‘Heeft Trump Obama’s erfenis helemaal vernietigd, of toch niet?’

Van de ‘vreselijke’ nucleaire deal met Iran tot de beschuldiging dat Obama’s regering verantwoordelijk is voor het ‘verouderde, kapotte systeem’ en de trage reactie op de coronapandemie: tijdens zijn eerste ambtsperiode heeft Donald Trump er alles aan gedaan om de erfenis van de Obama-jaren ongedaan te maken. Maar dat is hem maar deels gelukt, schrijven Clodagh Harrington en Alex Waddan, beiden hoogleraar Amerikaanse Politiek.

Al tijdens zijn campagne voor het Witte Huis in 2016 beloofde Trump een groot deel van de erfenis van Obama terug te draaien. Nu krijgt hij met Joe Biden de voormalige vice-president van Obama als tegenstander. Daardoor krijgt de Amerikaanse kiezer de keuze: de erfenis van Obama herstellen – of ze opnieuw afwijzen.

Heeft Trump Obama’s erfenis helemaal vernietigd, of toch niet?

Het is niet altijd gemakkelijk om de exacte erfenis te bepalen die een president achterlaat, en al helemaal niet op korte termijn. Soms kunnen politieke nalatenschappen die belangrijk lijken in de loop van de tijd in betekenis afnemen. Andersom worden verwezenlijkingen die aanvankelijk dunnetjes leken – zoals die van Harry Truman – met het verstrijken van de jaren in een veel positiever daglicht gezien worden.

Weinig bewegingsruimte

Voor Obama waren zijn successen en teleurstellingen na zijn verkiezing in 2008 vaak een gevolg van de politieke omgeving waarin hij opereerde. Toen de Republikeinen in januari 2011 de controle over het Huis van Afgevaardigden overnamen, nam de bewegingsruimte voor wetgevende initiatieven drastisch af en moest zijn regering andere manieren vinden om dingen voor elkaar te krijgen, zoals presidentiële besluiten.

Tijdens zijn campagne in 2016 verklaarde Trump dat hij ‘elke ongrondwettige uitvoerende actie, memorandum en bevel van president Obama ongedaan zou maken.’ Uitvoerende maatregelen zijn eenvoudiger terug te draaien dan wetgeving, maar er zijn nog altijd procedurele obstakels die moeten worden overwonnen. Die obstakels kregen niet altijd de nodige aandacht van de regering-Trump.

Bovendien genoot Trump, net als Obama, maar twee jaar van dominantie in beide huizen van het Congres: tijdens de tussentijdse verkiezingen in 2018 raakten Republikeinen hun meerderheid in het Huis van Afgevaardigden kwijt. Ook dat beperkte Trumps vermogen om de prestaties van zijn voorganger te ontrafelen.

Hoewel sommige aspecten van de erfenis van Obama kwetsbaar waren, bleken andere gebieden veerkrachtiger. De meest opvallende erfenissen van de Obama-jaren zijn vaak een ingeslagen richting, eerder dan een eindpunt.

Laten we vier sleutelgebieden bekijken: gezondheidszorg, immigratie, klimaatbeleid en raciale rechtvaardigheid.

1. Gezondheidszorg

De opvallendste erfenis van het binnenlandse beleid van de regering-Obama was de Affordable Care Act (ACA), ook wel bekend als ‘Obamacare.’ De wet werd in het vroege voorjaar van 2010 ingevoerd en was de meest ingrijpende beleidshervorming van het Amerikaanse gezondheidszorgsysteem sinds de jaren 1960. De rol van de overheid bij de financiering van de gezondheidszorg en de regulering van de particuliere markt van ziekteverzekeringen werd significant uitgebreid.

Bij de ondertekeningsceremonie pikte een microfoon een uitspraak op van Biden die het moment beschreef als een ‘big fucking deal’. Ook de Republikeinen vonden het duidelijk een big deal: ze deden er tijdens de rest van het presidentschap van Obama alles aan om de wet aan te vallen. Nadat ze in januari 2011 de controle over het Huis hadden gekregen, namen de Republikeinen meerdere wetsvoorstellen aan om de ACA geheel of gedeeltelijk in te trekken. Maar zolang Obama in functie bleef en zijn vetorecht kon gebruiken tegen die wetsvoorstellen, bleef het eerder symbolisch dan inhoudelijk.

Toch deed die symboliek er toe: de wet bleef door de voortdurende aanvallen controversieel en Republikeins gecontroleerde staten als Texas, met een grote onverzekerde bevolking, weigerden mee te werkten aan de implementatie van belangrijke aspecten. Toen de Republikeinen in januari 2017 het Witte Huis en beide kamers van het Congres overnamen, leken de laatste dagen van Obamacare geteld.

Obamacare wint aan populariteit

Maar ondanks Trumps beloften om Obamacare ‘in te trekken en te vervangen’, is het vier jaar later nog steeds gewoon de heersende wetgeving in de VS.

In 2017 keurde het door de Republikeinen geleide Huis van Afgevaardigden wel de American Health Care Act goed, die grote delen van de ACA zou hebben ingetrokken. Maar hoewel de Republikeinen alle normen van de Senaat verbogen tot ze bijna barstten, werd er geen gelijkaardige wetgeving aangenomen en bleef Obamacare over.

Meer nog: de voortdurende Republikeinse pogingen om de wet ongedaan te maken dragen bij aan een groeiende populariteit van de wet. Onder Obama stond nog een groot aantal Amerikanen negatief tegenover de wet, maar dat veranderde toen de wet onder vuur kwam en er meer nieuwsberichten kwamen over hoeveel mensen hun verzekering zouden verliezen.

Bovendien maakte de enorme complexiteit van de wet het voor de Republikeinen moeilijk om de wetgeving zomaar te torpederen, zonder de populaire aspecten ervan te schrappen zoals de bescherming van mensen met bestaande medische aandoeningen. En de manifeste frustratie van de nieuwe president over de complexe details van het gezondheidsbeleid maakte Trump tot een povere onderhandelaar bij de complexe gesprekken.

Strijdpunt

Tijdens het presidentschap van Trump werden de aanvallen wel voortgezet. Het Witte Huis steunt een rechtszaak voor het Hooggerechtshof, die enkele dagen na de verkiezingen zal worden behandeld en die mogelijk het einde betekent voor de ACA.

De gezondheidszorg blijft een belangrijk strijdpunt bij de verkiezingen, zeker temidden van de huidige pandemie. Tegen alle logica in beweert Trump nu zelfs dat Biden de bescherming van Amerikanen met reeds bestaande gezondheidsproblemen zal bedreigen en dat deze bescherming alleen zal worden gehandhaafd als hijzelf wordt herkozen. Maar die bescherming is net het gevolg van de ACA, de wet die Trumps ministerie van Justitie probeert te vernietigen.

Een overwinning voor Biden, gecombineerd met een Democratische controle over beide huizen van het Congres zou waarschijnlijk leiden tot plannen om de ACA verder uit te bouwen. Medicare for All, een door de overheid gefinancierd zorgplan dat fel verdedigd wordt door senator Bernie Sanders, staat niet op Bidens agenda. Maar het is wel mogelijk dat zijn regering een publieke verzekeringsoptie invoert om te concurreren met particuliere verzekeraars.

Dit alles betekent dat de ACA als erfenis van Obama veerkrachtiger is gebleken dan verwacht toen Trump in 2016 aantrad.

2. Immigratie

Obama’s beleid op andere gebieden was vaak meer diffuus, minder afhankelijk van wetgevende initiatieven en meer van de uitvoerende macht. Immigratie is daar een goed voorbeeld van. De beloofde diepgaande hervorming van de regering-Obama kwam zelfs niet echt in de buurt van een goedkeuring door het Congres, ook niet toen de Democraten beide kamers controleerden.

Obama heeft zijn uitvoerende macht wel gebruikt om midden 2012 de Deferred Action for Childhood Arrivals (DACA) te introduceren. Dat gaf een tijdelijke wettelijke status aan zogenaamde ‘Dreamers’: mensen die als kind zonder papieren de VS waren binnengebracht en die als illegaal werden beschouwd, ook al hadden velen hun leven als Amerikanen geleefd.

Een daaropvolgende uitvoerende actie, die een legale status zou hebben verleend aan een veel bredere groep, is nooit van kracht geworden omdat het in 2016 door de rechtbanken werd neergesabeld. Daardoor werd DACA de belangrijkste erfenis van Obama wat betreft immigratiebeleid.

Onhandig

Voor de regering-Trump had het relatief eenvoudig moeten zijn om het executive order van Obama terug te draaien. Dat was ook te verwachten gezien Trumps harde retoriek tegen migratie tijdens zijn campagne.

In september 2017 verklaarde de nieuwe president dat de beschermingen in het programma binnen zes maanden zouden worden teruggedraaid. Maar in de zomer van 2020 oordeelde het Hooggerechtshof dat de poging van de regering om DACA ongedaan te maken zo onhandig was dat ze niet voldeed aan de relatief eenvoudige administratieve procedure die daarvoor nodig was.

Dat maakt de verkiezingen van 2020 nog crucialer – vooral voor die mensen die in Amerika wonen maar er geen stem hebben. Een nieuw kabinet onder Trump zou zeker een nieuwe poging doen om DACA terug te draaien. Een regering-Biden daarentegen zou waarschijnlijk proberen de bescherming voor Dreamers te consolideren in wetgeving en verdere hervormingen nastreven om anderen zonder papieren een zicht te geven op een wettelijke status.

3. Klimaatcrisis

Wat betreft de strijd tegen de klimaatverandering, was de erfenis van Obama veel minder tastbaar en zeker complexer. De talloze lagen die betrokken zijn bij het creëren, uitvoeren en verdedigen van de strijd tegen de klimaatcrisis zorgden onvermijdelijke voor problemen om hervormingen door te voeren. In combinatie met de enorme tegenstand, nepnieuws en de zware politieke geladenheid van het thema zorgde dat voor een reeks problemen, enkele overwinningen en veel teleurstellingen voor Obama.

Het besluit van Trump om de VS terug te trekken uit het klimaatakkoord van Parijs, dat de regering-Obama in 2015 had ondertekend, wordt vaak aangehaald als een voorbeeld van hoe hij de erfenis van Obama terugdraaide. Maar ook andere hervormingen tonen duidelijk het tegengestelde beleid onder de regeringen van Obama en Trump.

Zo is er het voorbeeld van het Clean Power Plan (CPP), dat bedoeld was om de uitstoot van broeikasgassen in de VS terug te dringen. Het plan, dat in 2015 door Obama werd onthuld, was op verschillende manieren baanbrekend. Het was een erkenning van ’s werelds grootste supermacht dat de mens de klimaatverandering veroorzaakt, en had tot doel de CO2-uitstoot tegen 2030 terug te brengen tot het niveau van 2005. Het plan was niet alleen een belangrijke stap op zichzelf, het legde ook de lat hoog voor andere landen en was een waarschuwing voor grote vervuilers.

Angst voor economische gevolgen

Maar het Clean Power Plan veroorzaakte al snel opschudding bij veel gouverneurs, die het zagen als een ernstige bedreiging voor hun economie. Begin 2016 stapten 24 staten naar de rechter, wat resulteerde in een beslissing van het Hooggerechtshof om de plannen van Obama te schorsen.

Toen Trump in het Witte Huis aankwam, was de weg om het plan te ondermijnen dus al geplaveid. In maart 2017 tekende hij een executive order waarin hij het Environmental Protection Agency (EPA) verzocht het CPP te herzien. Tegen die tijd stond het bureau onder leiding van Scott Pruitt, een voormalig procureur-generaal uit Oklahoma die erom bekend stond de klimaatcrisis als een door de mens veroorzaakt fenomeen te ontkennen.

In juni 2017 trokken de VS zich formeel terug uit het Klimaatakkoord van Parijs. Vier maanden later kondigde de EPA aan dat het Clean Power Plan zou worden ingetrokken. Deze twee ontwikkelingen waren direct met elkaar verbonden: het Clean Power Plan was het werktuig voor de VS om hun – bescheiden – emissiedoelstellingen binnen het Klimaatakkoord van Parijs te halen.

Groene energie

Zodra de beide erfenissen uit het Obama-tijdperk waren vernietigd, ging de regering-Trump over naar de implementatie van haar eigen, meer vervuilervriendelijke ‘Affordable Clean Energy Plan’. Dat plan van Trump legde in tegenstelling tot het CPP geen beperkingen op aan de uitstoot van broeikasgassen.

Toevallig is de vroegst mogelijke datum waarop de VS zich legaal uit het Klimaatakkoord van Parijs kunnen terugtrekken 4 november 2020: de dag na de presidentsverkiezingen. Biden heeft gezworen dat de VS opnieuw zullen deelnemen aan de Overeenkomst van Parijs. Dat is belangrijk voor het milieu, maar ook als demonstratie dat een Amerika na Trump zijn internationale verplichtingen ernstig neemt.

In tegenstelling tot de milieuagenda van Trump heeft Biden beloofd dat zijn presidentschap de VS tegen 2050 naar 100 procent groene energie zou leiden. Trumps plan biedt een ‘America First’-alternatief, dat inzet op onafhankelijkheid door een groter gebruik van fossiele brandstoffen. Die sterk gepolariseerde keuze weerspiegelt, net als veel andere beleidsterreinen, de gespleten toestand van het land.

4. Rassendiscriminatie

Er is één aspect van Obama’s erfenis dat niet ongedaan kan worden gemaakt: het moment waarop hij de overwinning bezegelde in 2008. Obama voerde, hoe onrealistisch ook, een ‘post-raciale’ campagne, en de wereld zag hoe Amerika voor het eerst een jonge, hoogopgeleide, politiek progressieve zwarte man koos als leider.

In de eerste jaren van zijn ambtstermijn domineerden vooral kwesties die niet openlijk verband hielden met ras zijn politieke agenda. Maar de economische crisis van 2008 en de aanhoudende crisis in de gezondheidszorg legden de onevenredige systemische uitdagingen bloot waarmee gekleurde Amerikanen nog steeds worden geconfronteerd. Tijdens zijn ambtsperiode werd Obama door de linkerflank beschuldigd van ‘raciaal uitstelgedrag.’

Empathie

Er zou onvermijdelijk een moment komen waarop Obama de rassenkwestie onder ogen zou moeten zien, en dat kwam er in 2013 met de vrijspraak van buurtwachter George Zimmerman. Zimmerman had Trayvon Martin, een ongewapende zwarte middelbare scholier, doodgeschoten. Na de vrijspraak reageerde Obama opvallend persoonlijk. Hij stelde dat Martin ‘zijn zoon had kunnen zijn.’ Hij werd geprezen om zijn empathie, maar ook bekritiseerd omdat hij raciale spanningen zou hebben aangewakkerd.

Dat moment, gecombineerd met de lange lijst van andere gekleurde Amerikanen die politiegeweld moesten ondergaan, vaak met dodelijke afloopt, deed de Black Lives Matter-beweging ontstaan. Naarmate de roep om gerechtigheid luider werd in een natie waar nog lang niet iedereen in het reine was gekomen met een president die roots had in Kenia, was het voor Obama dansen op een steeds slappere koord.

Amerika koos er in 2016 voor om de vooruitgang die de eerste zwarte man in het Witte Huis had belichaamd de rug toe te keren. In plaats daarvan kozen de VS, zoals de schrijver Ta-Nehisi Coates het uitdrukte, ‘de eerste blanke president’ van het land. Coates voerde aan dat de overwinning van Trump voor een groot deel was gebaseerd op de ontkenning van de raciale erfenis van zijn voorganger.

Olie op het vuur

Obama had misschien wel het glazen plafond gebroken maar een vastberaden opvolger kon die barsten stevig weg pleisteren – en Trump heeft er alles aan gedaan om dat te doen.

Eenmaal in functie pretendeerde Trump niet om raciale gerechtigheid te geven – en zijn regering ondernam herhaalde stappen om de proactieve maatregelen van de regering-Obama ongedaan te maken.

Meer nog: in de context van de Black Lives Matters-protesten stopte Trumps procureur-generaal Jeff Sessions het onderzoek naar lokale politiediensten dat in 2015 was begonnen na protesten in Ferguson. En naarmate de protesten toenamen na de moord op George Floyd door de politie, kreeg Trump in mei van dit jaar veel kritiek omdat hij nog meer olie op het vuur gooide.

Ook op dat vlak biedt november 2020 de kiezers twee heel verschillende visies over welke kant de rassenrelaties moeten opgaan in dit verdeelde tijdperk. Het is heel onwaarschijnlijk dat Biden als president de meer radicale eisen van Black Lives Matters-activisten zou inwilligen, maar er zou waarschijnlijk wel een verandering in toon komen na Trumps confronterende taal. En de onderzoeken van het ministerie van Justitie naar de lokale politiediensten zouden waarschijnlijk opnieuw opgestart worden.

Conclusie

De kwesties waarop we ons hier hebben gericht, zijn de onderdelen van Obama’s erfenis die Trump zo graag wilde ontmantelen. Er zijn tal van andere voorbeelden die laten zien hoe Trump vastbesloten streefde naar een ‘de-obamaficatie.’ Met de hulp van Republikeinen in het Congres en de hoofden van de agentschappen die hij benoemde, slaagde Trump in enkele plannen, maar lang niet alle, om de erfenis van Obama teniet te doen.

Als kiezers in november naar de stembus gaan, worden ze geconfronteerd met twee sterk verschillende kandidaten. De VS krijgen de kans om nog een extra laag pleister aan te brengen over de acht jaar progressieve inspanningen van hun eerste zwarte president, of met Biden zijn voormalige vice-president aan de macht te brengen en daardoor de erfenis van Obama weer springlevend te maken. De inzet is hoog, en de gevolgen van de keuze voor het land zijn diepgaand.

Deze bijdrage verscheen oorspronkelijk op The Conversation.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content