Genitale verminking en Demirs goedbedoelde symboolbeleid

‘Het voorstel van Demir om familieleden te vervolgen na de vaststelling door een arts dat een meisje is besneden, zal zijn doel voorbijschieten,’ zegt Anthony Vanoverschelde, beleidsmedewerker Plan International België.

Staatssecretaris Zuhal Demir (N-VA) kondigde in het VTM Nieuws aan dat ze het ‘onaanvaardbaar’ vindt dat er met de zomer voor de deur heel wat meisjes risico lopen besneden te worden tijdens hun vakantie in hun land van herkomst. Zij en minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders (Open VLD) namen het initiatief om een passage toe te voegen aan de webpagina met reisadviezen. Wie in het buitenland genitale verminking uitvoert, vergemakkelijkt of bevordert op een minderjarige, riskeert in ons land vervolging.

De staatssecretaris en de minister zullen wel beseffen dat die boodschap via de reisadviezen niet de mensen zal bereiken voor wie ze bedoeld is. Daarom wil Demir verdere stappen zetten: ze zal met artsen praten om te bekijken of die meer kunnen doen om in België een repressief beleid tot stand te brengen.

Symboolbeleid

Om deze praktijk tegen te gaan is Plan International uiteraard voorstander van een innovatief beleid. Dat Demir genitale verminking wil aanpakken, is coherent met de visie van onze overheid om de mensenrechten te promoten in haar buitenlands beleid en de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Het rijmt ook met de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen of Agenda 2030, waarover ei zo na geen akkoord werd bereikt omdat sommige landen vonden dat er meer tijd nodig zou zijn om genitale verminking te stoppen.

Het concrete voorstel van Demir om familieleden te vervolgen na de vaststelling door een arts dat een meisje is besneden, zal echter zijn doel voorbijschieten. Repressie is niet de beste manier om genitale verminking aan te pakken. Het is een zodanig complexe problematiek, dat wetgeving en repressie vooral een belangrijke signaalfunctie en preventieve waarde hebben. Met een wettelijk verbod geef je als overheid het signaal dat genitale verminking een grove mensenrechtenschending is en dat je die als maatschappij niet aanvaardt. Straffen kunnen mensen ontraden om de praktijk toe te passen. Ze zijn een preventief wapen voor bijvoorbeeld de ene ouder, die de andere ouder wil tegenhouden.

Maar te vrezen valt dat een repressieve aanpak de problematiek dermate simpel voorstelt dat de kans op slagen klein, en de kans op ‘collateral damage’ groot is. Demir wil werk maken van een meldcode voor artsen en daarover in debat gaan met de medische wereld. Benieuwd of die daarin zal meestappen. Zo’n goedbedoelde maatregel zou wel eens aanleiding kunnen geven tot een achteruitgang van de gezondheidszorg voor meisjes. Het zou meisjes en hun ouders immers kunnen ontmoedigen om naar de dokter te stappen, terwijl die in dialoog en in een vertrouwensrelatie met ouders net veel kan bereiken. Hen in het grootste respect en met bevattelijke informatie overtuigen om het jongere zusje niet te laten besnijden bijvoorbeeld. Een doeltreffend beleid hebben we nodig, geen symboolbeleid, dat lijkt in te gaan tegen het cruciale principe van het ‘hogere belang van het kind’.

We kunnen trouwens iets leren van de landen waar deze culturele praktijk voorkomt en succesvol is bestreden. Daar werd een mix van preventieve instrumenten gebruikt: het versterken van het onderwijsniveau van kinderen en praten met ouders, leerkrachten en traditionele chefs om de praktijk bespreekbaar te maken. Samenwerken met organisaties binnen het maatschappelijke middenveld die het best geplaatst zijn om de dialoog over culturele praktijken als deze aan te gaan, is daarbij onontbeerlijk.

Investeren in ontwikkelingssamenwerking

We weten niet hoeveel in België wonende meisjes genitaal verminkt worden, maar de bezorgdheid over hen is terecht. In ons land moeten er diensten zijn die sensibiliseren over de gevaren en slachtoffers van de praktijk bijstaan. De organisaties GAMS België en Intact leveren op dat vlak waardevolle inspanningen. Zulke organisaties moeten de nodige middelen krijgen om optimaal te kunnen werken. Maar dat in België wonende meisjes besneden worden, is een weerspiegeling van de praktijk in hun land van herkomst. De bezorgdheid zou er dus des te meer moeten zijn over meisjes in bepaalde Afrikaanse landen (Burkina Faso, Egypte, Ivoorkust, Mali, Soedan,…), het Midden-Oosten (vooral Jemen, Irak, Koeweit, Oman, Saoudi-Arabië) en Azie (vooral Indonesië en Maleisië).

België zou zich nuttig maken door meer geld te investeren in initiatieven die in de landen van herkomst genitale verminking bespreekbaar maken en alternatieven voorstellen, zowel aan de daders als aan de omgeving van het slachtoffer. Besnijdsters omscholen tot vroedvrouw bijvoorbeeld en hen zo niet te veel van hun maatschappelijke status en inkomen laten verliezen.

Essentieel is ook investeren in meisjesonderwijs in ontwikkelingslanden. Het zou een nog veel efficiëntere vertaling van de terechte bekommernis van de staatssecretaris betekenen: meer inzetten op wat echt werkt, namelijk het ondersteunen en sterker maken van onderwijssystemen. Een partijgenote van Demir, An Capoen, lukte het deze week om met de steun van Open VLD, CD&V en PS unaniem een resolutie te laten goedkeuren die precies daarvoor pleit. Vandaag staan meisjes niet sterk genoeg om zich individueel te verzetten. Om bij te dragen aan verandering op dat vlak, moet na de besparingen van de voorbije jaren opnieuw een groeipad voor ontwikkelingssamenwerking worden vooropgesteld. Het valt te hopen dat Zuhal Demir binnen de meerderheid ook daarvoor zal pleiten.

Verandering van binnenuit

Mensen- en vrouwenrechtenorganisaties vinden wel degelijk gehoor. Door in dialoog te gaan met de mensen voor wie genitale verminking een diepgewortelde traditie is, worden resultaten bereikt. Mensen raken ervan overtuigd dat de voordelen van genitale verminking niet opwegen tegen de ernstige gevolgen voor het fysieke en morele welzijn van de slachtoffers. En door meisjes en vrouwen kansen te geven om zelfstandiger te worden – onder meer door te investeren in onderwijs – gaan ze begrijpen dat besnijdenis hun seksualiteitsbeleving beperkt en controleert en gaan ze zich er uiteindelijk tegen verzetten.

Niet terug te voeren tot religieuze gronden

Nog een laatste kanttekening bij wat in het VTM NIEUWS door de staatssecretaris werd gesuggereerd, namelijk dat besnijdenis een religieuze grondslag heeft. Genitale verminking is een praktijk die al honderden jaren bestaat. Ze maakt deel uit van een cultuur en tradities die een patriarchale maatschappij belichamen waarin meisjes en vrouwen onderdrukt worden. Geen enkele religie schrijft genitale verminking voor. Veel moslimlanden passen de praktijk trouwens niet meer toe.