familie een kandidaat voordraagt voor het commissievoorzitterschap. Hier heeft het Europees Parlement besloten het gevecht aan te gaan met de Europese staats- en regeringsleiders. Maar uiteindelijk blijft het een zwak concept in zijn huidige vorm want voormalig Spitzenkandidaat en huidig Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker stond zelfs niet op een Luxemburgse lijst. Hij haalde in 2014 als Spitzenkandidaat exact nul stemmen. Vandaar het belang van die transnationale lijsten: ze maakten de democratische redenering af.

Het fundamentele probleem van deze Europese verkiezingen is dat ze in feite niet Europees zijn, maar gedomineerd worden door nationale of regionale onderwerpen. Dit komt sommige Europese partijen goed uit en daarom vechten ze voor het status quo. Voor hen moeten Europese verkiezingen gaan over lokale onderwerpen en liefst niet over Europa. De kiezer zou wel eens meer in Europese termen kunnen denken dan de partijlijn van hun politieke partij. Kijken we maar naar de Eurobarometerresultaten waar de burger bijvoorbeeld vindt dat Europa meer moet doen tegen terrorisme en voor hun veiligheid dan hun verkozenen verkondigen in het Europees Parlement.

Het Europees Parlement is de enige Europese instelling waarvoor burgers rechtstreeks kunnen stemmen en daardoor rechtstreeks democratische controle kunnen uitoefenen. Qua legitimiteit kan dat tellen. Het is dus belangrijk dit Parlement te versterken om tot een betere institutionele balans te komen.

Maar, zullen tegenstanders opwerpen, enkel regeringsleiders hebben als politieke persoonlijkheden vanuit hun functie voldoende politiek kapitaal om gevoelige dossiers te trancheren. Chefsache, zoals dat dan heet. Politiek kapitaal is belangrijk, maar het is een politieke keuze om het rechtstreeks verkozen Europees Parlement al dan niet meer politiek gezicht te geven. Transnationale lijsten hebben exact dit als doel. Het is daarom contradictorisch dat net tegenstanders stellen dat transnationale lijsten de kloof van de burger met Europa zou vergroten. Het tegendeel is waar. Ze zouden, om de meest invloedrijke Europese nog levende filosoof Jurgen Habermas te citeren, ‘de groei van een Europees partijstelsel aanwakkeren, zonder welke het Europees Parlement nooit een plek zal worden waar maatschappelijke belangen, die de nationale grenzen overschrijden, collectief worden geïdentificeerd en aangepakt’.

Enkel met dit soort aangepaste Europese structuren kunnen we op lange termijn tot een goed evenwicht komen tussen de vaak nog nationale politieke systemen en de geglobaliseerde economie. Dit evenwicht herstellen is bittere noodzaak. Gegeven dat transnationale lijsten hiertoe bijdragen, is het alleen een kwestie van tijd vooraleer dit idee terugkeert op de politieke voorgrond.