Golf van conservatisme overspoelt Braziliaanse kunstwereld

Braziliaanse balletdansers protesteren tegen crisis in de sector, Rio de Janeiro, 31 oktober 2017. © REUTERS
Mario Osava
Mario Osava Correspondent Brazilië IPS

Toenemend conservatisme in Brazilië leidt tot het opschorten van van kunstprojecten en afgelasten van exposities omdat ze moreel verwerpelijk zouden zijn. Van censuur is officieel geen sprake, omdat dat niet openlijk geaccepteerd wordt door de huidige autoriteiten.

Het offensief raakt de kunstwereld in het algemeen; het gaat niet alleen om shows en tentoonstellingen die onder druk zijn afgelast in de afgelopen maanden. ‘Dit heeft invloed op al ons werk, omdat het leidt tot zelfcensuur uit angst voor reacties. Sponsors zullen bovendien duizend keer nadenken voordat ze een kunstwerk steunen’, zegt Nadia Bambirra, actrice, theaterdirecteur en acteercoach.

De culturele sector in Brazilië heeft het al moeilijk omdat er minder publiek geld beschikbaar is en een economische crisis tot een afname van het aantal bezoekers heeft geleid. Ook zijn er minder private fondsen beschikbaar, zegt ze.

Pedofilie

De golf van repressie werd in september in gang gezet, toen het cultureel centrum Santander de tentoonstelling QueerMuseu, Cartografias da Differença na Arte Brasileira voortijdig stopzette omdat die volgens critici zou aanzetten tot pedofilie, dierenseks en/of godslastering.

De tentoonstelling in Porto Alegre, die op 15 augustus van start ging, bevatte 264 schilderijen, tekeningen, sculpturen en andere werken van 85 Braziliaanse kunstenaars en zou op 8 oktober afgesloten worden.

Op sociale media werd, met name door de Movimento Brasil Livre (MBL), campagne gevoerd tegen de tentoonstelling. MBL heeft radicale standpunten als het gaat om bijvoorbeeld sociale rechten zoals huisvesting, hoewel die verankerd zijn in de grondwet. Ook steunt de beweging extreemrechtse politieke kandidaten.

De Santander Bank besloot de tentoonstelling in zijn culturele centrum af te blazen ‘omdat die door sommige mensen en groepen als aanstootgevend wordt gezien.’

Naakt

In de zuidelijke metropool Sao Paulo ontstond onrust toen het Museum voor Moderne Kunst het 35ste Panorama of Brazilian Art opende met een performance door een naakte kunstenaar. In een video was te zien hoe een meisje de hand het been aanraakte van een liggende man. Dat leidde tot een stortvloed van protest en beschuldigingen van pedofilie en pornografie.

De Braziliaanse openbare aanklager onderzoekt of de video strafbaar materiaal bevat, mede omdat een moeder die haar dochtertje meenam naar de opening, ongewild werd geconfronteerd met het materiaal.

In het afgelopen jaar stapelden de incidenten zich op. Danser Maikon Kempinski werd in juli gearresteerd en een paar uur vastgehouden door de politie in Sao Paulo omdat hij zijn kleren uittrok tijdens een voorstelling. Twee maanden later werd in Jundiaí, op 60 kilometer afstand van Sao Paulo, een toneelstuk verboden omdat Jezus Christus gespeeld werd door een transseksuele actrice.

De toneelgroep kon het stuk wel opvoeren in andere steden in de omgeving, waar hij veel publiek trok. Dat laat zien dat de druk van een beperkte groep komt. Eind oktober werd het stuk echter ook verboden in Salvador, de hoofdstad van de noordoostelijke staat Bahía.

Vrouwen protesteren tegen censuur in de kunsten in Brazilië, Rio de Janeiro, 4 november 2017.
Vrouwen protesteren tegen censuur in de kunsten in Brazilië, Rio de Janeiro, 4 november 2017. © REUTERS

Sabotage

Het stadsbestuur van Rio de Janeiro blijft echter culturele activiteiten dwarsbomen, volgens kunstenaars. De evangelische achtergrond van de burgemeester, Marcelo Crivella, zou daarin een rol spelen. Officiële verboden komen er niet aan te pas, wel zouden exposities uitgesteld of verplaatst worden. Bruna Belém, danser en body art-onderzoeker, spreekt over ‘sabotage’ van het programma ‘Oktober voor Diversiteit’ in de stad. Volgens Belém verdwenen er acht werken die pas twee weken later weer opdoken en werden er toneelstukken geschrapt.

De huidige conservatieve autoriteiten, in het bijzonder in de grote steden Sao Paulo en Rio de Janeiro, durven artistieke uitingen niet rechtstreeks te verbieden, zegt Belém.

Bambirra zegt te vrezen dat de culturele sector het binnenkort alleen moet doen met muzikale optredens en ‘veilige’ kunstwerken, waarbij ongemakkelijke, avant-gardekunst wordt gemeden. ‘Maar te midden van die neo-nazistische golf kan misschien iets verrassends, iets transformatiefs ontstaan.’

Conservatisme

Met de huidige regering, die onder leiding staat van president Michel Temer, ‘is de conservatieve golf geconsolideerd en uitgebreid naar alle instellingen, in het bijzonder het Nationale Congres en sectoren van de rechtspraak’, zegt Eric Nepomuceno, schrijver en voormalig staatssecretaris van Uitwisseling en Speciale Projecten bij het ministerie van Cultuur.

Temer behoort tot de centristische Braziliaanse Democratische Beweging Partij, maar houdt er conservatieve ideeën op na op het gebied van religie, sociale kwesties en genderzaken. De 77-jarige politicus wordt achtervolgd door corruptieschandalen en heeft volgens de laatste peilingen de steun van slechts 3 procent van de bevolking.

Zijn regering is afhankelijk van de parlementaire steun van rechtse partijen en specifieke allianties, zoals die met de landeigenaars en evangelicals die conservatieve maatregelen en wetgeving eisen, zoals flexibilisering van het arbeids- en milieurecht.

Nepomuceno zegt dat de wereld te maken heeft met een ‘golf van conservatisme’ waar Latijns-Amerika niet immuun voor is. ‘We zien het niet alleen in Brazilië, maar ook in Argentinië. We zien de terugkeer van een klimaat waarvan we dachten dat het verdwenen was’, concludeert hij.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content