De Europese Commissie heeft weinig wapens om een onwillige lidstaat in de pas te dwingen. Dat blijkt opnieuw uit de botsing met Polen.
In Warschau komen tienduizenden aanhangers van de oppositie op straat tegen de plannen van de regering om politici zeggenschap te geven over de rechterlijke macht. Ze manifesteren overigens op het plein waar Donald Trump de Polen recent nog prees voor hun verdediging van de westerse waarden. De plannen zijn het werk van de rechts-conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) van voorzitter Jaroslaw Kaczynski, de feitelijke leider van het land. Die beschikt over een krappe meerderheid in het parlement.
Sinds de PiS in 2015 de verkiezingen won, zet de partij het overheidsapparaat naar haar hand. De publieke omroep werd een propagandamachine voor de partij, de legerleiding werd ‘gezuiverd’ en de hele administratie volgestopt met loyale aanhangers. Dat is ondertussen ook het geval bij het Grondwettelijk Hof, wat de Poolse regering al een reprimande opleverde van de Europese Commissie in Brussel. Die is er nu van overtuigd dat Warschau de onafhankelijkheid van de rechtspraak aantast en de scheiding der machten in het land ondergraaft.
Het dispuut met Polen drijft lidstaten in West- en Oost-Europa verder uit elkaar
Het binnen- en buitenlandse protest tegen de nieuwe Poolse justitiewet viel evenwel niet in dovemansoren bij de Poolse president Andrzej Duda. Die kondigde maandag onverwachts aan dat hij de hervorming niet zal goedkeuren, precies omdat ze volgens hem te ver gaat. Hij wil dat het parlement over enkele maanden met een aangepaste versie komt.
Vicevoorzitter Frans Timmermans van de Commissie opperde vorige week al om artikel 7 van het EU-verdrag in werking te stellen. Dat moet ervoor zorgen dat lidstaten de waarden respecteren waarop de Unie is gebouwd. Een onafhankelijke rechtspraak hoort daar ongetwijfeld bij. De demarche kan Polen stemrecht kosten in de Europese Raad, het orgaan van de staatshoofden en regeringsleiders, en gewicht in de werking van de Unie. Maar in de praktijk moet de Europese Raad zich unaniem over zo’n beslissing uitspreken en Hongarije liet al weten dat het Polen in dat geval zou steunen. Het dispuut drijft lidstaten in West- en Oost-Europa ondertussen wel verder uit elkaar.
Na de brexit leken de verkiezingen in Nederland en Frankrijk begin dit jaar voor meer anti-Europees rechts-radicalisme te zullen zorgen. Toch dreigen landen zoals Polen en Hongarije er niet mee om uit de Unie te stappen. Daarvoor scheppen ze te veel geld uit de Europese structuurfondsen. Maar ze zetten de hele Commissie in Brussel wel een hak. Duitsland onderzoekt wat mogelijk is om de geldkraan toch op een of andere manier een draai te geven, maar eigenlijk zijn er weinig middelen om landen die dwarsliggen in de pas te dwingen. En toch kan Brussel dit niet over zijn kant laten gaan.
