Sinds de lockdown vinden in Griekenland nu ook pushbacks plaats vanuit het diepe binnenland, zeggen waarnemers. De politie zet mensen de grens met Turkije over, ook degenen die al maanden in het land verblijven. ‘Een nieuw verschijnsel en hoogst alarmerend.’
‘Mensen, neem meteen je eten mee, blijf niet hangen! Kijk daar, dat is vast politie in burger. Maak dat je wegkomt.’ De blonde vrouw speurt de straat af, ze is er niet gerust op. Haar organisatie, een groep gediplomeerde vrijwilligers die niet bij naam genoemd wil worden, deelt elke dag voedsel uit en geeft medische zorg aan de honderden dakloze migranten in Thessaloniki. ‘We kunnen het ons niet permitteren om met naam en toenaam te getuigen over wat er afgelopen vrijdag is gebeurd, anders krijgen we zelf last met de politie. Maar het is de eerste keer dat een hulporganisatie getuige is van de pushbacks die de politie uitvoert sinds de coronamaatregelen.’
Tijdens de lockdown was er niemand op straat, dus kon de politie ongestoord haar gang gaan.
We bevinden ons in de rosse buurt, een afgelegen plek aan de rand van de stad waar enorme foto’s van halfnaakte vrouwen boven de ingang van de bordelen hangen en borden met ‘SEX’ en een pijltje de richting aangeven waar het te doen is. In deze wat ongebruikelijke setting is de buitenlandse hulporganisatie al sinds 2015 actief, vanaf het begin van de vluchtelingencrisis. Het noordelijk gelegen Thessaloniki is een bekende pleisterplaats voor vluchtelingen en migranten die doorreizen naar andere Europese landen. Ook het bekende vluchtelingenkamp Diavata is hier gevestigd, een tiental kilometer verderop.
Enkele dagen geleden kwam de politie langs tijdens de voedselbedeling. Volgens de vrijwilligers vertelden de agenten dat ze een oproep hadden gekregen over een vechtpartij. ‘Maar ze waren met meer dan twee en hadden de straten afgesloten met motorfietsen en politiewagens. Dat wees op een goed geplande actie. Intussen stonden er meer dan driehonderd mensen te wachten op een maaltijd. Een deel rende in paniek weg, degenen die overbleven werden opgesplitst in een groep met en een groep zonder papieren.’
Uiteindelijk werden er bijna veertig migranten opgepakt en meegenomen, vertelt de vrijwilligster. ‘De agenten zeiden dat ze hen meenamen om een khartia te geven, een verblijfsvergunning voor een korte periode.’
De politie verklaarde de volgende dag dat 39 mensen gearresteerd waren omdat ze geen geldige verblijfspapieren hadden, en dat ze naar de immigratiediensten waren overgebracht. Het netwerk voor Border Violence Monitoring betwist dat: ‘We hebben contact met twee van de arrestanten. Ze hebben een getuigenis afgelegd waarin ze bevestigden dat de hele groep onder dwang de rivier de Evros is overgestoken en dus in Turkije zit.’ Het netwerk verzamelt getuigenissen van mensen die in april en mei illegaal door de Griekse autoriteiten terug naar Turkije werden gestuurd en heeft inmiddels tweehonderd verklaringen opgetekend.
Ongeacht of mensen nu wel of geen geldige papieren bezitten, is het in Europa illegaal om hen zonder voorafgaande procedure de grens over te zetten. Al lijkt er stilaan een nieuwe tendens te ontstaan. In januari 2020 gaf het Europees Hof voor de Rechten van de Mens Spanje gelijk in een rechtszaak van twee migranten die de Spaanse enclave van Melilla waren binnengedrongen en door de Spaanse politie stante pede weer het land waren uitgezet. De twee mannen waren naar het Europees Hof gestapt, maar dat oordeelde dat Spanje de mensenrechten niet had geschonden omdat de mannen zichzelf in een illegale situatie hadden gebracht. Daarmee lijkt het hof Hof gevoelig voor het strengere asielbeleid dat veel landen tegenwoordig hanteren.
Illegale werkwijze
De Evros vormt een natuurlijke grens tussen Turkije en Griekenland, 160 kilometer in totaal. Begin maart vonden er zware rellen plaats tussen de Griekse grenspolitie en grote groepen migranten die vanuit Turkije via de rivier wilden oversteken naar Griekenland. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan had eerder aangekondigd dat zijn land geen migranten meer zou tegenhouden die naar Europa wilden reizen, waarop een enorme toeloop naar de grens plaatsvond. Griekenland besliste prompt om alle asielaanvragen voor een maand op te schorten, en iedereen zonder registratie terug te sturen naar het land van herkomst – ondanks kritiek van de Verenigde Naties. Op 1 april verviel het besluit, maar door de coronamaatregelen bleven de Griekse kantoren gesloten en kon er nog altijd geen asiel worden aangevraagd. Sinds 18 mei is het asielsysteem weer actief en komt de vluchtelingenstroom uit Turkije weer op gang, zowel over zee naar de Griekse eilanden als over de landgrens bij de Evros.
De laatste weken duiken er steeds meer berichten op over pushbacks door Griekenland. Aan de grens gebeurt dat al veel langer, maar het is volgens waarnemers een nieuw fenomeen dat de politie nu ook op frequente basis migranten oppakt in het diepe binnenland en hen vervolgens gedwongen de grens naar Turkije overzet. Het land overtreedt daarmee de Griekse grondwet, het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en het internationale gewoonterecht. ‘Het gaat inderdaad om een nieuw verschijnsel en het is hoogst alarmerend’, zegt Dimitris Koros, advocaat bij de Griekse Vluchtelingenraad (GCR), een ngo die vluchtelingen en asielzoekers bijstaat. Hij doet onderzoek naar de pushbacks en tekende verschillende getuigenverklaringen op. ‘De politie gaat tegenwoordig zelfs het vluchtelingenkamp Diavata binnen om mensen mee te nemen. Ze doet weinig moeite om haar optreden voor het publiek te verbergen.’ Volgens Koros heeft de politie gebruikgemaakt van de coronamaatregelen om pushbacks vanuit het binnenland op het getouw te zetten. ‘Er was niemand op straat, dus kon de politie ongestoord haar gang gaan. Maar nu de maatregelen weer versoepeld zijn, gaat het gewoon door. Er vinden elke dag pushbacks plaats. We hebben verschillende getuigen die onafhankelijk van elkaar een soortgelijk verhaal vertellen. De politie neemt hen mee met de smoes dat ze nieuwe papieren krijgen op het bureau. In plaats daarvan worden ze in bussen gestopt, naar de grens gebracht en per boot het land uitgezet.’
Het is moeilijk om bewijs te vergaren over de pushbacks weet de advocaat. ‘De politie neemt de telefoons van de vluchtelingen in beslag. Waarmee een belangrijk bewijs verdwijnt, want vaak staan er foto’s op van plaatsen in Griekenland waar de vluchtelingen zijn geweest.’ Koros is zich ook bewust van de nieuwe tendens bij het Europees Hof van de Rechten van de Mens. ‘Desondanks verzamelen we zo veel mogelijk getuigenissen. We willen aantonen dat de Griekse politie systematisch een illegale werkwijze hanteert om mensen het land uit te zetten.’
De Griekse bevolking is het moe: burgerorganisaties sturen migranten op eigen houtje terug.
Angst voor de politie
In de bordelenbuurt is de voedselbedeling afgelopen. De meeste migranten hebben de raad van de hulporganisatie opgevolgd en zijn er als een haas vandoor gegaan met de meeneemmaaltijd onder hun arm. Gisteren was de politie hier weer. Ze controleerde de papieren maar liet iedereen verder met rust.
In een verlaten treinstel, verstopt achter struiken, zitten vier Marokkaanse mannen op een berg dekens en slaapzakken. De binnenkant van de trein is zwartgeblakerd van de vele vuren die er zijn gestookt, door de gaten in het dak druppelt water naar binnen. Ze zijn hier maar een paar dagen, klinkt het. De verhalen over de pushbacks doen overal de ronde, de angst voor de politie zit er diep in. ‘We willen zo snel mogelijk het land uit en doorreizen naar Albanië. En van daaruit verder naar Noord-Europa.’
Een paar honderd meter verder staat een betonnen karkas, pal naast de spoorlijn. Ooit had dit een kantoorpand moeten worden, maar het werd nooit afgebouwd. Griekenland staat vol met zulke karkassen. Het is de tol van de economische crisis van tien jaar geleden. Nu vinden tientallen migranten onderdak in de lege ruimte, allemaal mannen tussen de 18 en de 35 jaar. Er is geen enkele vrouw te zien. Een keer per dag komt de trein voorbij, op weg naar Servië. Sommigen springen erop en rijden mee, op de panelen tussen de wagons. Dit keer zien we er iemand afspringen. ‘Sommigen zijn het beu in Servië, de politie is er keihard’, zegt Nazar uit Afghanistan. ‘Dus komen ze met dezelfde trein terug. In Thessaloniki is de voedselbedeling goed, dat is algemeen bekend onder de migranten. En zo zijn ze weer terug bij het begin.’
Nazar is twee keer teruggestuurd door de Griekse grenspolitie aan de Evros. ‘We waren al een eind op weg aan de Griekse kant toen we werden overrompeld door mannen in zwarte uniformen met honden. Ze stopten ons hardhandig in kleine boten, we werden met tweehonderd mensen tegelijk teruggestuurd. De boten zaten propvol, nog een geluk dat we niet kapseisden. De tweede keer pakte de politie ons meteen op nadat we uit het water waren gekomen. Maar ik heb doorgezet en ben een derde keer gegaan, in december 2019. Ik heb dagenlang gelopen, durfde nauwelijks te rusten. Nu hoop ik uit de handen van de politie te blijven. Mijn tijdelijke verblijfsvergunning is verlopen, door de coronamaatregelen kon ik ze niet vernieuwen.’
’s Avonds spreken we met Alexia Kalaitzi, journaliste in Thessaloniki. Ze volgt de vluchtelingensituatie sinds 2015 en deed onderzoek naar de pushbacks voor de omroep Deutsche Welle, in samenwerking met het journalistieke collectief Lighthouse Reports en het burgerjournalistieknetwerk Bellingcat. ‘We hebben getuigenissen en bewijzen verzameld die aantonen dat er tijdens de quarantaineperiode illegale pushbacks plaatsvonden van asielzoekers in Thessaloniki tot in Turkije.’ Ook zij zegt dat dit een nieuw verschijnsel is en dat de politie bewust de kans heeft gegrepen om tijdens de lockdown mensen op te pakken en terug te sturen.
Intussen zijn er twaalf migranten geïnterviewd. Ook zij vertellen hetzelfde soort verhaal. ‘De migranten maakten foto’s van zichzelf op bekende plekken in Thessaloniki omdat ze wisten dat mensen zomaar verdwenen. We hebben ook kopieën van hun documenten om de asielaanvraag op te starten. Wat een bewijs is dat ze hier geregistreerd stonden.’
De ondervraagde migranten vertelden elk dat ze in kamp Diavata verbleven, in een tent in het niet-officiële deel, en dat de politie hen meenam om hen nieuwe papieren te geven omdat de oude verlopen waren door de coronamaatregelen. Het vervolg is bekend: ze werden de grens overgezet. Twee migranten getuigden over een smokkelaar die de Griekse agenten meestuurden op de boot bij de Evros.
De Griekse overheid ontkent de aantijgingen over de pushbacks en zegt dat het land alle wettelijke regels volgt. De Grieken hebben de afgelopen jaren heel wat inspanningen gedaan voor de migranten, maar de situatie is stilaan onhoudbaar geworden. Om de toestand in de overvolle kampen op de eilanden enigszins te verlichten, hebben de Griekse autoriteiten 10.000 migranten overgeplaatst naar het vasteland. Het aantal migranten dat de afgelopen maanden in Griekenland arriveerde, lag volgens de overheid ruim 80 procent lager dan in dezelfde periode vorig jaar. Dat ligt niet alleen aan de verplichte quarantaine, zegt de regering, ook de strengere grenscontroles hebben effect. Critici beweren dan weer dat de vele pushbacks de belangrijkste reden voor de daling zijn.
Dezer dagen is het weer een stuk drukker op de Middellandse Zee. Nu de coronamaatregelen versoepeld zijn, proberen duizenden migranten Europa weer te bereiken over zee. Verschillende Europese steden hebben zich intussen bereid verklaard om de belabberde toestand in kamp Moria op het eiland Lesbos mee aan te pakken door vluchtelingen over te laten komen en onderdak te bieden. Ook Gent is daarbij betrokken: de Arteveldestad wil een groep niet-begeleide minderjarigen uit Griekenland opvangen.
Europese pijnpunten
Wanneer we de volgende ochtend bij kamp Diavata arriveren, ontmoeten we een groepje Pakistaanse migranten. Ze verblijven niet in het kamp zelf, maar op een veldje tegenover de ingang. Er staan maar een paar tenten, verder is het leeg. De enige man die Engels spreekt, wijst naar een opening in de omheining. ‘We willen niet in het kamp blijven omdat we bang zijn dat de politie ons komt halen. Hier kunnen we tenminste nog ontsnappen.’ De neef van een van de Pakistanen is vorige week meegenomen door de politie en zit nu in Turkije, horen we. Zijn oom laat een foto zien van de neef bij de haven van Thessaloniki en bij de Witte Toren aan het water, twee bekende plekken. We krijgen zijn Facebookgegevens en spreken de bewuste neef dezelfde dag via de telefoon. Yousaf (een schuilnaam) stond sinds 8 januari geregistreerd in Thessaloniki, vertelt hij. Zijn aanvraagformulier voor asiel was verlopen omdat de kantoren gesloten waren. ‘Op 29 mei kwam de politie naar onze tent tegenover het kamp. Onze papieren zouden vernieuwd worden, zeiden de agenten.’
Onze papieren zouden vernieuwd worden, zeiden agenten. Maar we werden op een bus gezet.
Yousaf vertelt hetzelfde als de anderen: nadat hij naar het politiebureau was gebracht, werd hij met andere migranten op een bus gezet en naar de grens bij de Evros gebracht en overgezet. Hij stuurt ons een kopie van zijn document om de asielprocedure in gang te zetten, getekend 8 januari 2020. Hij zendt ook de foto’s van zichzelf bij bekende plaatsen in Thessaloniki. Vervolgens stuurt hij zijn livelocatie door: een buitenwijk van Istanbul.
Later op de dag krijgen we nog een contact van een migrant die uit Thessaloniki naar Turkije werd teruggestuurd. Rahmad uit Afghanistan is 18 en werd in april uit kamp Diavata door de politie opgepikt. Ook hij stuurt ons een kopie van zijn asielaanvraag en foto’s van zichzelf in Thessaloniki. ‘Op het bureau moest ik mijn kleren uittrekken’, vertelt hij via WhatsApp. ‘Toen ik protesteerde, werd ik geslagen.’ Rahmad werd in zijn ondergoed op een boot gezet en de Avros opgestuurd. Toen hij aan Turkse zijde uitstapte, kreeg hij van de grenspolitie te horen dat hij terug naar Griekenland moest. ‘Ik wilde niet. Toen heeft de politie me maar weggestuurd.’ Rahmad bleef een maand in Istanbul voor hij een nieuwe poging richting Griekenland waagde. Zes dagen geleden kwam hij daar aan. Omdat hij niet durft terug te keren naar Thessaloniki verblijft hij nu in Kiato, niet ver van Athene. Daar plukt hij tomaten op een boerderij. Hij toont ons de tomatenvelden waarin hij staat tijdens het interview. Hij heeft ook een locatiefoto met datum van toen hij in Istanbul was.
Dat migranten en asielzoekers weinig kans maken op een beter leven in Griekenland of Turkije, is inmiddels wel duidelijk. De Turkse president Erdogan wil van hen af, en Griekenland kreunt onder de druk van de overbevolkte vluchtelingenkampen. De Griekse bevolking is het moe: verschillende burgerorganisaties aan de landsgrens en op de eilanden nemen zelf het heft in handen en sturen migranten op eigen houtje terug.
Van Pascal, een bewoner in de buurt van Phytion, een plaatsje waar de Avros laag staat en relatief makkelijk over te steken valt, horen we dat er weer meer migranten in slagen de grens over te steken. Nu de coronapandemie naar de achtergrond verschuift, steken de oude Europese pijnpunten weer de kop op. De situatie aan de buitengrenzen is bijlange na nog niet opgelost. Pascal laat het niet aan zijn hart komen. ‘Griekenland is het mooiste land te wereld. Ik heb jarenlang in Duitsland gewoond maar ben blij dat ik hier terug ben. En de vluchtelingen willen het tegenovergestelde: zij trekken allemaal naar Duitsland. Dat ze maar doen. Ze komen er wel achter waar het beter is.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
