Gabriel Boric wordt Chili’s nieuwe president, nadat hij afgelopen zondag de extreemrechtse kandidaat José Antonio Kast versloeg met een onverwachte 56 procent van de stemmen. Na decennialang aarzelen lijkt het Zuid-Amerikaanse land onder Boric dan toch komaf te gaan maken met de neoliberale erfenis van voormalig dictator, generaal Augusto Pinochet.
Boric zal met z’n 35 jaar de jongste president van het continent zal worden. In z’n overwinningstoespraak liet Boric weten dat hij de democratie zal beschermen en het neoliberale economische model wenst af te vlakken. Dat model werd ingevoerd onder voormalig dictator Augusto Pinochet. Diens bewind (1973 – 1990) ging gepaard met een radicaal geloof in de vrije markt en kostte het leven aan minstens 3000 politieke tegenstanders. Vele anderen werden gefolterd in geheime gevangenissen.
Ook tijdens de campagne toonde Boric de uitgesproken wens om komaf te maken met de erfenis van de dictator. Daarmee vormde hij een fel contrast met z’n conservatieve tegenstander, José Antonio Kast . Die uitte zich meermaals als fervent aanhanger van Pinochets beleid. ‘Hoop overwint de angst’, tweette Boric naar aanleiding van z’n overwinning op Kast.
‘Als in Chili de wieg stond van het neoliberalisme, dan zal dat systeem er ook begraven worden’, riep hij de menigte toe na afloop van de eerste ronde van de verkiezingen in november 2021. Als statement over de staat van het land kan het tellen, maar Boric weet waarover hij spreekt. Sinds z’n studentenjaren ijvert de toekomstige president voor een eerlijkere verdeling van de middelen.
Van de ijsvlaktes van Patagonië
Boric werd in 1986 geboren in de stad Punta Arenas, gelegen op de ijsvlaktes van Patagonië, als zoon van Kroatisch-Spaanse afstammelingen. Tijdens z’n studies Rechten aan de Universidad de Chile in de hoofdstad Santiago leidde hij de Studentenfederatie (FECh).
In 2011 werd Boric vanuit die functie leider van de studentenprotesten die door het land raasden. Tienduizenden studenten trokken toen de straten op om toegankelijk, kwaliteitsvol onderwijs te eisen voor iedereen. Tegelijk klaagden ze de gigantische inkomensongelijkheid aan in het land – een vaak gehoorde boutade is het land bestuurd wordt door een kleine oligarchie van een zevental families, die het hele economische en politieke bestel in handen hebben.
Boric offerde z’n studies op om de strijd van de studenten van dienst te zijn. In de loop van 2013 doofden de protesten doofden uit na een bescheiden compromis. Daarbij werd de toegang tot hoger onderwijs voor sommige studenten gratis gemaakt. Voor vele anderen veranderde er weinig tot niets.
Tattoos in de Kamer
Onvoldoende, vond Boric, die net als vele van z’n collega-studentenleiders begon te geloven dat het systeem van binnenuit veranderd moest worden. In 2013 presenteerde hij zich als een onafhankelijke kandidaat voor de Chileense Kamer van Afgevaardigden, voor z’n thuisregio Magallanes en Chileens Antarctica. Ook andere studentenleiders werden verkozen: onder meer Camila Vallejo en Giorgio Jackson schopten het tot in het pluche. Ze werden de eerste verkozenen die niet uit het traditionele Chileense tweepartijstelsel kwam. Plots zaten daar jonge honden in de Kamer praatjes te verkopen over sociale rechtvaardigheid en gelijke rechten voor iedereen, druk gesticulerend met hun getatoeëerde voorarmen. Het tot dan toe oerconservatieve Chileense politieke bestel daverde op haar grondvesten.
Z’n aanhang van hoofdzakelijk jonge stedelingen lustte er wel pap van. In diezelfde Kamer werd Boric vier jaar later herverkozen als kandidaat voor het Frente Amplio, een linkse coalitie die onder Boric’ auspiciën was opgericht in 2017.
Meer dodelijk protest
Maar zelfs met Boric in de Kamer, geflankeerd door z’n linkse (voormalige) medestudenten, kregen de opeenvolgende Chileense regeringen de geest van de protesten niet meer in de fles. Wat volgde, was simpelweg meer protest – en dodelijker.
Na wat sporadische opflakkeringen trokken de Chilenen in 2019 andermaal massaal de straat op. De vonk in de pan was een minieme stijging in de prijs van de metroticketjes in de hoofdstad Santiago. Maar elke waarnemer wist dat de emmer van de doorsnee Chileen al decennialang op overlopen stond.
Shockdoctrine
De geroemde Amerikaanse econome Naomi Klein beschrijft in haar boek The Shock Doctrine hoe Chili in de jaren zeventig een soort proefbuis werd voor een destijds nagelnieuwe economische visie, het neoliberalisme. De regie van het land kwam in handen van de zogenaamde Chicago Boys, Chileense economen die in de Verenigde Staten waren opgeleid. Wat zij zelf ‘verantwoordelijke’ monetair en fiscaal beleid noemden, kwam in de praktijk neer op een ongeziene uitputtingsslag op de Chileense socio-economische samenhang.
In 1973 pleegde Pinochet een coup op de democratisch verkozen, linkse president Salvador Allende, die daarbij het leven verloor. De economische coup voltrok zich onmiddellijk daarop. Onder regie van Pinochet en diens Chicago Boys – intussen gepromoveerd tot ministers – werd zowat elke economische sector geprivatiseerd. Zulks werd gecombineerd met een drastische verlaging van de bedrijfs- en inkomensbelastingen en het afschaffen van de btw-vrijstellingen voor basisgoederen. Het resultaat? Extreme rijkdom begon zich te concentreren bij een kleine bovenlaag. Bij de rest van de bevolking kwam er soms wekenlang geen water uit de kraan. Tot op vandaag is Chili één van de meest ongelijke landen ter wereld.
Toen op 31 oktober werd aangekondigd dat de ticketjes voor de metro van Santiago zouden stijgen met 30 pesos (zowat drie eurocent), viel de druppel. Miljoenen Chilenen trokken verspreid over maanden de straten op. Meerdere metrostations gingen in vlammen op. Minstens 36 mensen verloren het leven, zo’n 11.000 geraakten gewond door politiegeweld van de gevreesde carabineros.
De grondwet van de dictator
Gezeteld in het pluche van de Kamer van Afgevaardigden drukten de protesten Gabriel Boric met de neus op de feiten. De meest radicale protestanten lieten zich al geregeld negatief uit over de lichting jonge honden in de Kamer. Boric en de zijnen, de rebellen die enkele jaren geleden vanop de barricades nog moord en brand schreeuwden, zouden ‘doble caras’ zijn. ‘Janussen, verraders’.
Boric besefte dat hij all-in moest gaan. Losse wetten debatteren in de Kamer lost niets op. Wie het land wil veranderen, moet de grondwet herschrijven. Tot op vandaag dateert de Chileense grondwet nog uit de tijd van dictator Pinochet, die het land in een sociale afgrond had geworpen ten voordele van economische vooruitgang.
Boric werd vanuit de Kamer één van de hoofdonderhandelaars van een referendum dat de grondwet moest veranderen. In 2020 mocht hij de pluim op z’n hoed steken. De Chilenen stemden massaal vóór het herschrijven van de grondwet – een taak die is vooruitgeschoven naar 2022.
Pragmatisch leider
Boric’ ruime overwinning van zondag komt min of meer als een verrassing: tijdens de eerste ronde van de verkiezingen moest hij nog de deur openhouden voor z’n radicaal-rechtse tegenkandidaat José Antonio Kast.
Na afloop van die eerste ronde zwakte Boric de bij wijlen radicale toon van z’n campagne danig af. Net als toen hij de barricades wisselde voor een zeteltje in de Kamer als primair platform, toont hij zich daarmee een flexibele leider die een broertje dood heeft aan dogmatische stellingenoorlogen. Dat pragmatisme katapulteerde hem afgelopen zondag schijnbaar vanuit het niets het Chileense presidentiele paleis in.
Boric wil de komende vier jaar de sociale welvaartstaat uitbouwen en minderheidsgroepen beter vertegenwoordiger, inclusief de gemarginaliseerde oorspronkelijke bevolking – het Mapuche-volk.
Maar z’n grootste uitdaging wordt toch of hij slaagt waar al z’n voorgangers faalden: is hij onverzettelijk genoeg om het spook van de dictator finaal het land uit te jagen? Als dat lukt, katapulteert Gabriel Boric zichzelf de geschiedenisboeken in – en dat niet alleen omwille van z’n leeftijd.
Lees ook: Is de ‘conservatieve golf’ in Latijns-Amerika aan het breken?
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier